بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر با استفاده از متداولتـرین ابزارهـای تحلیلـی برنامـهریـزی یعنـی جدول داده ‐ ستانده، نسبتهای اضافی کار به تولید، سرمایه به تولید و کشش تولیــدی نیــروی کــار، بــه مقایســه پــیش نگــریهــای اشــتغال در برنامــه ســوم بــا برآوردهای منتج از روشهای مذکور، با توجه به تحقق اهداف سرمایه گـذاری و تولیـد بخـشهـای اقتصـادی در آن برنامـه، مـیپـردازد. نتـایج محاسـبات نشـان میدهـد کـه برآوردهـای حاصـل از سـه روش پـیش گفتـه، تفـاوتهـای قابـل اغماضی در بخشهای صنعت و معدن، ساختمان و خدمات نشان مـیدهنـد. بـه علاوه، پیش نگریهای اشتغال برنامـه سـوم بـا برآوردهـای فـوق در سـه بخـش نامبرده هماهنگ و سازگار میباشد.
از سوی دیگر، برآوردهای انجام شده در مورد سه بخش کشـاورزی، نفـت
ﻭ گاز و آب و برق، نه فقط نتایج مشابهی را آشکار نمیسازند بلکـه در برخـی
Å این مقاله مستخرج از طرح تحقیقاتی »تحلیلی پیرامون وضعیت نیروی انسانی و ارزیابی پتانسیلهای ایجاد اشتغال در اقتصاد ایران« میباشد که در دانشگاه آزاد اسلامی مبارکه انجام یافته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مبارکه
2 پژوهشنامه بازرگانی
موارد تفاوتهای نسبتاﹰ بارزی با پـیشبینـیهـای برنامـه را نشـان مـیدهنـد. ایـن مسأله، توجه هر چه بیشتر برنامهریزان را نسـبت بـه دقـت و حساسـیت بیشـتر در هدفگذاری اشتغال در بخشهای سه گانـه را مـیطلبـد و آنـان را بـه اسـتفاده از روشهای متفاوت در تعیین اهداف مذکور ترغیب می نماید.
ارزیابی ظرفیتهای ایجاد اشتغال در... 3
مقدمه
رشد مستمر و توسعه پایدار اقتصاد نیازمند بهرهبرداری بهینه از منابع تولیدی است. در این میان، مهمترین و حساسترین عامل، عبارت از نیروی انسانی است. نیروی انسانی نقشی دوگانه در برنامهریزیهای اقتصادی ایفا می نماید زیرا از یک سو، به عنوان عامل توسعه و از سوی دیگر، به عنوان هدف توسعه مطرح می باشد. سرمایه انسانی، به ویژه در دهه های اخیر، در نظریه های توسعه مورد توجه جدی قرار گرفته و مزیت نسبی کشورها، با توجه به سرمایه انسانی آنها مشخص میشود. بحران بیکاری در اقتصاد ایران، بحرانی است که حیات دراز مدت اقتصادی – اجتماعی کشور را تهدید مینماید. هم اکنون نرخ بیکاری در کشور، دو رقمی است و این نقطه نظر که تحولات بازار کار کنونی، تحولات اقتصادی آینده را رقم میزند، چندان غیر عقلایی به نظر نمیرسد.
مسایل مربوط به نیروی انسانی از آنجا که هم جنبه اقتصادی و هم جنبه غیراقتصادی دارد، در برنامهریزی کلان پنج ساله دوم اهمیت چشمگیری یافته، بطوری که میتوان اذعان داشت مهمترین دغدغه برنامهریزان کشور در چارچوب برنامه سوم، موضوع اشتغال بوده است. در شرایط حاضر که جمعیت زیاد همراه با انتظارات رو به تزاید و نیز جوانی جمعیت و تقاضای روز افزون، فرصت های شغلی اقتصادی ایران را با چالشی بزرگ مواجه ساخته است، پرداختن به این موضوع مهم و اساسی و اتخاذ مجموعهای از سیاستهای همگون و نظاممند برای رشد سرمایهگذاری در اقتصاد، اهمیتی اساسی دارد و تحقیقات وسیع و کاربردی را در این زمینه می طلبد.
با توجه به اهمیت موضوع، سؤالاتی که مقاله حاضر به آنها خواهدپرداخت، عبارتاند از:
١. پیش نگریهای اشتغال براساس نسبتهای اضافی سرمایه به تولید ١ و کار به تولید٢ و تحلیل های داده – ستانده، چه روندی از تغییرات در اشتغال را آشکار میسازند؟
1. Incremental Capital – Output Ratio (ICOR)
2 . Incremental Labor -Output Ratio (ILOR)
4 پژوهشنامه بازرگانی
٢. تعیین اهداف اشتغال در طول سالهای برنامه سوم توسعه براساس روشهای مذکور، چه تفاوت هایی را با اهداف اشتغال این برنامه که بیشتر بر مبنای معادلات رفتاری استوار بوده است، نشان میدهد؟
٣. اولویت های بخشهای اقتصادی به منظور فراهم آوردن فرصتهای شغلی بیشتر، از طریق افزایش تولید و سرمایهگذاری کدام یک میسر میباشد؟
بدین منظور، ابتدا روشهای مختلف هدفگذاری اشتغال در برنامههای توسعه مورد بررسی اجمالی، قرار خواهند گرفت. سپس، نتایج حاصل از برآوردهای اشتغال با استفاده از روش های جدول داده – ستانده، نسبتهای اضافی سرمایه به تولید، کار به تولید و کشش تولیدی نیروی کار٣ ارایه میگردند. این امر مقایسه اهداف برنامه را با برآوردهای حاصل از روشهای دیگر، تسهیل مینماید. این برآوردها، همچنین، اولویت بخشها را نیز از لحاظ پتانسیل و ظرفیت ایجاد فرصتهای شغلی آشکار خواهد ساخت. در پایان نیز جمعبندی و ملاحظات از تحلیل های به عمل آمده، ارایه می گردد.
١ . روشهای کلی هدفگذاری اشتغال در برنامههای توسعه
الگوی مورد استفاده جهت تدوین برنامههای توسعه در ایران، به ویژه سومین برنامه کلان توسعه کشور، یک الگوی اقتصادسنجی با تعداد بسیاری معادله از نوع الگوی اصطلاحأ سه شکافه بوده که در آن، سه تعادل اصلی نظام اقتصادی (تعادل مالی، تعادل تراز پرداختها و تعادل بودجه) مورد توجه قرار گرفته است. مزیت این قبیل الگوهای رفتاری، قدرت پیشبینی و انعطافپذیری آنها است. اما استفاده از آنها جهت تعیین اهداف برنامه با محدودیتهای چندی نیز رو به رو است:
اول، پیشبینیها و نتایج حاصل از اینگونه مدل ها به درجه دقت و درستی تصریح آنها به شدت وابسته است. هرگونه خطا در تصریح مدلها می تواند به خطاهای بعضأ قابل
3 .Output Elasticity Coefficient
ارزیابی ظرفیتهای ایجاد اشتغال در... 5
ملاحظه در پیشبینی های به عمل آمده، منجر گردد. بر این اساس، عملکرد برنامههای توسعه نیز می توانند با هداف تعیین شده فاصله زیادی پیدا کنند.
دوم،الگوهای رفتاری، به دلیل ماهیتشان قادر به بذل توجه کافی به ارتباطات ساختاری و روابط بینالصنایع دستگاه اقتصادی، نمیباشند. شاید به نظر آید که یک سیستم معادلات همزمان در الگوهای اقتصاد سنجی تفصیلی و پیچیده، تا حدودی این نقیصه را برطرف نماید اما چنین سیستمی از معادلات، خود با محدودیتهای دیگری مواجه است. از آنجا که هر بخش اقتصادی در این سیستم، معادله بزرگی را تشکیل میدهد، در صورت بروز مسأله هم خطی، برخی متغیرها که نماینده بخشهای دیگر اقتصاد هستند، باید از الگو حذف شوند که این امر، تصریح مدل را با اشکال مواجه خواهد ساخت. از طرف دیگر، یک چنین سیستمی از معادلات، آماری سری زمانی بسیار طولانی را ایجاب می کند که معمولأ در اقتصاد کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، وجود ندارد.٤
جدول (١)، برآوردهای اشتغال برنامه سوم توسعه را برای بخشهای کلی اقتصاد در ایران نشان میدهد.
٤. مثلأ اگر تعداد بخشهای اقتصاد براساس جدول (I-O) ١٣٧٠ تا ٧٨ بخش در نظرگرفته شود، در آن صورت چنین سیستمی از ٧٨ معادله تشکیل میشود که هر معادله بیش از ٧٠ متغیر را شامل گردیده وبرآورد چنین مدلی به اطلاعات آماری ٨٠ سال یا بیشتر نیازمند است.
6 پژوهشنامه بازرگانی
جدول ١ – برآوردهای اشتغال بخشهای کلی اقتصاد در برنامه سوم توسعه
فعالیت سالهای برنامه کل برنامه
١٣٧٩ ١٣٨٠ ١٣٨١ ١٣٨٢ ١٣٨٣ ٨٣‐١٣٧٩
کشاورزی ٧٣٤٢٢ ٨٦١٩٦ ١٠٠٣٠١ ١١٣٨٥٧ ١٢٩٢٤٣ ٥٠٣٠١٩
نفت وگاز ٥/٢١٥١‐ ٣/٣٠٤‐ ٤/٦٤٣ ٧/٩٢١ ٥/١٣٠٨ ٤١٨
صنعت ومعدن ١٢٤٥٢٧ ١٤٦٠٤٧ ١٥٩٢١١ ١٦٤٦١٣ ١٧٨٤٢٢ ٧٧٢٨٣٠
آب و برق ٦/٤٨٤٠ ١/٦٢١٨ ١/٧٢٨٨ ٤/٧٩٦١ ٩/٩١٣١ ٣٥٤١٠
ساختمان ٩١٠١٣ ١٢٦٧٥٧ ١٤٥٧٣٦ ١٥٤٠٣٨ ١٧١٢٥٣ ٦٨٨٧٩٧
حملونقلوارتباطات ١٧١٤١ ٤٢٣١٤ ٥٤٣٩٠ ٥٨١٢٠ ٦١٦٩١ ٢٣٣٦٥٦
سایر خدمات ١٨٩٧١٧ ٢٧٧٧٠١ ٣٤١٨٣٨ ٣٧٢٣٣٤ ٤١٠٥١١ ١٥٩٢١٠١
کل ٤٩٨٥٠٩ ٦٨٤٩٢٩ ٨٠٩٤٠٧ ٨٧١٨٤٥ ٩٦١٥٦٠ ٣٨٢٦٢٣١
مأخذ: سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور
٢. روشهای برآورد اشتغال
٢ ـ ١ . روش داده ‐ ستانده٥
یکی از روشهای برنامهریزی، براساس کاربرد داده – ستانده استوار است. هدف استفاده از مدلهای داده ـ ستانده عبارت از آن است که به دخالتهای دولت در امر برنامهریزی، جنبه منطقی بیشتری داده شود. یکی از مزیتهای الگوهایی مانند لئونتیف آن است که برای تهیه طرحهای پیش بینی اقتصادی و الگوهای تصمیمگیری بکار میآید و در همین حال، هماهنگی اهداف هر برنامه اقتصادی را مدنظر قرار میدهد. به علاوه، به کمک تحلیل
