بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت آبزیپروری سریعترین رشد را در صنایع تولید مواد غذایی داشته است. درسطحجهانی،این صنعت از نظر تنوع گونهای و افزایش تراکم پرورشیدرحالگسترشاستو در حال حاضر هدف از آبزیپروری به حداکثررساندنراندمانتولید،برایبهینهسازیسودآوری میباشد. پرورش در قفس به صورت مدرن، نسبت به سایر روشهای آبزیپروری جدید بوده و نیازمند انجام مطالعات بیشتر مخصوصا در زمینه اعمال روشهای مدیریتی در کاهش آسیبهای وارده از این صنعت به محیطزیست می باشد. لازم به ذکر است که پرورش آبزیان در قفس علاوه بر منافع اجتماعی- اقتصادی و محیطی زیاد و مهمی مانند افزایش امنیت غذایی، کاهش اثرات فقر، افزایش فرصتهای شغلی در جوامع روستایی ساحلی، تامین غذاهای دریایی، کاهش هزینههای اولیه تولید و بهبود تغذیه انسان، دارای مشکلاتی نیز میباشد. در حال حاضر بیشترین مشکلات مربوط به پرورش آبزیان در قفس، مربوط به ورود مستقیم پساب حاصل از پرورش (آلودگی حاصل از مواد آلی و مواد شیمیایی) به منبع آبی، استفاده گسترده از ماهیان هرز جهت تغذیه ماهیان پرورشی و راه یابی گونههای پرورشی به محیط و در خطر قرار گرفتن گونههای بومی میباشد. درحالحاضربایداذعانکردکهتوسعه روشهایتولید صنعتی،افزایشاثراتزیستمحیطی را بههمراه داشتهاست و باید تلاشهای همه جانبه در راستای کاهش این اثرات قرار گیرد و با استفاده از روشهای مدیریت صحیح بر منابع، به سمت توسعه پایدار پیشرفت.
واژگان کلیدی:آبزیپروری، پرورش در قفس، پیامد زیستمحیطی، توسعه پاید
ایمیل1 وشمارهتماسنویسنده مسئول: shirin.gardian@gmail.com،09360600997
مقدمه
بطور کلی پرورش ماهی با هدف تولید اقتصادی تحت چهار سامانه انجام میشود که شامل پرورش در استخرهای رو باز خاکی، استخرهای سرپوشیده گلخانهای، تانک و یا در قفس است. پرورش در قفس سامانهای است که آبزی، محصور در یک قفس در منابع آبی پرورش داده میشود .)Zheng et al ., 2009) در این روش آبزی درون یک قفس یا سبد قرار میگیرد و آب به صورت آزاد بین منبع آبی و قفس در جریان است. از منشا و مبدا پیدایش این شیوه اطلاع دقیقی در دسترس نیست و در این خصوص اطلاعات کمی وجود دارد ولی آنچه مسلم است از زمانهای گذشته، صیادان برای نگهداری ماهیان صید شده خود تا قبل از حمل و عرضه به بازار از نوعی قفس استفاده میکردهاند. به نظر میرسد تولید ماهی در قفسهای ثابت از آسیای جنوبشرقی شروع شده باشد و از اواخر قرن هجدهم توسعه یافته است .(Qian et al., 2001( عواملی از قبیل افزایش مصرف آبزیان در بین عامه مردم و کاهش ذخایر طبیعی برخی از گونهها، کمبود و محدودیت منابع و کاهش درآمد و ارزش اقتصادی تولید در استخرهای خاکی موجب شده است تا پرورشدهندگان شیوههای سنتی را احیا کنند و انگیزه قوی در تولیدکنندگان برای تولید ماهی در قفس به وجود آمده است .(Guo and Li, 2003( تولید آبزیپروری در جهان در دو دهه گذشته به سرعت توسعه پیدا کرده است. تا قبل از سال 1960 تحقیقات علمی و اقتصادی بر روی پرورش ماهی در قفس انجام نشده بود ولی در سالهای اخیر تحقیقات وسیعی از جنبههای فنی و اقتصادی و تولیدی بعمل آمده است و به نتایج مطلوبی نیز دست یافتهاند و امروزه برای تولید اقتصادی، تحقیقات سهم عمدهای ایفا میکند. کشور ما از ظرفیتهای مناسبی برای آبزیپروری برخوردار است . بخش عمده تولید آبزیان در محیطهای آب شیرین بوده و پرورش در محیطهای محصور و در قفس سهم ناچیزی را به خود اختصاص میدهند. این در حالی است که علیرغم وجود منابع آبی بزرگ در شمال و جنوب کشور استفاده از ظرفیتهای محیطهای دریایی که بر اساس برآورد انجام شده توان تولید بیش از یک میلیون تن ماهی پرورشی را دارند، همچنان دست نخورده باقی مانده است. بخشهای مرکزی و شرقی نزدیک سواحل خلیج فارس دارای عمق مناسبی جهت استقرار قفسهای پلیاتیلنی بوده و دارای ظرفیت تولید بیش از 1000 تن میباشند که در صورت استفاده از مکان های باز دریایی، این مقدار را می توان 2تا3 برابر افزایش داده علاوه بر این با ورود این صنعت، کشور میتواند از تجربه کامل و دانش فنی پیشرفته سایر مناطق جهان استفاده نموده و در عین حال در بازار فروش جهانی نیز با سایر تولیدکنندگان موجود رقابت نماید (مهندسین مشاور سبز اندیش پایش، .(1385 قفسها در مقایسه با سایر سیستمهای آبزیپروری، آسیبپذیری خاصی نسبت به متغیرهای زیستمحیطی و نسبت به مواد خطرناک انسانی دارند. پرورش آبزیان دریایی و آب شیرین در قفس در کنار مزایای متعدد داری مشکلاتی نیز می باشد. از جمله مهمترین مشکلات این صنعت را میتوان به این صورت بیان کرد که ضایعات و پساب ناشی از سیستم های مختلف پرورش آبزیان در قفس، مستقیماً به محیط آب وارد شده و تولید آلودگی مستقیم میکند، درحالی که سایر فعالیتهای آبزیپروری دارای آثار مستقیم این چنینی بر محیطزیست نیستند (شیرازی،.(1381 اثرات زیستمحیطی مزارع پرورش در قفس بستگی بسیاری به گونه، روش پرورش، تراکم
ذخیرهسازی، نوع غذا، هیدروگرافی محل مورد نظر و عملیات نوزادگاهی بستگی دارد .(Holmeret al.,2008( هدف از این تحقیق بررسی پرورش آبزیان در قفس و مطالعه راهکارهای مختلف در خصوص کاهش اثرات منفی ناشی این فعالیتها در طبیعت میباشد.
مواد و روشها
تولید آبزیان در قفس رویکرد به نسبت جدیدی در آبزیپروری میباشد. هرچند که منشاء استفاده از قفس به منظور نگهداری و حملونقل آبزیان تقریباً به دو قرن قبل در آسیا میرسد (Pillay and Kutty, 2005(، پرورش در قفس به شکل امروزی و مدرن در دهه هفتاد در نروژ با رشد و توسعه پرورش آزاد ماهیان آغاز شد .)Beveridge, 2004( افزایش سریع جمعیت، وفور نعمت و شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه، نتیجه عمده تغییرات در تهیه پروتئین حیوانی از دام و ماهی میباشد .)Delgado et al., 2003( در ایران پتانسیل برجستهای برای توسعه صنعت پرورش ماهیان دریایی در قفس وجود دارد. امکانات متمایز کننده ایران در عرصه رقابت شامل طیف گستردهای از مکانهای مناسب استقرار قفسهای دریایی و گونه ماهیان قابل پرورش، دمای بالا و رشد سریع ماهیهادر جنوب کشور، نیروی کارگر ارزان، اختمالاً در بلند مدت تولید مقادیر زیاد ماهیان ارزشمند تجاری با قیمتهای متوسط و زیاد جهت ارایه به بازارهای جهانی، تعیین کننده پتانسیل ایران برای توسعه صنعت آبزیپروری در قفس خواهد بود. اما علیرقم این مزایا،آبزیپروری در قفس دارای پیامدهای زیستمحیطی زیادی نیز میباشد. در این مطالعه ضمن بررسی این پیامدها راهکارهایی در جهت کاهش اثرات این پیامدها بر روی محیطزیست ارایه میگردد، چرا که این صنعت نو میتواند در تولید مواد غذایی لازم برای بشر مناسب باشد و در مقابله با افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به مواد غذایی کمک قابل توجهی بهعمل آورد.
