بخشی از مقاله
چکيده :
تحيق پيش رو با هدف بررسي بخشي از ابزارهاي سنتي که در گذشته هاي نه چندان دور مورد استفاده قرار گرفته اند،انجام پذيرفته است . در اين تحقيق سعي شده است تا آداب و رسوم سنتي مربوط به عوامل کار سنتي مورد بررسي قرار گيرد. رشد روز افزون تکنولوژي در جوامع باعث شده است تا انسان هاروز به روز از سنت و داشته هاي تاريخي خود فاصله بگيرند و به سمت فراموشي بروند. هرگردشگر روستايي با ورود به روستاها انتظار دارند تا بتواند وسايل و اشيا قديمي راببينند و با کاربرد آنها از نزديک آشنا گردند.از شاخص هاي مهم گردشگري روستايي شناخت شيوه وسبک زندگي مردمان منطقه و کاربرد وسايل آنها در زندگي اجتماعي است .
چهارچوب نظري اين تحقيق برپايه ي بررسي هاي ميداني و روش اسنادي،تکنيک مصاحبه ميداني و مشاهده مشارکت آميز در بين مردم بومي روستاها انجام شده است . طبق مطالعات و بررسي هاي صورت گرفته از منطقه کرمانشاه محقق توانست تا به معرفي تعدادي ازوسايل که به راستي براي نسل جديد ناشناخته است بپردازد..طي سالهاي گذشته تاکنون تغييرات زيادي در بين سبک زندگي وباورها و اعتقادات مردم و جامعه ي عشايري و روستايي وجود آمده که ابزار قديمي جاي خود را به تکنولوژي جديد داده اند،در اين مجال به معرفي برخي از آنها و کاربردشان پرداخته ايم .
واژگان کليدي:ابزار هاي سنتي،آداب و رسوم ،گردشگر روستايي، باورها و اعتقادات ،ابزار
مقدمه :
مردم روستا ها از گذشته هاي بسيار دور تا کنون داراي استقلال اقتصادي هستند و تا جايي که ممکن است سعي دارند تا نيازهاي اوليه ي خود را در روستا برآورده سازند و کمتر به شهر و روستاهاي اطراف وابستگي هاي اقتصادي داشته باشند. تامين وسايل و ابزار کار براي انجام امورات روزمره همواره برعهده ي خود روستاييان بوده است و اين امر درگذشته به شکل ابزارهايي دست ساخت نمود پيدا کرده است . سبک زندگي مردم روستاهاي کرمانشاه بسيار نزديک به هم بوده است و همواره از فرهنگ هاي همديگر الگو گرفته اند.لباس و خوراک و پوشاک اين روستاها در بيشتر موارد مشابه هم است و با توجه به فاصله ي مکاني روستاها از همديگر ابزار و وسايل مورد نياز در کارهاي کشاورزي شان نيز تا حدودي نزديک به همديگر وشباهت دارند.
توجه به آداب و رسوم و فرهنگ و سنن ورفتارهاي قومي در هر جامعه مي تواند به بحث فرهنگ و توسعه آن جوامع کمک کند و هرچه فرهنگ و آداب و رسوم يک منطقه داراي ويژگي خاصي باشد مي تواند در جذب گردشگران داخلي و خارجي موثر باشد. از آنجا که داده هاي مردم شناسي، داده هاي زنده و قابل مشاهده هستند که براساس واقعيت موجود در ميدان تحقيق فراهم مي گردند و براي به دست آوردن آنها محقق به ميدان تحقيق رفته و به مشاهده منظم داده ها و رويدادها پرداخته است ،بنابرين چيزي که در اينجا بايد بدان توجه نمود، مسئله فرهنگ مردم مورد تحقيق مي باشد که ابزار و وسايل قديمي مورد نياز مردم جزئي از اين فرهنگ است که به رو به انزوال و نابودي دارد.آداب و رسوم زندگي به عنوان يکي از نمادهاي فرهنگي ميان مردم و از جمله مردم روستاها شناخته مي شود و در شکل گيري هر نماد فرهنگي نيز مجموعه اي از انديشه ها، اعتقادات و باورها دخالت دارند که آداب و رسوم نيز از اين اصل جدا نيست .شناخت وسايل و ابزار پيشينيان مي تواند به شناخت روحيه و شيوه ي زندگي آنان کمکي شايان نمايد.
روش تحقيق :
روش کار در اين پژوهش به صورت ميداني بوده است و از تکنيک مصاحبه و شاهده ي مشارکت آميز استفاده شده است .
معرفي محدوده ي مورد تحقيق :
محدوده ي مورد بررسي در اين کار برخي از شهر هاي استان کرمانشاه و مخصوصا چند مورد از روستاهاي قديمي بيستون مي باشد.
يافته هاي تحقيق :
بررسي و وسايل و ابزاري که مورد مطالعه و مشاهده قرار گرفته اند:
نام وسيله :چان (chan)
کاربرد وسيله :از ابزار کشاورزي جنس :چوب و فلز
توضيح ابزار:
چان از پيچيده ترين ابزار سنتي است که در مرحله ي برداشت گندم و جو در منطقه بيستون و مناطق اطراف همواره مورد استفاده قرار گرفته و همچنان نيز استفاده مي شود.اين وسيله به حيوانات اهلي بسته مي شود و جهت کشيدن بر روي محصول مورد استفاده قرار مي گيرد.کار اصلي اين وسيله عمليات کوبيدن ساقه و خوشه هاي گندم و جو مي باشد.اين وسيله در اواخر دوره ي قاجار تا سال ١٣٤٥ در منطقه بيستون مورد استفاده قرار مي گرفت ،البته در بيشتر روستاهاي بيستون چون قابلبت دسترسي ماشين آلات وجود ندارند همچنان از اين ابزار استفاده مي شود.
اجزاي تشکيل دهنده ي چان :
١-گلينه چان :همان پره هاي آهني چان است .در هر چان معمولا ٤٨ پره وجود دارد که به دو رديف ٢٤ تايي تقسيم مي شوند.
٢- لاچان : لا در زبان کردي به معناي کنار مي باشد و لاچان همان چوب بغل چان است .
٣-چان کش :اين وسيله از يک تکه تخته ي صاف و چهار چوب باريک که به تخته وصل شده اند،تشکيل شده است .اين وسيله به حيوان وصل مي شود.
٤-گاو نار: کاربرد پيم در اين ابزار را دارد.
٥-سيم گ : اين وسيله به گردن گاو متصل مي شود.
براي کشيدن و به حرکت در آوردن اين وسيله بر روي خوشه و ساقه ي گندم و جو از گاو نر يا قاطر استفاده مي کنند.خرمني که ١٠ تن گندم بوده ،حدودا زماني معادل ٣٠ روز لازم داشت که به کاه تبديل شده و دانه هايش جدا شود. پره ها زماني که بر روي محصول خشک حرکت ميکند باعث خرد شدن و شکسته شدن آن و همچنين جداسازي مي شود.در نتيجه کار اصلي اين وسيله خرمن کوبيدن بود و نقش خرمنکوب امروزي را دارد.
نام وسيله : گاو آسن (گاو آهن )
کاربرد: از ابزار سنتي در کشاورزي محسوب مي شود.
جنس : چوب و آهن
توضيح ابزار:
گاو آهن وسيله اي است که براي شخم زدن زمين هاي ديم و آبي مورد استفاده قرار مي گرفت ،اين ابزار در فصل کاشت محصولات کشاورزي به منظور زير خاک کردن بذر و همچنين شخم زدن و از بين بردن علف هاي هرز مورد استفاده قرار مي گرفت و امروز نيز در گوشه اي از روستاهاي بيستون به چشم مي خورد.اين وسيله تا سال ١٣٥٠در اين منطقه مورد استفاده قرار گرفته است
اجزاي تشکيل دهنده :
١-گاو آسن :يک قطعه آهن که داراي نوکي تيز مي باشد و در حين کار با فرو رفتن در زمين خاک را باز مي کند و کنار مي زند.
٢-شمشيره :اين قطعه به تير دار متصل مي شود.
٣-گاو نار: وسيله اي است که به گردن چهار پا يا گاو وصل مي شود.
٤-تير دار: وسيله و ابزاري است که برا کشيدن گاو آهن نصب شده است .
٥-دسته : براي مهار کردن گاو آهن
٦-هيوه : چوبي است که بر گردن گاو مي افتد.
اين وسيله توسط دو گاو نر و يا دو الاغ سالخورده صورت مي گيرد که تمام نيروي خود را براي به حرکت در آوردن گاو آهن وارد مي کنند تا زمين را بکنند و عمل شخم زدن انجام شود.به گفته ي بزرگان منطقه ،معمولا در هر ١٢ ساعت روز ١٠٠٠ متر مربع شخم زده مي شد.
نام وسيله :دس هر(das har):
کاربرد:
آرد کردن محصولات کشاورزي،معمولا کاربرد آن خانگي است و براي کارهاي کوچک خانه و آشپزخانه کاربرد دارد.
جنس :سنگ و چوب
توضيح ابزار:
اين وسيله همان آسياب دستي است که به منظور خرد کردن گندم ، جو و ذرت وتبديل آنها به آرد استفاده مي شود.
اجزا و وسايل تشکيل دهنده :
دو قطعه سنگ دايره اي شکل و هم اندازه که جدا از هم قرار گرفته اند و روي هم واقع شده اند.در سنگ زيرين چوبي استوانه اي شکل قرار دارد که دو سنگ را به هم وصل مي کند.اين چوب به سنگ زيرين مهار مي شود.سنگ بالايي نيز حالت متحرک دارد و بر روي بدنه ي آن يک دسته ي چوبي وجود دارد. اين دسته در واقع دستگيره محسوب مي شود که کمک مي کند سنگ بالايي بر روي زيرين به حالت دوراني بچرخد. بر روي سنگ بالايي يک سوراخ تعبيه شده است که گندم و جو را از آنجا داخل آسياب مي ريزند.محصولات پس از بارها چرخش آسياب در بين اين دو سنگ به آرد تبديل مي شوند.
تصوير دس هر(آسياب دستي)
نام ابزار: الک (ويژنگ )
کاربرد:
در فصل برداشت براي بوجاري کردن محصولات به صورت دستي استفاده مي شود.
جنس :پوست و چوب
توضيح ابزار:
اين وسيله در فصل برداشت براي جدا کردن نخاله هاي محصول کشاورزي استفاده مي شود و محصول کشاورزي را با آن بوجاري و خالص مي کنند.
اجزا و وسايل تشکيل دهنده : چوبي که در اين وسيله طراحي شده توسط نجارها،با مهارتي خاص و به صورت مدور ساخته شده است .اين وسيله طوري طراحي شده که به راحتي در دست جا مي گيرد.
توري که در اين وسيله استفاده مي شود از پوست حيوانات اهلي است و به صورت رشته هايي باريک و به هم پيوسته و محکم وصل شده اند و شکلي توري مانند دارد.
نام ابزار: شن (shan)
کاربرد :در کشاورزي و مرحله ي برداشت محصول مورد استفاده قرار دارد.
جنس :چوب و پوست
توضيح ابزار:
وسيله اي است که از چوب و پوست (نرينه ي گاو) حيوانات اهلي درست شده و معمولا در بخش پنجه ي آن از پوست (نرينه ي گاو) استفاده مي شود. .بعد از اينکه محصول جمع آوري شده را مي کوبند به منظور جداسازي کاه و دانه از اين وسيله استفاده مي شود.زماني که باد مي وزد عمل شن کردن صورت مي پذيرد و در جهت وزش باد با پنجه ي شن کاه و دانه را به هوا پرتاب مي کنند تا باد کاه آنرا ببرد و دانه باقي بماند.اين وسيله نيز يکي از ابزار مهم در کشاورزي منطقه به شمار آمده است .
اجزا و وسايل تشکيل دهنده :
پوست گاو که به منظور محکم نگه داشتن بکار مي رود.هفت دندانه ي چوبي که با پوست گاو و به شيوه اي ماهرانه به همديگر وصل مي شوند.اين هفت دنده به يک چوب استوانه اي شکل بلند که حدود50/1 طول دارد وصل مي شوند.نوک دندانه هاي شن تيز مي باشد و جنس چوب آن از چوب هاي سخت مانند چوب درخت تاوي و ارجن است .
