بخشی از مقاله
چکیده
بحران ها، حوادثی هستند که خرابی های زیادی بوجود آورده و باعث به خطرافتادن جان افراد می شوند. این خرابیها میتوانند به صورت منطقهای، مانندسیل، یا به صورت سراسری، مانند زلزله و آتشفشان، نمود پیدا کنند. حتی بحرانهایی نیز در حد جهانی، مانند مشکل سال 0222 رایانه ها، وجود دارند.با توجه به گسترش IT در تمام زمینه ها و نیز فواید بیشمار استفاده از آن،خصوصا در مواردی که حجم داده ها و پردازش آنها بسیار بالا است، استفاده ازآن در مدیریت بحران بسیار حیاتی است. در این راستا کشورهای پیشرفته ازمدتها قبل تلاش برای ایجاد سامانهای جامع را آغاز نمودهاند. این سامانهباعث افزایش دقت تصمیمات مدیریتی بوسیله شبیه سازی نتایج حاصل از تصمیمگیریهای مختلف، استاندارد بودن اطلاعات و اطلاع رسانی سریع به مسولان وامدادگران شده است. حاصل این تلاش ها و امکانات، کاهش میزان تلفات و افزایشسرعت ساماندهی بحران است. در کشور ما، به دلیل عدم وجود سامانه ای جامع وبرپایهIT ، مدیریت بحران به صورت سیستماتیک اجرا نمی شود، دادههای موجوددارای قالب های متفاوت هستند و اطلاع رسانی به سرعت صورت نمی گیرد. لذا، دراین مقاله مدلی جهت پیاده سازی سامانه فوق ارائه شده است.
کلمات کلیدی:فناوری اطلاعات و ارتباطات،سیستم های اطلاعاتی،سیستم اطلاعات جغرافیایی،سیستمهای خبره،مدیریت بحران،بحران،
مقدمه
بروز حوادث شغلی، حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی، حوادث سیاسی و اجتماعی و حوادث اقتصادی در تمام کشورهای جهان همراه با صدمات انسانی و خسارتهای مالی فراوان است اما در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه مانند کشور ما این موضوع از جنبههای مختلف حائز اهمیت میباشد. از لحاظ حوادث طبیعی ایران در شمار 02 کشور اول حادثه خیز جهان است و از لحاظ موقعیت سیاسی استراتژی، ایران در منطقه حساسی واقع شده است که بحرانهای فراوانی را داشته است و از لحاظ اقتصادی هم باتوجه به فضای رقابتی شدید اقتصادی دنیا و همچنین تحریم های اقتصادی، کشور ما از نظر مدیریت بحران نیازمند مطالعات و تلاشهای عملی و اجرایی فراوانی است که باید از کلیه ابزارهای جدید و استانداردهای بین المللی در مدیریت بحران مدد جست که در این مقاله سعی شده است به برخی از این ابزارها و استانداردها خصوصاً ابزار مناسب ارتباطات و فناوری اطلاعات بپردازد.
تعریف بحران
از بحران تعاریف مختلفی شده است که در این مقاله به برخی از آنها اشاره میشود:
لاری اسمیت رئیس موسسه بحران مستقر در کنتاکی تعریفی نه چندان دقیق ارائه کرده است:
»یک اغتشاش عمده از سازمان که دارای پوشش خبری گستردهای بشود، کنجکاوی مردم درباره این موضوع بر فعالیتهای عادی اثر خواهد گذاشت و نیز میتواند اثر سیاسی، قانونی، مالی و دولتی بر سازمان بگذارد. »گاتر چاک، جک، مدیریت بحران در بخشهای خصوصی و دولتی، دکتر علی پارسائیان , صفحه « 4 »بحران به حوادثی اطلاق میشود که در اثر رخداد و عملکردهای طبیعی و انسانی بطور ناگهانی بوجود میآید و سختی و مشکلاتی را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل میکند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، فوری و فوق العاده دارد «
بحران از ریشه یونانی Krisis به معنی تصمیم عاجل میآید. بحران یعنی یک آشفتگی یا پریشانی و یا اختلال فیزیکی و روانی ناگهانی و شدید که روند و سیر شرایط عادی را به هم می-
ریزد (Lerouss, 2003,P.386)
» بحران یعنی خروج از تعادل که اگر به آن توجهی نشود منجر به خروج از عدالت میشود « (تقیزاده، 0131، ص (4
انواع بحران
بحرانها انواع مختلفی دارند، از نظر اهمیت، بحرانها را میتوان به صورت زیر طبقهبندی نمود:
بحرانهای ناشی از حوادث و سوانح طبیعی
فجایع طبیعی مثل زمین لرزه، گردباد، آتشفشان و غیره که اغلب اجتناب ناپذیر هستند.
بحرانهای غیرطبیعی
بحرانهایی هستند که بر اثر عوامل غیرطبیعی ایجاد میشوند که خود به انواع مختلفی تقسیمبندی میشوند.
الف- بحرانهای اجتماعی و فرهنگی مثل مهاجرتهای بیرویه، آشوبهای اجتماعی، خشونت در محیط کار، اعتیاد و فساد مالی ب- بحرانهای اقتصادی، مالی که در اثر اختلال در نظامهای مالی، کاهش ارزش پول، کاهش ارزش سهام در بورس، اختلال و ورشکستگی، عدم تحقق درآمدها، افزایش غیرمترقبه هزینهها و ... بوجود میآید.
ج- بحرانهای امنیتی مثل خرابکاری، بمبگذاری، آدم ربایی، گروگانگیری، قاچاق مواد مخدر، جاسوسی و تروریسم میباشد.
د- بحرانهای اطلاعاتی: بحرانهایی هستند که در اثر اختلال در طراحی، تجهیزات و کارکرد نظامهای حفاظتی، اطلاعاتی، امنیتی و رایانهای در سازمانها و جوامع رخ میدهد و موجب آشفتگی میشود از قبیل تقلب و دسترسی غیرمجاز، استراق سمع در خطوط مخابراتی و اطلاعاتی، افشای غیرمجاز اطلاعات، ناکارآمدی سخت افزارها و نرم افزارها، مفقود شدن دادهها و عدم تبادل و انتقال اطلاعات.
ه- بحرانهای زیست محیطی مثل آلودگی هوا، انفجارهای هستهای، از بین رفتن منابع طبیعی، از بین رفتن دریاچهها و آلوده سازی منابع حیاتی و- بحرانهای انسانی که در اثر اختلال در کارکرد منابع انسانی رخ میدهد و موجب آشفتگی اساسی میشود.
مدیریت بحران:
تعریف مدیریت بحران: »فرآیند برنامهریزی مقامات مسئول است که با مشاهده و تجزیه و تحلیل به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تلاش میکند از بحرانها پیشگیری کنند و یا در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار، آمادگی لازم، امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع تا رسیدن به سطح وضعیت عادی تلاش کنند .
و یا در صنعت آمادگی در برابر وضعیتهای اضطراری و مخاطره آمیز که نیاز به مدیریت خاص تمرکز یافتهای بنام مدیریت بحران دارد که جهت تهیه و تدوین اهداف، سیاستها، خطمشی-ها، راهبردها و راهکارهای اجرایی با شرایط موجود در هر واحد صنعتی مطابقت داشته باشد« ( مدیریت بحران، ایمنسازی صنایع و معادن؛ طوسی، محمدرضا , صفحه ( 02
ریمون آرون محقق فرانسوی در این رابطه میگوید »هنوز بدقت ثابت نشده است که وضعیتهای بحرانی جملگی شبیه هم هستند. ممکن است هر بحرانی در نوع خود بیهمتا باشد یا اگر ترجیح میدهید هر بحرانی داستان ویژه خود را دارد. (Aron, 1967, p,188)
عدم تشابهات بنیادین بحرانها , مدیریت بحران را بسیار مشکل و منحصر بفرد مطرح میکند که بایستی به صورت مجزا مورد مطالعه قرار گرفته و راههای مبارزه با آن بررسی شود. مدیریت بحران در واقع به مجموعهای از مهارتها و یا فرایند تحقیق گفته میشود که در هنگام وقوع مخاطرات غیر متعارف و یا وضعیت مشکل بکار گرفته میشوند (Longman, 2003,
P,322)
