بخشی از مقاله
ابتکارات فردی سنجش و ارزشیابی درس انشاء فارسی
چکیده
پژوهش حاضر با هدف شناسایی اثرات الگوی تدریس بدیعه پردازی بر پژوهش خلاقیت دانش آموزان در درس انشاء و مقایسه با الگوی تدریس سنتی انجام گرفته است روش تحقیق از نوع شبه تجربی است جامعه تحقیق کل دانش آموزان دختر پایه دوم مدرسه دوره اول متوسطه لاله های انقلاب در سال 93 به تعداد 70 نفر بودند می باشد.
نمونه آمار شامل 70 دانش آموز پایه دوم می باشد نمونه تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شده است ابزار پژوهش عبارت از آزمون سنجش خلاقیت ( تورنس ) و راهنمایی اسفاده از الگوی تدریس بدیعه پردازی یا اطلاعات برای همتا کردن گروه ها می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که به کارگیری الگوی تدریس بدیعه پردازی موجب رشد و گسترش خلاقیت دانش آموزان می شود همچنین به کارگیری این الگو باعث رشد قابلیت سیالی، انعطاف
پذیری و گسترش تفکر دانش آموزان می گردد.
در مقایسه میانگین نمرات دانش آموزان با الگوی تدریس بدیعه پردازی که دانش آموزان دیده اند گروه آزمایش در آزمون خلاقیت این نتیجه بدست امد که بین میانگین نمرات دانش آموزان عناصر اصالت و بسط بیشتر است و عناصر انعطاف پذیری و سیالی در میانگین نمرات دانش آموزان تفاوت معنا داری مشاهده نگردید.
مقدمه
در سال های اخیر خلاقیت یکی از محورهای مورد بحث در آموزش و پرورش بوده است. و همچنین به این نکته توجه شده است که بایستی روند آموزش برای فراگیرندگان روندی پویا باشد، دانش آموزان خود فعالانه در امر آموزش شرکت کنند تفکر کنند و ایده های بکر ارایه نمایند، ابراز ایده نمایند ابراز ایده هایی که هم مربوط و هم غیر معمول باشد و دیدن آنچه که در ورای واقعیت کنونی نهفته است، به جای اینکه فراگیرندگان فقط از آموزگاران و یا کتاب هی خویش دانش را فراگیرند بتوانند آنچه را خود می آموزند دوباره با هم ترکیب کنند و محصول نوین ایجاد نمایند، با توجه به اهمیت این موضوع است که بایستی جریان تعلیم وتربیت را به سمت آموزش پویا سو
ق داد تا کودکان فعالانه در جریان آموزش شرکت کنند و با مهیا شدن زمینه های بروز ایده های نو و بدیع توانایی خلاقیت و آفرینندگی را در خویش باور کنند و در دوران تحصیل و زندگی این توانایی را بکار گیرند با توجه به روند کنونی آموزش آموزش و پرورش که با بهره گیری از روش تعلیم وتربیت سنتی تأکید فراوان بر فراگیرندگان مطالب درسی، کسب نمرات عالی بدون هر گونه دخل و تصرف و محدوده تعیین شده دارد عملا نو آوری و ابتکار را از دانش آموزان نماید و به همین دلیل پژوهشگران سعی می نمایند با انجام تحقیقی به بررسی تأثیر به کارگیری الگوی تدریس بدیعه پردازی به عنوان یکی از روش های فعال تدریس بر پرورش خلاقیت دانش آموزان بپردازند. امروزه رویکرد جهانی به مقوله یادگیری و انچه که دانش اموزان بایستی یاد بگیرند به گونه ای دیگر است. اکنون دیگر اموختن مجموعه ای از دانستنی ها و سپردن انبوهی از مسایل حل شده به عنوان فراورده های علم به حافظه نمی تواند دانش اموزان را برای زیستن در ایند
ه ای که مسایل ان غیر قابل پیش بینی می باشد اماده سازد.
در زمان حاضر مهمترین وظیفه اموزشی در مدرسه ها، یاد دادن شیوه های یادگیری و پرورش مهارت هایی است که فرد را قادر می سازد، خود راه حل های مسأله و کشف مجهولات را بیابد. با توجه به این تغییرات است که تحولی اساسی در برنامه های درسی مدارس و شیوه های تدریس در کشورمان ضروری است باید به موضوعات خلاقیت و کارهای خلاق توجه بیشتری داشته باشیم.
بیان مسأله
اینجانب لیلا کلنتری دبیر ادبیات شاغل در مدرسه لاله های انقلاب می باشم هدف اینجانب از نوشتن این تحقیق بررسی و ایجاد روشهای نوین و خلاق در نوشتن انشاء می باشد و هدف کلی از اموزش انشاء توانایی نوشتن به زبان فارسی معاصر است و رسیدن به این هدف با پرورش کار خلاق امکان پذیر است. در حقیقت کار زمانی ارزشمند است که در ان خلاقیت و تفکر جریان داشته باشد. کلاس انشاء باید کارگاه نوشتن باشد. انشاء درسی است هدفدار و برای رسیدن به ان باید از روش های هدفدار استفاده کرد و هدف های جدی انشاء در ساده ترین نگاه ان، نوشتن است باید دانش اموز به مطالعه جدی و آگاهانه عادت کند و یکی از راههای تعلیم
مطالعه، تحلیل متن است که باعث آموزش نویسندگی می شود. به همین خاطر تصمیم گرفتم این موضوع را با صاحبان اصلی کلاس انشاء و نگارش که همان دانش اموزان هستند در میان بگذارم لذا ابتدا با مطرح نمودن موضوع سعی نمودم دانش اموزان با روشهای نوین و خلاقانه بتوانند در درس انشاء پیشرفت نموده و باعث بالا بردن ایجاد ذوق و انگیزه و روش های ابتکارانه در درس انشاء باشم.
1-دانش اموزان باید بتوانند انچه را که می اندیشند و می خوانند به دیگری بگویند و بنویسند.
2-شناسایی دانش اموزان با تخیل قوی و استعدادی بیشتر در نویسندگی و هدا
یت انها در مسیری صحیح
3-پرورش قوی استدلال تفکر و دقت دانش اموزان و وادار کردن انها به درست دیدن و شنیدن سپس دیده و شنیده خود را به طرز ساده و روشن بیان کردن و نوشتن است.
لذا تصمیم گرفتم پرسش های را مطرح نموده و دانش اموزان به این پرسش ها پاسخ دهند.
1-چرا بیشتر دانش اموزان علاقه چندانی به انشاء و نگارش ندارند.
از انها خواهش کردم که به دقت به این سوال بیندیشند و پاسخ دهند که امر پرسش با استقبال دانش اموزان مواجه شد که هر یک از دانش اموزان با شوق خاصی می خواستند در این بحث شرکت کنند که چکیده نظرات انها در ذیل می اید.
1-بچه ها در دوره راهنمایی و متوسطه مشکل نوشتن دارند به خاطر ضعف در دوره ابتدایی است.
( چون معلمان کلاس سوم و چهارم و پنجم برای انشاء بچه ها بیشتر دنبال کلیشه ها و توصیف کنید هستند. )
2-در زبان اموزی کودکان در سن 9 و تا 12 سالگی در حال افزایش لغات است متأسفانه هر دانش اموز هر ساله باید 2200 تا 2800 لغت را یاد بگیرد چون کودکان توان یادگیری ان را ندارند. در نهایت در انشاء ضعف پیدا می کنند معلمان نیز انتظارات زیادی از دانش اموزان دارند و این باعث سرخوردگی دانش اموز می گردد.
3-یکی دیگر از عوامل نداشتن روش مناسب تدریس است که برخ
ی از معلمان به این درس اهمیت نمی دهند.
4-درس انشاء خواندن ندارد و اخر سر هم نمره می گیریم.
گرد اوری اطلاعات شواهد ( 1 )
برای رسیدن به پاسخ مطلوب در این کار تصمیم گرفتم علاوه بر دانش اموزان نظر دیگر همکاران را نیز جویا شوم لذا بعد از گفتگو با مدیر مدرسه قرار شد موضوع را در شورای دبیران اموزشگاه که به صورت ماهیانه تشکیل می شود. مطرح کنم.
در روز جلسه بعد از مطرح شدن کمکهای مدرسه همان سوالی را که از دانش اموزان پرسیده بودم از همکاران نیز پرسیدم.
1-به نظر شما چرا دانش اموزان اشتیاق زیادی نسبت به درس انشاء ندارند.
بعد از بحث و بررسی نکات جالبی در صحبت های همکاران بود که عمده ی انها را یادداشت کردم بعضی از نظرات شبیه ارایه دانش اموزان و برخی دیگر پخته تر و متین تر بود.
بعد از این جلسه به پیشنهاد من قرار شد این موضوع را در جلسه اولیاء و مربیان که در همان ماه برگزار می شد با اولیای دانش اموزان در میان بگذارم که این موضوع با اولیاء مطرح و چکیده ی از نظرات و صحبت های انها را یادداشت کردم اطلاعات خوبی در این زمینه داشتند که می توانستیم بهره زیادی از ان جلسه و نظرات جامع و تخصصی اولیاء و همکاران ببریم به همین دلیل بسیاری از جوابهای ان ها را یادداشت نمودم.
تجزیه و تحلیل اطلاعات
پس از مطالعه ی دقیق نوشته ها و مدارکی که جمع اوری کردم بودم تک تک انها را به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار دادم نواقص و کمبودهای کلاس انشاء و نگارش تا اندازه ای اشکار شده و همچنین اصول تدریس انشاء و نگارش فهرست شد.
که خلاصه یافته های حاصل از این تجزیه و تحلیل به شرح ذیل می اید.
خلاصه ی یافته های اولیه
1-ضعف واژگان پایه دانش آموزان
2-آموزش ندیدن بسیاری از دبیران و نخواندن روش تدریس های تخصص
3-آشنا نبودن تعدادی از دبیران با ادبیات کودکان و نوجوان
4-نبود تنوع در تدریس انشاء
5-تخصصی نبودن تدریس در دوره ی ابتدایی
6-نا آشنایی برخی از طراحان کتاب دوره راهنمایی به این امر
7-آشنا نبودن با سلایق و علایق و ظرفیت فکری دانش آموزان در هنگام گفتن موضوع انشاء
8-نا آشنایی بسیاری از دبیران انشاء با انواع نگارش
9-دادن درس انشاء به صورت اضافه کار به دبیران غیر تخصصی
10-ضعف فرهنگ مطالعه و نوشتن در جامعه خصوصا معلمان
11-ذاتی پنداشتن امر خلاقیت و نوع اوری و عدم اعتقاد به اکتسابی بودن آن از طریق آموزش
چند نکته درباره انشاء
بدیعه پردازی یعنی ساختار شکنی و نوپردازی. داشتن چنین صفتی یعنی
خارج از پوست خود و بیرون آمدن از درون خود. در واقع بدیعه پردازی خانه اول و قدم اول خلاقیت و نوآوری است. الگوی بدیعه پردازی برای رشد خلاقیت و نوآوری است. الگوی بدیعه پردازی برای رشد و خلاقیت تدوین یافته است. بدیعه پردازی یعنی کشاندن انسان به دنیایی منطقی، یعنی ایجاد فرصت ابتکار برای آدمی. یکی از مشکلات و موانع در امر نوشتن، ترس از کاغذ و قلم است. ترس از قرار گرفتن در مخاطره اشتباه. الگوی بدیعه پردازی این ترس را بر طرف می سازد با این روش میتوان با دادن تمرینات گروهی به شاگردان، خلاقیت
آنها را افزایش داده و آنها را به تفکرپرورش ذهن می رساند. از طریق شاگردان خواهند توانست به جایگزینهای جدیدی در خلق یک نوشته جدید برسند.
درس انشاء و نگارش نیز مانند دیگری اصول و مبانی مخصوص به خود دارد که می توان به موارد ذیل اشاره کرد.
1-داشتن تفکر خلاق و پویا
2-استفاده بیشتر از قالب های مرسوم نگارشی
3-تجزیه انشاء به اجزای گوناگون مانند جم
له نویسی، واژه شناسی
4-افزایش دقت در شنیدن، گفتن، خواندن و نوشتن
5-داشتن طرح درس برای انشاء نگارش
6-توانایی بیان اندیشه و احساس
7-شرکت در بحثهای گروهی و مناظره
8-آموزش بر قراری ارتباط با دیگران
9-تسلط بر نوشتن
انواع انشاء
1-انشای توصیفی 6-شرح حال نویسی
2-انشای تخیلی 7-نامه نگاری
3-جان بخشیدن به اشیاء 8-خاطره نویسی
4-گزارش نویسی 9-خلاصه نویسی
5-داستان نویسی 10-انشای نقلی
معیارهای ارزشیابی
برخی از معیارهای ارزشیابی به شرح ذیل میباشد
1-نوآوری و ابتکار
2-پروراندن موضوع و فهم آن
3-ارتباط و هماهنگی مطالب و جملات
4-رعایت نکات دستوری و نگارشی
5-خوانایی و تمیزی نوشته
6-ارتباط افقی و عمودی بندها
7-نظم فکری
راههای پیشنهادی برای انشاء نویسی
با مقایسه اطلاعات جمع آ وری شده و سنگین و سبک کردن، آنها به گوناگون و تنوع در شیوه های تدریس انشاء پی بردم و متوجه شدم که روش های انش
اء نویسی و دامنه یآ ن گسترده تر از بقیه درسهاست و دبیران هر یک با آزمایش یکی از ان راهها به موفقیت هایی دست یافته اند هر چند اصول و مبانی ان افراد به هم نزدیک بوده است.
تصمیم بر ان است که از میان راههای پیشنهادی به تدریج و با هماهنگی مدرسه چند راه را اجرا کنیم و بعد از اجرا نتایج و موفقیت ها را گزارش کنیم.
لذا من تصمیم گرفتم از الگوی بدیعه پردازی در درس انشاء استفاده کنم.
برای استفاده از الگوی بدیعه پردازی در تدریس انشاء دو روش
کلی پیشنهاد شده است.
الف) غریب گردانیدن مفهومی انشاء
ب) اشنا گردانیدن موضوعی غریب
در روش اول شاگردان باید تلاش کنند تا موجودات اشنا را به گونه های نا آشنا بنگرند و با ایجاد فاصله های مفهومی، به درک تازه برسند در مراحل تدریس این روش معلم همواره کنترل و هدایتگر است.
مثال مقایسه یک موجود زنده با ماشین لباسشویی
روش دوم کمی مشکلتر است در این روش (( تحلیل )) جای فاصله مفهومی را می گیرد.
برای مثال مفهوم (( فرهنگ )) با (( خانه )) یا (( بخاری )) مقایسه شود.
تفاوت عمده این دو روش، استفاده انها از قیاس نهفته است در روش اول شاگردان بدون محدودیتهای منطقی از دسته های قیاس ها میگذرند، فاصله مفهومی زیاد می شود و تخیل هر چه بیشتر باورمی گردد. شاگردان در روش دوم سعی می کنند دو فکر را به هم ربط دهند و ربطها را در حالی که از قیاس ها میگذرند، تعیین نمایند.
گرداوری اطلاعات شواهد (2 )
هر چند از رفتارها و بیان نظرات دانش اموزان می شد می توان حدس زد که تحولی هر چند کوچک در انها به وجود امده است اما تصمیم گرفتم اطلاعات دقیق تری در این باره جمع اوری بنابراین قرار شده در جلسه ماهیانه دبیران و مدیر اموزشگاه این امر را بررسی کنیم.
نتایج کار به شرح ذیل است.
1-ارزشیابی از انشای دانش اموزان با توجه به رعایت مواردی که در قبل گفته شد، سبب شده است که نمرات انها واقعی تر باشد.
2-مقایسه نمرات دانش اموزان در درس انشاء پیش از اموزش و پس از ان
3-نظر خواهی کتبی از دانش اموزان و والدین انها درباره روش جدید اموزش انشاء شواهد جمع اوری شده حاکی از رضایت بیشتر دانش اموزان مدیر اموزشگاه و والدین دانش اموزان از روشهای جدید و تأثیر مستقیم ان بر نمرات دانش اموزان بود.
((تجدید نظر در روشهای انجام گرفته و اعتبار بخشی به ان )
)
با توجه به نظر ها و انتقادات مطرح شده راجع به این طرح قرار شد در یک جلسه با حضور همکاران نقاط ضعف طرح را بر طرف را بر طرف نماییم. هر چند شواهد نشان می داد که هر سه روش با اقبال مواجه شده است.
همچنین از چند نفر از همکاران انجمن ادبی و فعالان در ا
ین زمینه از گروههای اموزشی خواهش کردیم درباره ی روش کار ما و شیوه های انتخابی ما اظهار نظر کنند تا بتوانیم به نحو احسن اشتباهات موجود را بر طرف نماییم که ایشان طرح را پذیرفته و ان را موقعیت امیز دانستند.
(( نتایج ))
از تمامی مطالبی که مطرح می شد می توان به صورت چکیده به مطالب زیر اشاره کرد :
1-علاقه ی دانش اموزان به درس انشاء بیشتر از پیش شده است.
2-برانگیختن تعداد بیشتری از دانش اموزان در زنگ انشاء
3-از کسالت و یک نواختی کلاس کم شده است.
4-از بین رفتن ترس از نوشتن نزد دانش اموزان.
5-مشارکت بیشتر دانش اموزان دبیران و دست اندرکاران مدرسه.
6-پروراندن قدرت سخن وری دانش اموزان.
7-میل بیشتر دانش اموزان به مطالعه کتاب، مجله و رجوع به کتاب خانه.
8-غنی تر شدن واژگان پایه دانش اموزان.
9-به وجود امدن اعتماد به نفس و رشد اجتماعی در دانش اموزان.
10-زنجیر وار بودن شنیدن خواندن و نوشتن.
11-اطلاع والدین از جزیی ترین پیشرفت فرزندان خود.
(( نتیجه گیری ))
به درس انشاء به اندازه دیگر درسها اهمیت دهیم. و ان را به صورت یک درس مستقل تلقی نماییم و بتوانیم دانش اموزان را با اصول و مبانی انشاء
و نگارش اشنا کنیم. و علاوه بر تشویق دانش اموزان به رعایت اصول و قواعد دستوری املایی و نگارشی انها را به مطالعه ی بیشتر واداریم. و چگونگی درست اندیشیدن و داشتن نظم فکری را به دانش اموزان بیاموزیم.
دانش اموز باید بداند که با تکرار و تمرین حتما به موفقیت خواهد رسید. همچنین بدانیم که ارزشیابی انشاء می تواند بر اساس ملاک های علمی و قواعد خاص خود باشد.
