بخشی از مقاله
گل سرخ - گل محمدی
Rosa در لاتین به معنای گل سرخ می باشد. از آغاز تاریخ، گل سرخ بیش از همه گلها در قلوب بشر جای گرفته و از وقتی که مردم از زیبایی درخشان گل، آگاهی یافته اند، گل سرخ یک سرو گردن از آنها بلند تر بوده است. گل سرخ میراث بزرگی از افسانه و تاریخ را به همراه دارد.
● تاریخچه گل سرخ:
Rosa در لاتین به معنای گل سرخ می باشد. از آغاز تاریخ، گل سرخ بیش از همه گلها در قلوب بشر جای گرفته و از وقتی که مردم از زیبایی درخشان گل، آگاهی یافته اند، گل سرخ یک سرو گردن از آنها بلند تر بوده است. گل سرخ میراث بزرگی از افسانه و تاریخ را به همراه دارد. این درختچه زیبا، میلیونها سال قبل از بوجود آمدن بشر در روی زمین، زیسته و زیبائی و عطر را در همه جا گسترده است. فسیلهائی که از شکوفه های گل سرخ در آرگون (Oregon)و
کولورادو(Colorado)بدست آمده، محتملاً به ۳۵ تا ۷۰ میلیون سال قبل، مربوط بوده است. رزهای خشکیده ای از ۳۰۰ سال قبل ازمیلاد از گورهای مصریان بدست آمده تصور میرود که نشان اولین آشنائی مصریان با گل سرخ باشد. معهذا تحقیقات وسیعتر نشان می دهد که این گل بومی مصر نبوده، بلکه از آسیای صغیر به آنجا آورده شده است. تاریخ افسانه وار گل سرخ طی قرنها توسط هنرمندان، صنعتگران، نویسندگان و درختکاران بوجود آمده که بوسیله این گل زیبا افسون شده اند و شرح فریفتگی شان را برای آیندگان نگه داشته اند تا از آن لذت ببرند. از جمله شاعرانی که افسانه های اساطیری پیرامون گل سرخ در مدایح و
ستایشگرها گفته، می توان به اثر اناکرئون (Anaceron) قرن ۶ میلادی شاعر غزل سرای یونانی پی برد و رو نسازد (P.de Ronsard) ۱۵۸۵-۱۵۲۴، شاعر فرانسوی ، فرانسوادومالحرب (F.de Malherbe) ۱۵۵۵-۱۶۴۸ ، شاعر فرانسوی درباره هنری چهارم و لوئی سیزدهم و بالاخره غزلهای سلیمان (Cantiouses des cantiques) را می توان نام برد.
اپوله (Apuless)۱۸۰- ۱۲۵ نویسنده لانتی در داستان خر زرین می گوید، چگونه بصورت آدم در می آید گه گل سرخ می چرد. پیندار (Pindar)۴۳۸-۵۱۸ قبل از میلاد، شاعر غزل سرای یونانی، دیونیزیوس باکوس (Diony sios Bacchus) گل سرخ را به رب النوع شراب یاد گشته است و در روم باستان، گل سرخ مطلقاً وابسته و تقدیم به دیونیزیوس باکوس و ونوس محسوب میگشت، برای مثال عید سالانه دختران شادی که در بهاران برگزار شده است، در این روز که متعلق به
ونوس (Venus Erycina) بوده، درباریان کوچه و خیابانها و باغات را با گل سرخ و مورد (Myrtus communis) تزئین می کردند. در میهمانیها جشن گل سرخ می گرفتند و همه جا را با این گل افسونگر می آراستند و از قدحها شربت گل سرخ می نوشیدند، امپراطوران و همسرانشان روی تختخوابهایی از گل سرخ می خوابیدند و در حمامهایشان از عطر گل استفاده می کردند. در تراس ( Thrace) (محلی بین یونان و ترکیه ) گل سرخ به مانند سمبل ویژه اصلی خداوندی بوده
است و در دوران تسلط رومیان در آن سرزمین، یکی ازاعیاد دیونیزی باکوس، بنام روزالیا (Rosalia) نام داشت. افسانه هایی که درباره گل سرخ نقل شده، نسبت به سرزمینها، نواحی، عادات و رسوم، فرهنگها و معتقدات مردم زیاد و متنوع است. مسلمانان معتقدند که گل سرخ از قطره عرق جبین پیغمبر بوجود آمده است. بنا به افسانه ای، گل سرخ در بهشت عدن برنگ سفید بوده است و هنگامی که حوا آنها را بوسید رنگشان قرمز شده و تا به حال بدان رنگ باق
ی مانده است. در افسانه های یونانی آمده است که گل سرخ از چند قطره خون افرودیت، الهه ی زیبائی و عشق که در اثر خار و خس ها ( کیهه کوتی Ronce) جنایتکار مجروح گشته بود، برنگ قرمز در آمده است. همچنین تعریف کرده اند که رنگ گل سرخ بر اثر خون ادونیس(Adonios) خدای زیبائی و جمال فینیقیان است که بوسیله خوک وحشی مجروح گشته و افرودیت او را بصورت گل شقایق نعمائی (Anemone)در آورده است. گل سرخ را یونانیها برای رومیها به ارمغان آورده اند که مجذوب آن شدند و پرورش داده و گلهای خوبی بار آوردند.
در ایام نرون(Neron) استعمال تزئینی گل سرخ در جشنهای رومی به حد دیوانه وار رسیده بوده چنانکه گویند، نرون ۴۰ میلیون سسترس (Sesterce) خرج تهیه گل سرخ برای یک مهمانی گل سرخ برای یک مهمانی کرده بوده بطور کلی هر جائی که مراسم یا جش رومی بطورخصوصی یا عمومی برگزار می شد، مشکل می نمود که گل سرخ جلب توجه نکند. گل سرخ را ۴۰ قرن قبل از میلاد در آسیا روی سکه ها و ۱۶ قرن قبل از میلاد مسیح در اروپا روی گچ بریها و سکه ها نقش
می شد. نقش معماری گل رز در بابل و آسور نشان می دهد که این تمدنها، گل سرخ را می شناختند. نسخه های خطی قبلی از پرورش گل سرخ را ملکه گلها می نامیدند. شعراء، تاریخ نویسان، گیاهشناسان یونان باستان احساس خود را از گل سرخ در نوشته هایشان ثبت کرده اند، سافوی شاعره (Sappho) در ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، لقب ملکه گلها برخود نهاد. هومر در ادیسه از گل سرخ در توصیف سپیده دم نام می برد و در ایلیاد به روغن گل سرخ اشاره می کند. شاعر حماسی سرای یونانی نیز فجر سحر گاهی (اورورAurore) را به مانند یک دختر جوان در حال پخش کردن گل سرخ نمایانده است. کلیساهای رومی
مسیحی روم با روش استفاده رومیان از گل سرخ مخالفت کرده ولی بزودی آن را به عنوان نشانه تسلی جهت باز ماندگان مرده ها پذیرفت. از آن موقع گل سرخ در مراسم مذهبی ، نقاشی و نشانهای کلیسائی و مجسمه سازی بکار می رود. تابلوی"تولد ونوس"که توسط بوتیچلی (Botticelli) نقاشی شده، افسانه ای را که باز می کند، این است که گل سرخ هنگام ظاهر شده ونوس از دریا در نزدیک جزیره قبرس بوجود آمده تاکید می کند. در قرون وسطی، در باغها و دیرهای انگلستان، گل سرخ را برای مراسم و اجتماعات مذهبی پرورش می دادند، روی شیشه های رنگی پنجره های کلیساها، طرحها، نقشهای گل سرخ به چشم می خورد.
پنجره مشهوری از این نوع در کلیساهای یورک میینستر(York Minster)امت اتحاد خانواده های یورک و لنکاستر(Lncaster) بعد از جنگ زرها است. گل سرخ طلائی کلیسائی روم از قرن چهارده باقی مانده است. رزهای "رزساندی " (Rose-Sunday) بوسیله پاپ متبرک و گاهی به اشخاص که در مذهب کاتولیک به مقام ارجمندی نائل شده اند، سپرده می شود. از اولین روزهای سلحشوری و قهرمانی، گل سرخ به عنوان نشان نجات خانوادگی نیم تاجها، پرچمها و
سپرهای شوالیه ها و پادشاهان انگلیس نقش می شد. برخی از خانواده های سلطنتی انگلستان آن را به عنوان نشان اختیار کردند و هنوز هم نشان انگلستان است.گلهای سرخ در عروسیها، مراسم دفن، آئین اعطای نشان های لشکری، عطرسازی و پزشکی بکار می رفت. رسم عاشقان بود که حلقه ای از گل سرخ ترتیب داده، به در خانه زن مورد پسند و علاقه شان می آویختند. در مجموع می توان گفت در دوران قدیم، گل سرخ سمبل عشق، زیبایی و شادی محسوب می گشت. بطوری که در داستانهای کهن و قدیم هندی گل سرخ به منزله دلپذیری، خدای مهر(خورشید ۹ معرفی شده بود. اما پس از پیدایش
مسیحیت این سمبل تغییر یافته و مادونا (Madona) مریم مقدس همیشه باکره، در افسانه های ونوس یونان که فراموش شده بود، جانشین گردید. گل سرخ را نشانه پاکیزگی معرفی گردید و ماه ششم تقویم حیوانی، سنبله را به ماه مریم باکره تبدیل کردند که برابر ماه مه میلادی یا اردیبهشت شمسی است و در آغاز نیز ماه گل سرخ می گفتند. در ایتالیا به عید بهاره پانته کوت (Pantecote) که نزد یهودیان تحت عنوان روزی است که خداوند قوانین یهود را بر موسی پیامبر
انسان نازل کرده است که به آن عید الخمسین (عید انعصره) است. مدتها به نام پاسکو آروزاتا (Pasqua rosata) شهرت داشت و بزرگان دینی مسیحیان، گل سرخ رزین را تغییر نام دادند و هم اکنون نیز زنان عابد و مقدسه ای مسیحی میوه های خشک و قرمز گل سرخ را به نخ کشیده، همانند تسبیح با آن عبادت می کنند که روزیه (Rosaire) یا تسبیح دانه درشت گل سرخ نامید. به تدریج گل سرخ ارزش و مقام خدائی دیرینه ای را از دست داده و از آن در مراسم تشییع جنازه ها بیشتر استفاده می کنند و حتی در برخی نقاط آن را روی گوره های می کارند و چه بسا در برخی از نوشته ها از ارتباط گل سرخ و برگ سخن به میان آورده شده است.
به عنوان مثال، در یک داستان افسانه ای ایرلندی که اشاره دارد به ... اگر بیماری در خواب بیند گل سرخ را همراه می برد، نشانه آن است اجلش فرا رسیده و خواهد مرد. در قرون وسطی، اروپائیان گلهای بوته گل سرخ وحشی یا نسترن را شوم و نحس و شیطانی می پنداشتند. شاید این کج اندیشی از نوشنه ای مولنتوف (Mullenthof)از داستان Sehlewing ناشی شده باشد که می گوید ...شیطان می خواست به آسمانها دست یابد برای به ثمر رسیدن این مقصود، نردبانی از ساقه های نسترن ساخت و از آن نردبان شروع به بالا رفتن کرد، ولی خداوند مانع گردید و نردبان پاره شده و با سر به زمین سقوط کرد و تیغهای گل بدنش را مجروح ساخت.
● پیدایش و توسعه رز:
اروپا تا اوائل قرن ۱۲ میلادی گل سرخ را نمی شناخت و در آن هنگام بود که جنگجویان صلیبی آن را از سوریه امروزی به اروپا انتقال دادند و در آن زمان به این بوته گل شام می گفتند. نهالهائی از این گل به اروپا رفت و نام گل گال به آنها نهادند. رنگ این گل در آن زمان قرمز روشن بود اما گل دیگری به نام گل دمشق که رنگ مخملی و عطری دلپذیر داشت نیز به اروپا انتقال یافت که تا آن هنگام چنین رایحه ای دل انگیز در اروپا به مشام نرسیده بوده و تا به امروز این گل به نام داماسک رز یا گل سرخ دمشقی شهرت دارد. رزهای بورین با گل محمدی (Rosa damascena) وRosa gallica و سایر رزها، پیوند داده شدند تا خانواده بزرگی از رزها به نام دو رگه یا پیوندهای دائمی نیز به نوبه خود با رز چای (Tea) یا رز ادراتا(Rosa odorata) پیوند داده شدند تا هیبریدهای دائمی نیز به وجود آمد. اولین دو رگه های چای فرانسه نام دارد که به سال ۱۸۷۶ در فرانسه به دست آمد. نخستین دو رگیری چای، گلهای زرد خالص ندادند. تا در سال ۱۹۰۰ میلادی ژوزف پرند دوشه (Joseph pernet Doucher)نخستین گل کاملاً زرد خالص، را وارد بازار کرد. این کارشناسان موفق شدند با پیوند زدن گلها به یکدیگر، صدها بلکه هزارها گل را به رنگهای متفاوت و به نامهای و کد های معین را روانه بازارکنند. اوایل قرن نوزدهم میلادی، در واقع آغاز پیدایش علاقه مندی عمومی برای پرورش گل سرخ، علاوه بر جنبه های زینتی، به منظور های صنعتی و داروئی می باشد. فعالیت زیاد در این زمینه در فرانسه صورت پذیرفت و مشوق این کار امپراطریس ژوزقین (Empress josephne) آماتور بزرگ پرورش گل رز بود.
اندکی بعد از سال ۱۸۰۰، امپراطریس دوستاران رز را به باغهای خود در مالمزون (Malmaison) دعوت کرد و با کمک آنها کلکسیونی بالغ بر ۲۵۶ نوع رزجمع آوری نمود. امپراطریس گروهی از هنرمندان را نیز برای یادداشت، شکل و رنگ رزهایش فرا خواند، در میان این اشخاص یکی، رافائل گلها پ-ژ-ردونه (P.J.Redoute) بود که بعدا نقاشیهای آبرنگ، وی در سه مجله تحت عنوتن رزها (Les Roses) ۱۸۱۷-۱۸۲۴ منتشر گردید. اکنون علاقه مندان تابلوها یا نسخه های آنها را به عنوان گنجینه های با ارزشی مورد ملاحظه و بررسی قرار می دهند. علاقه بیشتر به پرورش رز موجب پیوند زدن، گردید و انواع جدید از آن، بوجود آمد و اکنون نیز این انواع وجود دارد. در سال ۱۸۲۹، نام ۲۰۰۰ نوع در کاتاوگ آن زمان نوشته شده بود. در حدود ۱۶۰۰ نوع رز نام برده که از ۱۸۱۵ تا کنون بوجود آمده و از بین رفته است. گل سرخ امروز با رزهای قرنهای گذشته خیلی متفاوت اند. آنها در رنگ، شکل، بو، طول مدت گل دهی با اجداد خود بواسطه هیبریدهای انجام گرفته، فرق دارند. در اوایل سال ۱۸۰۰، تمام رزها، فقط در تابستان گل می دادند به غیر از رزمانتلی چینی (Monthly) که در پاییز نیز گل می دادند. با رونق گرفتن کشت گل رز در سراسراروپا، نمایشگاههای مخصوص گل ترتیب داده شد ولی ازهمه بالاتر فستیوال گل در ژنومی باشد. که در هر سال در سراسر دنیا برگزار می شود و بی نظیر است.
حتی گروهی از افراد با سلیقه و ذوق آن را در ردیف مراسم برگزاری جوایز اسکاردر هالیوود می دانند. از طرفی، نمایشگاه گل سرخ منحصر به ژنو نبوده، بلکه در اقصی نقاط جهان بر پا می گردد، مانند وست بروک پارک (هلند) پارک دلی در مادرید "سن" در دوبلین پایتخت ایرلند، دورتموند در آلمان و غیره، در سال ۱۹۸۷ یک مسابقه بزرگ رقابت انگیز با شرکت هزاران علاقمند به رز درشهر پاریس با حدود ۴۰۰ نوع گل مختلف به معرض نمایش درآمد و در واقع بهشتی از گل، عطر و رایحه مطبوع مشام بینندگان را معطر ساخت. یک نوع گل که پیوندی از چندین نوع گل رز بود به عنوان > تعلق گرفت. گل او که پیوندی از چند گل بئد به نام ( شری میدلنو) شهرت یافت. پدر این شخص، گلی را ابداع کرد به نام گل صلح (Pease) اشتهار پیدا کرده است. اما با توتیکه برنده بهترین گلها شد، یک خانم ایرلندی بود و جایزه بزرگترین گل به یک گلخانه انگلیسی تعلق گرفت و هرمان کورس جایزه کوچکترین گل و خانواده پل سن دانمارکی جایزه معطر ترین گل را به خود اختصاص دادند.
● خواستگاه و انتشار جغرافیائی گل سرخ:
گل سرخ یکی از پنج پایه اصلی رز در دنیا است. منشأ اصلی این گل آسیای جنوب شرقی و ایران گزارش شده است. امروزه در تمام نقاط دنیا کشت می گردد و قسمت اعظم گل سرخ از کشورهای بالکان، فرانسه، ترکیه، مراکش و ایران تولید و صادر می گردد. کشت و کارآن در ایران، در زمانهای پیش متداول بوده است. درسالهای اخیر محصول گل بریده یکی از محصولات عمده باغبانی کشور به شمار می آید و این محصول در تمام فصول به بازار عرضه می شود.
● شرایط کشت گل سرخ:
گل سرخ در آب و هوای سرد کوهستانی می روید، ارتفاع بوته آن بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی متر است و در خاک رس شنی پرورش داده می شود، اگر چه انواع دیگر خاک ها هم مناسب گل سرخ است ولی خاک رس شنی با توجه به مواد معدنی آن برای این کار مناسب تر است، رنگ گل سرخ همانطور که از اسمش پیداست سرخ است هرچه گلبرگهای آن سرخ تر باشد، بهتر و برای گلابگیری مناسب تر است.
گل سرخ بعد از دو سال از کاشت اولیه آن گل می دهد و این گل دادن معمولاً بین سه تا چهار سال ادامه پیدا می کند. بعد از چهار سال بوته آن از شاخه اصلی بریده می شود تا دوباره سه تا چهارسال گل بدهد، بعد از این مرحله هم هنگامی که بوته ها ریشه کن شد، از طریق تکثیر به روش قلمه زدن زیاد می شود، با توجه به خاک، آب و هوا، رطوبت، تکثیر، رنگ و بو و تعداد گلبرگ ها می توان مرغوب ترین گلها را در قمصر کاشان و بعد نیاسر و آزران و کامو و جوشقان پیدا کرد.
● موارد استفاده گل سرخ :
گل سرخ، مظهر محبت است و زیبائی، عطر دل انگیز آن از دوران باستان آن را ستوده اند و حکمای یونان مصارف فراوانی ( مخصوصا در عطر سازی و پزشکی ) برای آن ذکر کرده اند و در طب شرق جایگاه ویژه ای داردگل محمدی که در واقع گل سرخ پرپر، صورتی رنگ مظهر زیبائی و جمال طبیعت به شمار می آید گویند پیامبر اسلام به عطر گل سرخ علاقه وافر داشتند و آن را زیاد استعمال می فرمودند اکنون نیز عطر و گلابی که از گل سرخ تهیه می کنند، در مجالسی با ختم صلوات مصرف می کنند. عمده قسمتهای مورد استفاده این گیاه گلها و میوه های آن می باشد. گلبرگها و میوه های گل سرخ، کمی قابض بوده و از این رو آن را به عنوان داروی قابض ملایم به کار می برند. دانشمندان انگلیسی در حین جنگ جهانی دوم متوجه شدند که میوه های گل رز، به عنوان منابع بسیار غنی از ویتامین ث به شمار می آید، به طوری که سه عدد میوه متوسط گل سرخ به اندازه یک پرتغال معمولاً ویتامین ث دارد.
روی همین اصل از قدیم در روستاهای مناطق معتدل ایران، از میوه گل سرخ و نسترن، آش، شربت و ترشی درست می کردند و یا نوعی ازآن که در مازندران « کلیک » ودر آذربایجان «گلدیک » می گویند و بعد از ریختن گلبرگها رنگشان قرمز روشن و نرم می باشد به شکل خام نیز مصرف می گردد. از گلبرگهای گل محمدی در نواحی غربی و شمال کشور، مربا و شربت درست می کنند که به علت داشتن املاح ملین و مفید است. میوه های گل رز حاوی اسید اسکوربیک به مقادیر ۵/۰ تا ۷/۱ درصد می باشد ولی مقدار ویتامین موجود در آن بستگی تام به منشاء گیاهی، محل کشت، آب و هوای منطقه، زمان جمع آوری و طریقه خشک شدن محصول دارد.
● تاریخچه گل در قمصر کاشان:
حدود هفتصد سال پیش، یورش ناجوانمردانه قوم مغول به استان فارس و ویرانی اکثر شهرهای آن توسط سربازان چنگیز و بروز ناامنی در فارس، باعث شد که گلکاران و کشاورزان گل سرخ در پی یافتن مکانی باشند تا از هجوم مغولان در امان بمانند. گروهی به خراسان، عده ای به همدان و تعدادی بسمت کاشان حرکت کردند و در چند نقطه اطراف کاشان سکنی گزیدند و به پرورش گل سرخ پرداختند.
چندی نگذشت که کشت گل محمدی و متعاقب آن صنعت و مراسم سنتی گلابگیری در کاشان رواج پیدا کرد. دشت های گل سرخ در اطراف کاشان به طور پراکنده وجود ندارد بلکه می توان نوار پهنی از آن را کیلومتر ها از دامنه کوه های کرکس، از «آزران» و «کامو» گرفته تا «نیاسر» و «دلیجان» و «برزک» و «قمصر» و «قهرود» مشاهده کرد، اگر چه پیشکسوتان گل و گلاب گیری می گویند: «گل سرخ از قمصر به دیگر روستاهای اطراف رفته است.»
برآوردها نشان می دهد سالیانه بیش از ۷۰۰ تن گل سرخ در کاشان تولید می شود که نیاسر کاشان با ۵۰۰ هکتار زمین زیرکشت حدود ۲۵۰ تن گل سرخ بدست می آید، روستاهای سده و برزک با ۳۰۰ هکتار زمین زیرکشت، ۱۵۰ تن گل سرخ، جوشقان با ۱۵۰ هکتار زمین ۸۰ تن، قمصر با ۵۰ هکتار ۲۵ تن و دیگر روستاها سالانه چندتن گل سرخ تولید می کنند. با مرور تاریخ متوجه می شویم که گل سرخ، گل بومی منطقه زرقان فارس، شهر گلستان و بوستان است که به قمصر آمده است.
