بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر سعی بر این است که تاثیر ویژگی های نشانه های جمعه مسجد و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی را بر خوانایی منظر شهر اردبیل مورد ارزیابی قرار داد. هدف پژوهش حاضر شناسایی شاخص های موثر بر نشانه های شهری به منظور تاثیر گذاری بر خوانایی شهر می باشد. روش تحقیق استفاده شده در این پژوهش توصیفی - تحلیلی و از نوع مطالعات موردی بوده و روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی از طریق مشاهده و استفاده از پرسشنامه می باشد.
حجم جامعه نمونه 383 نفر می باشد که با استفاده از روش کوکران و بر اساس جمعیت 485153 نفری شهر اردبیل به دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که از نظر مردم شهر عامل شکل و فرم نشانه بیشترین تاثیر را در خوانایی منظر شهری داشته و فعالیت های فرهنگی و منظرسازی خاص در مجاورت نشانه ها از اهمیت نسبی کمتری در خوانایی منظر شهر اردبیل برخوردار بوده است. در نهایت پیشنهاداتی جهت تقویت نشانه ها و المانهای عناصر شهری با هدف افزایش خوانایی و خاطره انگیزی در ذهن شهروندان ارائه گردیده است.
مقدمه
نشانه های شهری ضمن خوانا نمودن شهرها، نقش مهمی را در زیباسازی فضاهای شهری می توانند ایفا نمایند که این امر در کاربرد صحیح رنگ ها، نور، فرم ها و مواد می تواند انعکاس یابد. انسان ها برحسب فطرت زیباجویشان در پی زیبایی و حس مطلوب حاصل از آن می باشند، بنابراین عدم وجود هماهنگی و تناسب که نوعی ناهنجاری و نابسامانی های فضایی را در پی دارد می تواند اغتشاش ذهنی ایجاد نموده و سبب تضعیف احساس تعلق آنان و نارضایتیشان از فضاهای شهری گردد، که این امر بر عدم مسئولیت پذیری شهروندان نسبت به حفظ این فضاها و وقوع برخی جرایم شهری منجر خواهد گردید که شاید بتوان یکی از علل مهاجرت ها را در همین عدم تعلق خاطر نسبت به فضاهای شهری دانست
شهرها و مجتمعهای زیستی از جمله بارزترین و ملموس ترین جلوه های فرهنگ بشری هستند که با نمایش فضاهای عینی و قابل ادراک، بسیاری از مولفه های فکری و ذهنی متاثر و منتج از آن را بیان می کنند
این مفهوم در طول دوران و در سرزمین های مختلف با محیط های طبیعی و انسانی متفاوت و تحت تأثیر تحولات تاریخی و ایدئولوژیکی، تغییرات بسیاری به خود دیده است. به ویژه تحت تأثیر تحولات مدرنیته، تغییر فزاینده یافته است به گونه ای که بسیاری از عناصر و اجزای شهر کهن در آن رنگ باخته اند. شهر اسلامی نیز از این تحولات بی نصیب نمانده و تغییر چهره داده است
یکی از بهترین راههای رفع این کمبود، بهره گیری از تمایلات شخصی مردم و موفقیتی است که نشانه های شهری توانسته اند در خوانایی شهرها به آن دست یابند. به بیان دیگر، می توان از طریق ارزیابی نشانه های شهری - که مردم در ذهن خود به عنوان شاخصه هایی از محیط های شهری ثبت کرده اند - و برجسته نمودن عوامل تاثیرگذار بر نقشآفرینی نشانه های شهری، برای ارتقای خوانایی محیط های شهری بهره جست. با توجه به این مهم هدف مقاله حاضر شناسایی شاخصهای موثر بر نشانه های شهری شهر اردبیل به منظور تاثیر گذاری بر خوانایی شهر مذکور می باشد.
علائم و نشانه های شهری در صورت توجه بهبُعد زیباشناختی آنها می توانند در تعیین هویت شهری و تعلق مکانی شهروندان مؤثر واقع گردند؛ به طوریکه یک شهر به لحاظ برتری در گرافیک شهری از سایر شهرها متمایز گردد. به عبارتی می توان گفت در صورت توجه ویژه به نشانه های شهری می توان هویتی خاص به لحاظ برتری در کاربرد علائم و نشانه ها به آنها بخشید. یکی از راههای کاهش جمعیت شهرهای بزرگ توجه ویژه به زیباسازی منظر شهرهای متوسط می باشد که در صورت توجه به اصول زیباشناختی در طراحی فضایی این شهرها و توجه به کیفیت بصری آنها می توانند در شکل گیری تعلق مکانی ساکنان این شهرها مؤثر واقع گردند
همچنین ساماندهی منظر و نشانه های شهری باعث آرامش روحی و افزایش حس تعلق مکانی مردم شهر شده و می تواند از مشکلاتی همچون تخریب مبلمان شهری، بی روحی شهر، ناخشنودی مردم از مناظر شهر و غیره جلوگیری نماید. به عبارت دیگر نشانه های شهری به خوانایی، هویت شهری و زیباسازی آن کمک می نماید. در زمینه سیمای شهرهای اسلامی و نشانه شناسی در جهان و ایران تحقیقاتی صورت گرفته که ذیلا به برخی از آنها اشاره میگردد:
پارسایی و همکاران - 2014 - در مقاله ای با عنوان تجزیه و تحلیل مفهوم مکان در رویکرد نشانه شناسی معماری مسکونی، مطالعه موردی شهر بوشهر، با تجزیه و تحلیل مقایسه ای و توصیفی و با رویکرد نشانه شناسی به بررسی محتوا و مفاهیم 9 ساختمان مسکونی متعلق به بافت سنتی بوشهر نتیجه گرفته اند که با رویکرد نشانه شناسی می توان به شناسایی و کشف مفاهیم یک سیستم معماری پرداخت.
دانش - 1389 - در مقاله ای با عنوان مبانی شکل گیری و اصول سازمان یابی کالبدی شهر اسلامی با رویکردی تحلیل محور در بررسی اصول سازمان یابی شهرهای سنتی اسلامی به این نتیجه رسیده است که طراحان شهری باید شهرهای جدید را با هویتهای فرهنگی پیوند داده به تعریف مولفه های شهرهای اسلامی بپردازند. ماجدی و زرآبادی - 1389 - در پژوهشی با عنوان جستاری در نشانه شناسی شهری با روش تحلیلی و اسنادی به بررسی معنی اجتماعی - فرهنگی محیط کالبدی شهرها پرداخته و نتیجه گرفته اند که نشانه شناسی شهری ابزاری ارزشمند برای بازنمایی واقعیت در شهرها محسوب می گردد.
زنگانه و همکاران - 1391 - در مقاله ای با عنوان بازشناسی هویت کالبدی در شهرهای اسلامی، مطالعه موردی: شهرری، با روش اسنادی و میدانی به بازشناسی کارکرد شهرهای اسلامی پرداخته و یافته هایشان نشان می دهد که شهر ری هویت یک شهر اسلامی را از نظر عناصر کالبدی داراست و کارکرد های لازم را ارائه می دهد. ترکاشوند و مجیدی - 1392 - در پژوهشی با عنوان بازشناسی برخی نشانه ها در فضاهای شهری با استفاده از مبانی نظری و پرسشنامه و با هدف یافتن معیارهای کالبدی تاثیرگذار در نشانه شدن یک عنصر در فضاهای شهری چنین نتیجه گرفته اند که معیاهایی مانند محل استقرار در بافت، نحوه استقرار، تمایز فرمی- اندازه ای- ارتفاعی، مشاهده پذیری در شب و غیره در نشانه شدن عناصر شهری تاثیر دارند.
روش تحقیق
روش تحقیق به کار رفته در پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی بوده و روش جمع آوری داده ها مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی می باشد. همچنین از پرسشنامه جهت سنجش میزان تاثیرگذاری نشانه های شهری بر خوانایی شهر اردبیل استفاده گردیده است. جامعه آماری شامل شهروندان شهر اردبیل می باشد که انتخاب افراد نمونه با روش تصادفی صورت گرفته است و حجم نمونه به دست آمده 383 نفر بوده که با استفاده از روش کوکران و بر اساس جمعیت 485153 نفری شهر اردبیل محاسبه گردیده است. از دیگر تکنیکهای جمع آوری داده ها مشاهده محدوده مورد مطالعه می باشد.
محدوده مورد مطالعه
شهر اردبیل در موقعیت 38 درجه عرض شمالی و 48 درجه و 2 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار مبداء قرار گرفته است. این شهر یکی از کهنترین شهرهای ایران بهشمار میرود که در طول تاریخ سیاسی خود قرنهای متمادی مرکز آذربایجان و زمانی پایتخت کشور ایران بوده است . هسته اولیه شهر اردبیل را بازار تشکیل میدهد. این شهر بر سر راه ابریشم با عملکرد خدماتی و تجاری شکل گرفته است. البته بهنظر برخی نقش عامل مذهبی و وجود جمعه مسجد در اردبیل که به قولی محل عبادت زرتشتیان بوده قویتر از عامل اقتصادی بوده است . شهر اردبیل طبق سرشماری سال 1390 جمعیتی معادل 485153 نفر داشته است
تصویر -1 نقشه موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه
