بخشی از مقاله
چکیده
مرمت و احیای بناهای تاریخی سنتی دیرین است که بویژه در این عصرِ یکهتازیهای مدرنیسم اهمیت مضاعفی مییابد. پاسداشت ردپاهای معماری سنتی ایرانی هرچند کار دشوار، زمانبر و هزینهبری است اما ارزش آن زمانی مشخص میشود که نادیده انگاشتن سنتهای ارزشمند زندگی گذشته بسان سیلی ویرانگر ارزشهای اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و حتی اخلاقی منبعث از این ردپاها را نشانه رفته و روزی نیست که در هر گوشه از جهان و نیز کشورمان اخبار ویرانگریهای فرهنگی به گوش نرسد و یا بچشم نیاید.
خانهی وقفی حاج کاظم عرب با مساحت بیش از 510 متر مربع درشهر یزد، محلهی فهادان و در جوار بناهای تاریخی از جمله بقعهی یکهزارسالهی دوازده امام و مدرسه ضیائیه - زندان اسکندر - ، مسجد چهل محراب و حمام ابوالمعالی قرار دارد. تاکنون هیچ مطالعهای بر روی این بنای ارزشمند از دورهی قاجار که نشانههایی از دوران پیش از قاجار نیز در آن دیده میشود، انجام نشده است.دراین مقاله با تحلیلی موشکافانه بر سازه بنا در جهت مقاوم سازی آن در طرح مرمت و احیا میتوان به راهکارهایی برای جلوگیری از آسیب های بیشتر به عناصر مختلف کالبد بنا رسید.
مقدمه:
تحلیل بارگذاری بناهای تاریخی با توجه به ماهیت متفاوت آنها از بناهای مدرنی که با بتن، فولاد و نظایر آن ساخته میشوند، متفاوت بوده و مقولهی نسبتاً پیچیدهای در دانش مرمت محسوب میگردد. از طرفی مقاومسازی این بناها بدون شناخت و درک صحیح از کارکرد مصالح و ملاتهای ساختمانیِ بهکار رفته در بنا، فنون اجرائی، نوع و شکل سازههای باربر و نیز شناخت بارهای وارده به بنا یا تحلیل بارگذاری امکانپذیر نیست. بعضی از این بارها عبارتند از: بارهای مرده ، بارهای زنده ، بارهای زودگذر - مانند بار باد و زلزله - بارهای محیطی - مانند تغییرات درجه حرارت و وارفتگی - و بارهای ناشی از فشار خاک یا فشار سیالات
بارهای مرده به لحاظ مقدار و محل اثر ثابت بوده و بهعبارت دیگر تغییراتی در زمان و مکان ندارند. این بارها شامل وزن عناصر و قطعات مختلفی هستند که در هنگام ساختن سازه بهکار رفته و یا بهطور ثابت بر روی آن نصب میگردند. این گروه از بارها شامل آن دسته از بارهای زنده که مقدار وزنشان و محل اثر آنها در بنا ثابت باشد، نیز میگردد. برخی از این وزنهای ثابت در بناهای تاریخی عبارتند از:
بار ناشی از تاقها و گنبدها، دیوارهای باربر و اسپرها - دیوارهای غیر باربر - ، تزئینات الحاقی به بنا، عناصر تعبیهشده در بنا مانند قندیلها، زنجیرهای آویز، عناصر و منابع نورانیِ سنگین و بهطورکلی کلیهی بارهائی که به لحاظ مقدار و محل اثر ثابت هستند.
باید توجه نمود که سازهای تاریخی اصولاً در مقابله با بارهای دینامیکی و جانبی نظیر باد و زلزله ضعف داشته و باید مقاومسازی شوند. برایکشور ما که در زمرهی مناطق لرزهخیز دنیاست، گزینهای مؤثرتر از بهسازی لرزهای جهت افزایش ایمنی لرزهای و کاهش آسیبپذیری بناهای تاریخی وجود ندارد.
از این جهت بهسازی لرزهای بناهای با ارزش تاریخی، بخش عمدهی فعالیتهای مرسوم در مرمت ابنیه تاریخی درکشورهایی است که با پدیدهی زلزله مواجهند. در اینجا بعد از شناخت مختصری از بنای مذکور درابتدا گونهشناسی عناصر سازهای و مواد و مصالح ساختمانی بکاررفته در بنا بررسی شده و سپس عناصری نظیر شالوده، دیوار باربر و سقف بنا همراه با فنون اجرائی و جزئیات مربوط مورد مطالعهی دقیقتر قرار میگیرند.
نوع روش تحقیق
روش تحقیق تاریخی بوده است .روش تحقیق اتخاذ شده در این پژوهش از نظر روش، از نوع موردکاوی است که در آن یک پدیده یا مکانی معین - خانهی مزبور واقع در بافت تاریخی یزد - مورد بررسی سازه ای قرار میگیرد. فنون گردآوری داده ها فنون گردآوری داده ها در این پژوهش، میدانی و کتابخانه ای است.
-1مطالعه شناخت بنا
تصاویر: موقعیت خانه در بافت تاریخی فهادان یزد
1. شاه نشین و آینهخانه
2. پیش فضای شاه نشین
3. راه زیرزمینی که در حال حاضر مسدود شده است.
4. راهروی ورودی
5. اتاق سه دری غربی
6. پستو
7. پستو
8. اتاق گوشه مشترک بین حیاط بزرگ و کوچک
9. اتاق پنجدری مشترک بین حیاط بزرگ و کوچک
10. اتاق خواب مشترک بین حیاط. بزرگ و کوچک
11. فضای زیر بادگیر
12. حوضخانه و کلاهفرنگی
13. مطبخ
14. ورودی شمالی به حوضخانه و مطبخ
15. ورودی جنوبی به حوضخانه - در حال حاضر مسدود -
16. ورودی زیرزمین
