بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مرکز اندیشه و پژوهش طرح هزاره
نام کارگروه: توسعه و منابع ملي
رئیس کارگروه: آقاي عبدالرسول دیوسالار
تاریخ: 1389/12/11
تهیه کننده: مهندس فرامرز داعي نژاد
همکاران (اعضای کارگروه): معصومه ثانی، دکتر غلامرضا حداد، دکتر آمنه جعفري قدوسي، مهندس فرامرز داعی نژاد، عبدالرسول ديوسالار، دکتر مهرداد ناظري
عنوان: بررسي و ارزيابي جايگاه منابع ملي در توسعه پايدار
کلیدواژه: منابع طبیعی، توسعه پایدار، روابط انسان و محیط
اسلاید 2 :
مقدمه
محیط زیست به محیط‌هایی گفته می شود که اشکال حیات و زندگی در آنها جریان داشته باشد و متشکل از مجموعه‌ای از روابط متقابل بین جانداران با یکدیگر و نیز با محیط غیرجاندار پیرامونی آنهاست.
بنابر نظریات جدید، محیط زیست سیاره زمین از روابط نظامند و هدفداری پیروی می کند که می توان آنرا همچون یک ابر موجود زنده و هوشمند درک نمود. این موجود در برابر هر گونه کنش، از خود واکنش معینی نشان می دهد که به طور مستقیم بر شرایط زیست پذیری آن تاثیرگذار است. تاثیر مداخلات و فعالیت های انسان در محیط زیست این ابر موجود زنده را به واکنش متقابل بر می انگیزد.
اسلاید 3 :
منابع طبيعي، پيش نياز تداوم حيات بشر
تمام مواد مورد نياز رفاه انسان ها به طور مستقيم و غير مستقيم از زمين به دست مي آيند. غذا، آب، پوشاك، مسكن، انواع وسايل حمل و نقل، رسانه هاي صوتي و تصويري، رايانه و ... همگي داراي موادي هستند كه از زمين استخراج شده‌اند.
منابع زمين تحت تاثير دو نوع منبع انرژي تشكيل شده و تغيير شكل مي‌يابند:
الف- انرژي گرمايي نور خورشيد
ب- انرژي گرمايي دروني زمين
اسلاید 4 :
دسترس پذيري منابع
مواد مورد نياز بشر توزيع يكنواختي در زمين ندارند. شدت و ضعف دسترسي به منابع در طول تاريخ موجد سه نوع واكنش مختلف جوامع بشري بوده است:
1- توسعه مواد و منابع جايگزين
2- تجارت، يا جنگ و تجاوز براي تهيه مواد و منابع مورد نياز از سرزمين هاي ديگر.
3- مهاجرت
گرچه در تمام طول تاريخ منابع مورد استفاده بشر پيوسته به تبعيت از سطح فناوري در دسترس جوامع در حال تغيير بوده‌اند، اما امروزه دسترس پذيري منابع و مواد مورد نياز جوامع تابع ملاحظات بيشتري است كه مشتمل بر ملاحظات زيست محيطي، سياسي، اجتماعي و مقرون به صرفه بودن از نظر اقتصادي هستند.
به نظر بسياري از دانشمندان و آينده پژوهان يكي از بزرگترين تهديدهايي كه امنيت و پايداري جوامع بشري را در آينده به چالش جدي خواهد كشاند، دسترسي كافي به منابع در حد تامين نيازهاي آنهاست. اين محدوديت تركيب پيچيده و خطرناكي از مجموعه عوامل جمعيتي، زيست محيطي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي خواهد بود. همين عامل به تنهايي مي‌تواند آتش جنگ‌هاي فاجعه بار و مخرب را در پهنه‌هاي وسيعي از زمين شعله‌ور نمايد.
اسلاید 5 :
جمعيت جهان تا قبل از پايان قرن بيست و يكم به 12 ميليارد نفر خواهد رسيد. اين در حالي است كه با توجه به سطح كنوني فناوري هاي در دسترس بشر، تامين نيازهاي اين تعداد جمعيت منوط به دو برابر نمودن منابع كنوني زمين است.
نياز جهاني به منابع انرژي، غذا، آب و كالاها و خدمات، مستلزم استفاده بيشينه، كارآمد، و نوآورانه از تمام منابع زمين خواهد بود. در صورت عدم توليد و استفاده از فناوري ها و منابع جديد همراه با اصلاح و كنترل روند رشد جمعيت و شيوه مصرف مواد اين تهديد بزرگ جامه واقعيت به تن خواهد نمود و شبكه حيات را اعم از موجوديت نوع بشر و تمام انواع زنده ديگر، به ورطه نابودي خواهد كشاند.
اسلاید 6 :
منابع طبيعي و گردش آنها در محیط زیست
جانداران برای فعالیت و تداوم حیات خود به انرژی و مواد غذایی نیازمندند. مواد غذایی در واقع منابع پایه مورد نیاز برای تداوم و تکامل حیات کلیه جانداران هستند.
کلیه مواد غذایی خواه به صورت کانی و یا آلی در محیط زیست ذخیره می‌شوند. این مواد قابلیت جذب و چرخش مجدد را دارند. به عبارت دیگر در محیط طبیعی ماده و انرژی تولید یا نابود نمی شوند بلکه طی فرآیندهای طبیعی از شکلی به شکل دیگر تبدیل می‌شوند. بدین ترتیب هر چند مجموع مقدار ماده و انرژی موجود در محیطي ثابت است، ولی نحوه توزيع و گردش آنها در محیط متفاوت بوده و تابعي از اندازه کارآیی هر يك از ارگانیسم‌ها، سیسستم‌ها، و چرخه‌های طبیعی است. به عبارت ديگر، کم و کیف تركيب و گردش ماده و انرژی، مولد سيستم‌ها و چرخه‌های بیشماری است که موجب تمایز آنها از يكديگر مي گردد.
اسلاید 7 :
رشد جمعیت و کمبود منابع
به نظر مالتوس جمعیت انسانی بر اساس قاعده رشد هندسی افزایش می‌یابد. در حالی که افزایش تولیدات غذایی بر پایه قاعده رشد عددی است. ساده‌ترین شکل سریهای رشد هندسی و عددی را می‌توان به صورت زیر نوشت:
128، 64 ، 32 ، 16 ، 8 ، 4 ،2 تصاعد هندسی
14 ، 12 ، 10 ، 8 ، 6 ، 4 ، 2 تصاعد حسابی
به این ترتیب تعداد انسانها سریعتر از رشد منابع غذایی افزایش می‌یابد و در صورتی که کنترلی بر جمعیت انسانی اعمال نشود، به دلیل محدودیت منابع موجود در کره زمین به طور حتم موجب بروز فقر و قحطی خواهد شد.
ژوزه دو کاسترو با استناد به واقعیاتی همچون وسعت اراضی جدید مستعد کشت و نقش انکارناپذیر فناوری‌های نوین در افزایش تولیدات کشاورزی، و بکارگیری الگوهای کشت متمرکز از مهم‌ترین مخالفان مالتوس است. با این وجود او نیز اذعان دارد محدودیت منابع انکارناپذیر است.
به نظر می‌رسد نظریه مالتوس در نقاطی از جهان که توازن میان شمار جمعیت و منابع بر هم خورده است، شکل واقعیت به خود گرفته است. بهترین نمونه‌های آن را می‌توان در میان کشورهای فقیر آفریقا مشاهده نمود. از این رو در صورت عدم توازن میان منابع و تعداد جمعیت، روابط بین انسان و محیط دچار ناپایداری شده و در نهايت شرايطي مطابق پیش بینی‌های مالتوس را فراهم می نمايد.
طبق مطالعات سازمان آهنگ رشد جمعيت در كشورهاي كمتر توسعه يافته بسيار بيشتر از كشورهاي توسعه يافته است. به نظر مي‌رسد آهنگ رشد جمعيت در كشورهاي مختلف جهان با توسعه صنعتي و استاندارد زندگي رابطه معكوس داشته باشد.
تا سال 2030 م. بیش از 85 درصد از جمعیت جهان در فقیرترین کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند و در همان زمان سه چهارم رشد جمعیت جهانی در مراکز شهری کشورهای فقیر اتفاق خواهد افتاد. بنابراین تا این زمان عدم توازن در سطح جهانی بین جمعیت و منابع بویژه در مناطق کمتر بهره‌مند جهان رو به تشدید خواهد گذارد و این می‌تواند محرک بسیار نیرومندی برای ظهور منازعات خطرناک در تمام گستره جهان بر سر دستیابی و تسلط به منابع طبیعی پایه (زمین، آب، و غذا) باشد.
اسلاید 8 :
محيط زيست
محیط زیست از مجموعه موجودات، منابع و عوامل و شرایط هماهنگی که در اطراف هر موجود زنده وجود دارد و ادامه حیات به آن وابسته است به وجود می آید و متشکل از دو دسته عوامل اصلی زیر است:
1- عوامل زنده محيط (گیاهان، جانوران، و تجزیه کنندگان).
2- عوامل غیر زنده محيط (نور، گازها، آب، و مواد شیمیایی به دو صورت کانی و آلی)
اسلاید 9 :
تاثير محيط زيست بر جانداران
به نظر داروين اشكال انواع حيواني و گياهي ثابت نبوده بلكه در طول دوره‌هاي زمين‌شناسي تكامل يافته‌اند. طبق این نظریه، فرآیند تکامل که درجهت حفظ بقاء است، عمدتاً در نتیجه انتخاب طبیعی رخ می‌دهد. بنابراین به قدرت تولید مثل افرادی که سازگاری بیشتری نسبت به دیگر اعضای همان گونه با محیط دارند، بستگی دارد.
بین افراد هر گونه با گونه‌های دیگر تفاوت‌هایی وجود دارد. ممکن است بعضی گونه‌ها به دلیل نیاز به غذای کمتر یا دوری از حیوانات شکاری نسبت به گونه‌های دیگر شرایط زیستی بهتری داشته باشند. این افراد احتمالا بهتر می‌توانند به بقای خود ادامه داده و ساختار بدنی مطلوب را به نسل‌های بعدی خود منتقل کنند. این فرایند که «انتخاب طبیعی» نامیده می‌شود، گونه‌ها را قادر می‌سازد تا خود را با محیط متغیر سازگار نموده و در بلندمدت موجب پدید آمدن گونه‌های جدید می‌شود.
طبق نظریه تکامل انواع محیط، تدریجا جانداران دارای صفات نامساعد را از بین می‌برد ولی جانداران دارای صفات مساعد را حفظ می‌کند. پس از گذشت نسل‌های زیاد و متوالی و تاثیر مداوم انتخاب طبیعی، سرانجام گروهی جاندار یک صفت یا تعدادی صفات جدید و مساعد را به درجه‌ای جمع خواهد کرد و به صورت گونه‌ای جدید از گونه اجدادی ظاهر خواهد شد.
داروین با مطالعه کتاب مالتوس، توانست نظريه خود مبنی بر «انتخاب اصلح در طبيعت از طريق تنازع بقا» را به اثبات برساند. داروين در نظریه تكامل انواع، نه تنها مكانيسم چگونگي انجام مراحل تكامل از طریق انتخاب اصلح را نشان داد، بلكه همچنین توانست شواهد و دلایل قانع‌كننده فراواني در دفاع از نظريه خود ارائه نمايد.
نظریه تکامل انواع مبتنی بر چهار اصل عمده است:
الف- اصل تنازع بقا
ب- اصل انتخاب طبیعی
ج- اصل سازش با محیط و توارث صفات اکتسابی
د- اصل ارتباط غیرمستقیم یا همبستگی‌های متقابل
اسلاید 10 :
تاثير محيط زيست بر شبكه حيات:
موجود زنده‌اي بنام زیستکره
حيات بر روي كره زمين وابسته به انرژي خورشيدي و همچون يك سيستم بزرگي است كه همانند ديگر سيستم‌ها داراي چهارويژگي است: ساختار، مجموعه روابط كاركردي، مكانيسم‌هاي تعادلي، وديناميسم. اين چهار ويژگي به هر سيستمي توانايي آن را مي‌دهند كه نسبت به تغييرات محيط سازش يافته و عملكرد كارآمدي از خود ارائه نمايد. سيستم‌ها داراي قابليت خود تنظيمي از طريق مكانيسم‌هاي پس خور هستند. بنابراين معياري كه موفقيت يك سيستم را محك مي‌زند، ميزان پايداري آن است.
پايداري يك سيستم عبارت از ميزان حساسيت آن به آشفتگي است. ثبات يك سيستم بيانگر قابليت آن در برگشت به حالت اوليه (قبل از آشفتگي موقت) است. اگر نوسانات سيستم كم باشد، برگشت آن به حالت تعادل و ثبات سريع خواهد بود. برگشت واقعي يك سيستم به حالت اول تابع ميزان فشارهايي است كه از خارج به آن وارد مي گردد. اما ميزان ثبات يك سيستم، يك ويژگي ذاتي است. احتمال نابودي سيستمي كه با ثبات است، كمتر است.
در سال ۱۹۶۵ جیمز لاولاک نظریه استمرار «حیات» در سیاره زمین را ارائه نمود. وی متوجه شد که علی رغم آن که آب باران، صدها میلیون سال است که سطح زمین را می‌شوید و مواد معدنی را در خود حل کرده و به دریاها می‌ریزد و سپس این آب، دوباره از سطح دریا تبخیر شده و باز هم به صورت باران در می‌آید، اما دریاها از نمک اشباع نشده و دریاها به شوره زار تبدیل نشده اند!!! به نظر او این اتفاق نشانه‌ای از حضور نیرویی است که توانایی تغییر و تداوم حیات سیاره را دارد. او این نیرو را «گایا» نامید.
طبق نظریه گایا، موجودات زنده فقط جزئی از یک فرآیند کلی تر «حیات» در سیاره ما هستند. به عبارتی، این «کل سیاره زمین» است که زنده محسوب می‌شود و هر یک از موجودات همانند سلول‌های این موجود زنده هستند. بدین ترتیب، نه تنها موجودات از محیط سیاره خود تأثیر می‌پذیرند (نظریه داروین) بلکه بر این محیط نیز به گونه‌ای تأثیر می‌گذارند که فرآیند حیات در کل سیاره همچنان استمرار یابد.
طبق نظریه گایا، سیاره زمین خود، یک ابر موجود زنده است. لاولاک چرخه مواد غذايي را به گردش خون در بدن جانوران تشبيه مي‌کند. در اين تشبيه رودخانه‌ها در حکم رگ‌ها، جنگل درحکم ريه و اقيانوس به مثابه قلب زمين است.
ارائه نظریه «گایا» منجر به تحولات وسیعی در دیدگاه انسان نسبت به طبیعت شد. بدین ترتیب، جنبشی اساساً علمی به نام «جنبش زیست محیطی» شکل گرفت که در واقع، نوعی بازگشت به طبیعت بود.
