بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است گردشگري به عنوان فعالیتی اثرگذار برتمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است. در این تحقیق به بررسی اثرات گردشگري منطقه باستانی بیستون در شهرستان کرمانشاه برجنبه هاي مختلف پرداخته شده، این پژوهش نشان می دهد که روند کنونی بهره برداري و استفاده بیش از اندازه از این منطقه طبیعی و باستانی علیرغم برخی برنامه هاي محدودکننده، فراتر از ظرفیت تحمل محیطی بوده .این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه اي- اسنادي به جمع آوري اطلاعات مورد نیاز پرداخته و در نهایت به ارائه پیشنهاداتی در خصوص استفاده بهتر از منطقه گردشگري بیستون در رسیدن به گردشگري پایدار می پردازد.
کلمات کلیدي: ، گردشگري ، منابع زیست محیطی ،کرمانشاه، بیستون
1. مقدمه
رعایت گردشگري به عنوان صنعتی نوپا در سال هاي اخیر تاثیرات زیادي بر وضعیت اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی جهان داشته است. ایجاد اشتغال، ارز آوري، تعادل منطقه اي، کمک به صلح جهانی، کمک به سرمایه گذاري در میراث فرهنگی، بهسازي محیط، کمک به بهسازي زیستگاههاي حیات وحش، توسعه نواحی روستایی داراي جاذبه هاي گردشگري و جلوگیري از برون کوچی جمعیت و مانند آن، از جمله مزایاي این صنعت بوده است.
-1 دانشجوي کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزي روستایی
-2 مدرس دانشگاه پیام نور مرکز ارومیه
-3 دانشجوي کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزي روستایی
1
اولین کنفرانس ملی راهکارهاي دستیابی به توسعه پایدار
در بخشهاي کشاورزي ، منابع طبیعی و محیط زیست
در کنار مزایاي این صنعت گردشگري بعضی عواقب منفی از جمله در اقتصادهاي وابسته در زمینه هاي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در کشورهاي گردشگر پذیر مشاهده شده است. در دهه هاي اخیر، اهمیت گردشگري در سطح بین المللی هم از لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ درآمد ارزي همواره و به طور بی سابقه اي در حال افزایش بوده است و پیش بینی می شود تا سال 2010 سالیانه بیش از یک میلیارد جهانگرد در سراسر جهان سفر کنند. در سال 2000 بیش از 698 میلیون نفر به یک کشور غیر از کشور خود مسافرت کردند که در این میان حدود 500 میلیلرد دلار، از این طریق عاید کشورهاي میزبان شد. درآمد از طریق گردشگري با رشدي معادل 10/3 درصد بین سالهاي 2003و 2004، به 622 میلیارد دلار در سال گذشته میلادي بالغ شد.از کل درآمدهاي جهانی توریسم در سال 2004، از نظر منطقه اي، 52 درصد کشورهاي اروپایی، 21 درصد به قاره امریکا و 20 درصد نیز به کشورهاي آسیا و اقیانوسیه تعلق داشته است. درآمد کشور ایران، علیرغم دارا بودن پتانسیل هاي بسیار بالاي گردشگري، معادل 1/777 میلیارد دلار یعنی تنها حدود یک هشتم درآمد کشور ترکیه گزارش شده است(صدرموسوي و دخیلی کهنوئی،1386،.(2 مطالعات صورت گرفته در مناطق مختلف جهان نشان می دهد که همزمان با این رشد سریع، تاثیرات منفی توریسم نیز در حال گسترش بوده است. بنابراین، سیاست گذاران و برنامه ریزان هر کشوري باید براي افزایش درآمد از طریق گردشگري برنامه ریزي کنند ولی در عین حال با توجه داشته باشند که این افزایش نباید به بهاي مخاطره افتادن توسعه پایدار گردشگري صورت پذیرد. تاریخچه گردشگري در ایران نشان می دهد که عواملی مانند ناآرامی هاي دوران انقلاب، سوء برداشتها از اوضاع داخلی ایران در جهان و آغاز جنگ تحمیلی باعث شده است که رکودي در جهانگردي ایران به وجود آید. گرچه در سالهاي اخیر این صنعت از وضعیت روبه رشد نسبی در کشور برخوردار بوده است، اما این رشد در مقایسه با توان هاي توریستی کشور بسیار بطئی بوده است(صدرموسوي ودخیلی کهنوئی،1386،.(2 با توجه به تاثیر ریاد گردشگري در زمینه هاي اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی در جوامع امروز، باید با نظري بلند و مدیریتی عالمانه، آگاهانه و با برنامه ریزي درست، در جهت گسترش آن تلاش کرده و آثار منفی آن را به حداقل رسانید. کرمانشاه با وجود قابلیت ها و جاذبه هاي گردشگري فراوان همچنان براي گردشگرها ناآشناست. حتی گردشگران داخلی نیز تا حدي با آن بیگانه اند. این استان با دارا بودن جاذبه هاي متعدد طبیعی مانند کوهستان، کوهها، سراب هاي زیبا، دره ها و دشت هاي سرسبز،چشمه هاي آب معدنی، غارها، آبشارها، رودخانه هاي دائمی و فصلی، همچنین آثار باستانی وتاریخی از جمله طاق بستان، کتیبه هاي بیستون، مجسمه هرکول، معبد آناهیتا، طاق فرهاد، سراب روانسر، سراب نیلوفر، غار آبی قوري قلعه...،همچنان از مواهب گوناگون صنعت گردشگري بی بهره مانده است(نورمحمدي،.(1391 توریسم استان نیازمند شناخت توانمندي ها و برنامه ریزي بلند مدت و نگرش واقع بینانه تمامی دستگاه هاي مرتبط با این صنعت می باشد.به دلیل اثرات چشمگیري که فعالیتهاي گردشگري در اقتصاد مناطق جاذب گردشگران برجاي می گذارند، توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت معطوف می شود. پیچیدگی، تراکم و فشارهاي موجود در زندگی هاي شهري، عده زیادي از مردم را متوجه طبیعت می کند و در این میان مناطقی که داراي توانهاي طبیعی با ارزش تري باشند، بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. به این ترتیب جریانات گردشگري به منظور بهره برداري از آرامش و زیبایی طبیعت، بدان سمت شکل می گیرد. این امر در کنار فواید اقتصادي، اجتماعی و حتی فرهنگی، سبب بروز مشکلاتی در طبیعت شده و چرخه موزون آن را برهم زند. این مقاله به بیان اثرات حضور گردشگران بر منطقه طبیعی باستانی بیستون که در مجاورت مراکزي پرجمعیت نظیر کلان شهر کرمانشاه و همچنین بر سر راه هاي ارتباطی بین »کرمانشاه – همدان« و »کرمانشاه – تهران« ، با قابلیت زیاد پذیرش و اعزام گردشگران قرار دارد، می پردازد، که حضور این گردشگران در این منطقه چه نوع جریاناتی در پی دارد و در چه سطحی مشکلات جدي زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت.
2. مبانی نظري
کلیه واژه گردشگري نخستین بار در سال 1811 در مجله انگلیسی به نام اسپورتینگ ماگازین مورد استفاده قرارگرفت در آن زمان این لغت به معناي مسافرت به منظور تماشاي آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی براي کسب لذت بکار می رفت(محلاتی،3:1380 ).در مورد گردشگري تعاریف مختلفی توسط افراد گوناگون صورت گرفته است مثلا مورفی،گردشگري را مسافرت افراد غیر ساکن به نواحی مقصد تعریف می کند،مادامی که اقامت آنها در مقصد طولانی نگردد که مقیم محسوب شوند(موحد؛.(15:1386امروزه صنعت گردشگري در دنیا یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حایز جایگاه ویژه اي است، ازاین رو بسیاري از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده در پی افزایش پیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی اند(کاظمی،.(1:1387و در این بین می بایست اذعان نمود توریسم یکی از بزرگترین صنایع دنیا و ابسته به بخش عمده اي از اقتصاد جهانی است تعریف چنین پدیده اي با واژه هاي ساده دشوار است زیرا این پدیده از نظر اقتصادي و اجتماعی و فرهنگی و محیطی با زندگی انسانها و دولت ها آمیخته شده است.گردشگري به خاطر برخورداري از توانمندي بالا در خلق و ارتقاء مولفه هاي توسعه ملی،منطقه اي و شهري و روستایی همیشه مورد توجه و ستایش بوده است(درام-مور؛.(1:1388در سال هاي اخیر گردشگري به عنوان صنعت بدون دود،منبع درآمد سرشار در تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود موازنه بازرگانی و ترازپرداخت هاي بسیاري از کشورها شده است(ضرغام بروجنی،.(13:1387توسعه گردشگري به عوامل و منابع اولیه بستگی دارد.جاذبه ها،امکانات اقامتی،پذیراییو
2
اولین کنفرانس ملی راهکارهاي دستیابی به توسعه پایدار
در بخشهاي کشاورزي ، منابع طبیعی و محیط زیست
مجموعه اي از امکانات رفاهی باعث شکل گیري جریان گردشگري در هر منطقه اي می گردد.فراهم بودن هریک از عواملاصلی گردشگري باعث افزایش جریان گردشگري اعم از درآمدو اشتغال در این بخش می گردد.بازدیدکنندگان جمعیت علاقه مند و توانا در سفر را توریسم می نامند و توریسم را به عنوان تقاضا وعرضه که شامل انواع مختلفی از حمل و نقل،جاذبه ها،تسهیلات و خدمات براي گردشگري و اطلاعات توریستی است تشخیص می دهد(موحد،25:1381،.(26صنعت گردشگري در صورت گام برداشتن در مسیر اصولی و برنامه ریزي شده،نه تنها آثار و نتایج زیان باري براي طبیعت و محیط زیست نخواهد داشت بلکه بهترین حامی و ناجی طبیعت خواهد بود. کشور ایران که داراي توانایی هاي بالقوه عظیمی در زمینه هاي طبیعی و اکوتوریسمی و تاریخی....است نباید خود را از این جریان اقتصادي دور نگه دارد(همان،.(14:1378در کشور ما بخش گردشگري بعد از بخش هاي کشاورزي،صنایع غذایی وساختمان ،مهمترین بخش از لحاظ ضریب اشتغال است به ازاي ورود هر جهانگرد،8 شغل شامل 3 شغل مستقیم در هتل ها،آژانس ها و سرویس هاي میان راهی و 5 شغل غیرمستقیم رانندگی،خدمات فرودگاهی،صنایع دستی،پشتیبانی و خدمات بهداشتی ایجاد خواهد شد(کارگر،.(144:1386به همین دلیل بسیاري از سیاست گذاران،توسعه گردشگري را سیاستی مطلوب براي کاهش بیکاري در مناطقی می دانند که در سایر بخش هاي اقتصادي فرصت هاشغلی اندکی دارند(موسایی؛.(36:1386و در این میان مطلبی که می بایست به آن توجه نمود مفاهیم پایداري است که اکنون به نحوي گسترده اي به مثابه رویکردي اساسی براي هرنوع توسعه از جمله توسعه گردشگري پذیرفته شده است.توسعه پایدار گردشگري داراي دو جنبه اصلی حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی جوامع،و یک مفهوم اساسی کلیدي یعنی"ظرفیت پذیري"است این جنبه ها باید سرانجام در چهارچوب ظرفیت پذیري و سنجش مرزهاي آن و در قالب تعیین خط مشی ها و برنامه ریزي هاي منسجم و یکپارچه محلی به مرحله اجرا گذارده شود(موسایی،.(30:1386 گردشگري پایدار با الهام گرفتن از تعریف توسعه پایدار عبارت است از گردشگري که نیازهاي نسل حاضر را پاسخ دهد بدون اینکه از ظرفیت هاي مربوط به نسل هاي آینده براي پاسخگویی به نیازهاي خود مایه بگذارد(زاهدي،.(111:1385گردشگري پایدار مبتنی بر مفاهیم بلندمدت است و رفاه گردشگران را به اندازه رفاه ساکنان نواحی مقصد در نظر می گیرد.در مجموع می توان گفت صنعت گردشگري صنعت نوپایی در کشور است که هنوز در ابتداي کار خود می باشد و اکوتوریسم جزیی از این صنعت بحساب می آید که مزایاي فراوان اقتصادي و اجتماعی براي ساکنان این نواحی در پی خواهد داشت و موجب رونق اقتصاد محلی می شود. عناصر مادي شامل سیستم هاي حمل ونقل(هوایی، راه آهن، جاده اي، آبی)، پذیرایی(مسکن،غذا، تورها)، و خدمات مربوط به آن نظیر خدمات بانکی، بیمه و خدمات بهداشتی و ایمنی می شود. عناصر غیرمادي شامل استراحت، آرامش، فرهنگ، فرار، ماجراجویی و تجربیات جدید و متفاوت می باشد.
3. گردشگري پایدار
جهانگردي فعالیتی گسترده است که داراي تاثیرات اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی قابل توجهی بوده و هریک در جاي خود قابل بحث است. بعد اقتصادي این فعالیت، نخستین جنبه اي بود که توجه سیاستگذاران و محققین را بسوي خود جلب کرد و به دلیل بازده مناسب این بخش، تمایل به گسترش آن همه گیرشد، اما بتدریج تبعات اجتماعی، فرهنگی و حتی زیست محیطی آن آشکار شد و نیاز به یررسی بیشتر را بوجود آورد. مقصود از اثرات اجتماعی، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان جهانگرد حاصل می شود و این تغییر بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و جهانگردان صورت می گیرد و مقصود از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر، عادات، رسوم و معماري مردم ساکن جامعه میزبان رخ می نماید. این تغییرات بلندمدت تر است و در نتیجه آن، فرهنگ ضعبف تر طی فرایند فرهنگ پذیري از عقاید و اعمال فرهنگ قویتر شبیه سازي می کند و البته بعد زیست محیطی، مجموعه اي از تغییرات است که به دلیل حضور گردشگران در محیط طبیعی جامعه میزبان(منابع آب؛ خاك، هوا، پوشش گیاهی و جانوري و...) بوجود می آید. این تغییرات می تواند مثبت و یا منفی باشد.
