دانلود مقاله امانت‌های الهی در قرآن

بخشی از مقاله

فهرست منابع و مأخذ
1- قرآن كريم ترجمه ناصر مكارم شيرازي.
2- دشتي، محمد، ترجمة نهج البلاغه، قم، نشر مشرقين، 1379.
كتب لغت شيعه
3- پادشاه، محمد، فرهنگ جامع فارسي (آنندراج)، تهران، انتشارات كتابفروشي خيام، 1363 ش.
4- راغب اصفهاني، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه غلامرضا خسروي، تهران، انتشارات مرتضوي، 1375 ش.
5- سجادي، سيد جعفر، فرهنگ معارف اسلامي، تهران، 1362ش.
6- سياح، احمد، لغت نامه ( فرهنگ سياح)، تهران، نشر اسلام،
7- شريعتمداري، جعفر، شرح و تفسير لغات قرآن براساس تفسير نمونه، انتشارات آستان قدس رضوي، 1377ش.
8- صفي پور، عبدالرحيم بن عبدالكريم، فرهنگ عربي- فارسي (منتهي الادب في لغة العرب)، انتشارات كتابخانه سنايي.
9- عميد، حسن، فرهنگ عميد، تهران، انتشارات اميركبير، 1375ش.
10- قرشي، سيد علي اكبر، قاموس قرآن، تهران، دارالكتب السلاميه، 1371ش.
11- قريب، محمد، تبيين اللغات لتبيان الآيات (فرهنگ لغات قرآن) تهران، انتشارات بنياد، 1366ش.
12-محقق، محمد باقر، دائره الفرائد در فرهنگ قرآن، تهران، انتشارات بعثت.
13- مختاري، محمدحسين، فرهنگ اصطلاحات حقوقي، تهران، انجمن قلم ايران، 1377 ش.
14- معين، محمد، فرهنگ فارسي(معين)، تهران، انتشارات اميركبير، 1385ش.
15- نفيسي، علي اكبر، فرهنگ نفيسي (ناظم الاطباء) تهران، كتابفروشي خيام، 1343ش.
16- نوربخش، جواد، فرهنگ اصطلاحات تصوف، انتشارات يلدا قلم، 1379ق.

كتب لغت اهل سنت
1- ابن فارس، احمد بن فارس بن زكريا، معجم مقاييس اللغه؛ بيروت، منشورات دارالكتب العلميه، ق 1420
2- ابن منظور، ابي الفضل جمال الدين محمد بن مكرم، بيروت، انتشارات دار احياء التراث العربي.
3- تفليسي، ابوالفضل جيش بن ابراهيم، وجوه قرآن، ترجمة مهدي محقق، تهران، نشر بنياد.
4- الحيري النيشابوري، ابوعبدالرحمن اسماعيل بن احمد، وجوه القرآن، تحقيق نجف عرشي، مشهد،نشر مجمع البحوث الاسلاميه، 1422ق.
5- دامغاني، حسين بن محمد، وجوه و النظائر الالفاظ الكتاب الله العزيز، قاهره، وزارت اوقاف.
6- الفراهيدي، ابوعبدالرحمن الخليل بن احمد، كتاب العين، انتشارات دارالهجره، 1420ق.

كتب تفسيري شيعه
1- الأزدي السلمي، عبدالرحمن محمد بن حسين بن موسي، تفسير السلمي و هو حقائق التفسير، بيروت، منشورات دارالكتب العلميه، 1421ق.
2- اصفهاني، نصرت، مخزن العرفان در علوم قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان،1361.
3- بي آزار شيرازي، عبدالكريم، حجتي، محمد باقر، تأويل قرآن به قرآن (تفسير كاشف)، تهران، نشر فرهنگ اسلامي، 1372ش
4- التبريزي، سيد محمد، التفسير الوجيز به تحقيق شيخ مالك المحمودي، انتشارات، موسسه الامام الامنتظر 1418 ق.
5- ثقفي تهراني، ميرزا محمد، روان جاويد، تهران، انتشارات برهان.
6- الجرجاني، ابوالمحاسن الحسين بن الحسين، گازر( جلاء الاذهان و جلاء الاحزان) به تصحيح و تعليق مير جمال الدين حسيني ارموي، بي جا، بي تا.
7- جوادي آملي، عبدالله ، تسنيم ( تفسير قرآن كريم)، تنظيم احمد قدسي، قم، نشر اسراء،1382ش.
8- جوادي آملي، عبدالله، تفسير موضوعي قرآن كريم، قم، نشر اسراء ، 1382ش.
9- الجويباري، يعسوب الدين رستگار، البصائر، قم، بي تا، 1362ش.
10- الحائري الطهراني، ميرسيد علي، مقتنيات الدرر، تهران، نشر، شيخ محمد الآخوندي، 1377ش.
11- حسني واعظ، ابوالمكارم محمود بن ابي المكارم، دقائق التأويل و حقائق التنزيل، پژوهش جويا جهانبخش تهران، نشر ميراث مكتوب، 1381ش.
12- الحسيني شاه عبدالعظيمي، حسين بن احمد، اثني عشري، تهران، انتشارات ميقات، 1364ش.
13- الحسيني شيرازي، سيد محمد، تقريب القرآن الي الذهان، بيروت ، انتشارات، موسسه الوفاء، 1400ق.
14- الحسيني الهمراني، سيد محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، تهران، نشر كتابفروشي لطفي.
15- الخزاعي النيشابوري، حسين بن علي بن محمد بن احمد(ابوالفتوح رازي)، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، تصحيح محمد جعفر باحقي و محمد مهدي ناصح، مشهد، نشر پژوهش هاي اسلامي، 1365.

16- خميني، سيد روح الله، تفسير و شواهد قرآني در آثار حضرت امام خميني (ره)، تهران، نشر موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، 1382ش.
17- رضاخاني، محمد، رياضي، حشمت الله، ترجمه تفسير بيان السعاده في مقامات العباده، تهران، نشر سر الاسرار، 1380ش.
18- السبزواري، محمد، الجديد في تفسير القرآن المجيد، بيروت، دار التعارف المطبوعات، 1402ق.
19- شبر، سيد عبدالله، الجوهر الثمين في تفسير الكتاب المبين، كويت، منشورات مكتبه الالفين،1401ق.
20- الشريف، بهاء الدين محمدبن شيخ علي، تفسير شريف لاهيجي ، تصحيح ابراهيم آيتي، انتشارات علمي، 1363ش.
21- صادقي، محمد، الفرقان، تهران، نشر فرهنگ اسلامي.
22- الطبرسي، ابوعلي الفضل بن الحسن طبرسي، مجمع البيان، به ترجمة محمد رازي، تهران، نشر فراهاني،1360 ش.
23- الطبرسي، محمد حسن، ترجمة تفسير جوامع الجامع، ترجمه احمد اميري شادمهري، مشهد، نشر آستان قدس رضوي، 1377
24- الطوسي، ابي جعفر محمد بن الحسن، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، دار احياء التراث العربي
25- طيب، عبدالحسين، اطيب البيان في تفسير القرآن، اصفهان، بي تا.
26- عاملي، ابراهيم، تفسير عاملي، تصحيح علي اكبرغفاري، طهران، نشر كتابفروشي صدوق، 1401.
27- العلوي الحسيني الموسوي، محمد كريم نجل الجاج ميرجعفر، تفسير القرآن كشف الحقائق، عن نكت الايات و الدقايق ترجمه حاج عبدالمجيد صادق نوبري، بي جا، بي تا.

28- فضل الله ، سيد محمد حسين، من وحي القرآن، بيروت، نشر دارالملاك، 1419ق.
29- قرائتي ، محسن، تفسير نور، قم ، نشر موسسه در راه حق ،1376ش.
30- قرشي، سيد علي اكبر ، احسن الحديث، تهران، نشر بعثت.
31- القمي، ابي الحسن علي بن ابراهيم، تفسير القمي، تصحيح سيد طيب موسوي جزائري، بي جا ، منشورات مكتبه الهدي، 1387 ق.
32- كاشاني ، فتح الله ، منهج الصادقين في الزام المخالفين، تصحيح ميرزا ابوالحسن شعراني، بي جا ، نشر كتابفروشي اسلاميه، 1347
33- كاشفي، كمال الدين حسين، مواهب عليه (تفسير حسيني)، تصحيح سيد محمد رضا جلالي نائيني، بي جا ، بي تا
34- الكوفي، فرات ابراهيم بن فرات، تفسير فرات الكوفي، قم، منشورات مكتبه الداوري.
35- مدرسي، سيد محمدتقي، تفسير هدايت، ترجمة عبدالمحمد آيتي و احمد آرام، نشر آستان قدس رضوي، 1378 ش.
36- مغنيه، محمدجواد، الكاشف، بيروت، دارالعلم للملايين، 1968 م.
37- مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1374 ش.
38- الموسوي السبزواري، عبدالاعلي، مواهب الرحمن في تفسير القرآن، بي جا، نشر دفتر آيت الله سبزواري، 1418 ق.
39- نعمت اللهي، ميرزا حسن، (صفي عليشاه)، تفسير صفي، بي جا، بي تا.

كتب تفسيري اهل سنت:
1- ابن عجيبه، ابي العباس احمد بن محمد، البحرالمديد في تفسير القرآن المجيد، تحقيق احمد عبدالله القريشي، قاهره، بي تا، 1419 ق.
2- ابن عربي، محي الدين، تفسير القرآن الكريم، تحقيق دكتر مصطفي غالب، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1978 م.
3- ابن كثير، عمادالدين ابي الفداه اسماعيل، تفسير مختصر ابن كثير، بيروت، دارالفكر، 1417 هـ. ق.
4- الاندلسي، ابي محمد عبدالحق بن عطيه، المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز (تفسير ابن عطيه)، تحقيق عبدالله بن ابراهيم الانصاري، قطر، دارالعلوم، 1407 ق.
5- الاندلسي، محمدبن يوسف (ابي حيان)، البحر المحيط، تحقيق شيخ عادل، بيروت، دارالكتب العليمه، 1413 ق. الانصاري القرطبي، ابي عبدالله محمدبن احمد، الجامع لاحكام القرآن، دارالكتب المصريه، 1364 ق.

6- آلوسي، ابي الفضل شهاب الدين سيد محمود، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و سبع المثاني، تهران، نشر جهان.
7- البغدادي، علاء الدين علي بن محمد بن ابراهيم، الخازن (لباب التأويل في معاني التنزيل)، بي جا، ناشر، مكتبه مصطفي البابي الحلبي.
8- التميمي الكبري الرازي الشافعي، فخرالدين محمدبن عمربن الحسين بن علي، تفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، بيروت، منشورات داراحياء التراث العربي.
9- الثعالبي، عبدالرحمن، الجواهر الحسان في تفسير القرآن، حققه ابومحمد الادريس الحسني، بيروت، دارالكتب العلميه، 1416 ق.
10- الثعلبي، ابواسحاق احمد، الكشف و البيان (تفسير الثعلبي)، تحقيق ابي محمد بن عاشور، بيروت، داراحياء التراث العربيه، 1422 ق.
11- حجازي، محمدمحمود، التفسير الواضح، مصر، دارالكتاب العربي.
12- حق البروسوي، اسماعيل، روح البيان، طهران، نشر مكتبه الجعفري التبريزي.
13- ديوبندي، محمودحسن، تفسير كابلي، ترجمة هيئتي از علماي افغانستان، تهران، نشر احسان، 1375 ش.
14- رشيد رضا، محمد، تفسير المنار، بي جا، بي تا، 1328.
15- الزحيلي، وهبه، المنير (در عقيده و احكام و برنامة زندگي)، ترجمه عبدالله خاموش هروي، خراسان، نشر شيخ الاسلام، 1382 ش.
16- الزمخشري، جارالله محمدبن عمر، كشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الاقاويل في وجوه التأويل، بيروت، دارالكتب العربي.
17- السعدي، عبدالرحمن بن ناصر، تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان، بي جا، بي تا، 1375.
18- السمرقندي، نصربن محمدبن احمد ابوالليث، تفسير السمرقندي (بحرالعلوم)، تحقيق الدكتر محمود مطرحي، بيروت، دارالفكر، 1418 هـ . ق.
19- سيد قطب، في ضلال القرآن، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، 1386 ق.

تقديم به :
محضر حضرت حق- عز و شأنه- كه از ميان خلايق بر شانه هاي انسان قوت حمل امانت نهاد. «إِنّا عَرَضْنَا الْأَمِانَةَ … وَ حَمَلَهَا الْإِنْسان …»
و تقديم به چهارده نور ازلي كه همواره در اداي امانات به سوي اهلش از همگان پيشي گرفتند:
«إنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُوَدُّوا الأَمانات الي أَهْلِهَا»
و تقديم به «مؤمنون» و «مصلين» آنان كه «وَالَّذينَ‌ هُمْ لِأَمَاناتِهِمْ وعَهْدِهم راعون» در شأنشان آمده است.
و تقديم به امانتداران حيات دنيوي ام؛ پدر و مادرم كه خداوند امانت فرزند را به آنان سپرد.
و همسرم كه حضرت رسول- صلي الله عليه و آله و سلم- فرمودند: «أخذتموهن بالامانة». زن را به عنوان امانت بگيريد.

فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 6
1. كليات طرح تحقيق 9
1. 1 بيان مسأله 10
2. 1 اهميت مسأله 12
3. 1 سوأل تحقيق 12
4. 1 فرضيه 13
5. 1 حدود مسأله 13
6. 1 محدوديت مسأله 13
7. 1 كليد واژه ها 14
1. 7. 1 امامت 15
2. 7. 1 امانت 16
3. 7. 1 امين 19
4. 7. 1 خيانت 20
5. 7. 1 عهد 22
6. 7. 1 ميثاق 23
7. 7. 1 وديعه 24
8. 7. 1 ولايت 25

2. فصل اول : كلياتي در زمينة آيات امانت در قرآن
1. 2 آية عرض امانت 29
1. 1. 2 معناي عرض امانت 30
2. 1. 2 معناي اباء و امتناع از پذيرش امانت 34
3. 1. 2 معناي حمل امانت 34
4. 1. 2 مراد از انسان حامل امانت كيست؟ 35
5. 1. 2 معناي ظلوم وجهول 36
6. 1. 2 نتيجة قبول امانت 39
2. 2 آية امانات 40

1. 2. 2 مراد از اهل امانات چه كساني هستند؟! 40
2. 2. 2 شأن نزول مشهور آيه 41
3. 2. 2 مقدم نمودن اداء امانات بر عدالت 42
4. 2. 2 مفهوم عام امانات 42
5. 2. 2 اقسام امانات 44
6. 2. 2 مخاطب در آيه چه كساني هستند؟! 46
3. 2 آية منع از خيانت درا مانات 50
4. 2 امانتداران 51
1. 4. 2 پيامبران امين 51
2. 4. 2 فرشتة‌ امين 53
3. 4. 2 كارگزاران امين 53
4. 4. 2 مؤمنان و نمازگزاران امانتدار 55
3. فصل دوم : بررسي مقايسه‌اي ديدگاه‌هاي مفسران شيعي و اهل سنت در تفسير امانت
1. 3 اتصاف به اسماء حسني 58
2. 3 اختيار و اراده 58
3. 3 استعداد 59
4. 3 اسرار 59
5. 3 اصل اداي امانت 61
6. 3 اعضاء و جوارح 62
7. 3 اوامر و نواهي 65
8. 3 اهل و خانواده 67
9. 3 ايمان 68

10. 3 اوصاف پيامبر آخر الزمان - صلوات الله عليه و آله 69
11. 3 تسليم در برابر پيامبر - صلي الله عليه و آله و سلم- 70
12. 3 تسليم اسماء 71
13. 3 تعهد و قبول مسئوليت 71
14. 3 تكليف 72
15. 3 توحيد 77
16. 3 حدود و شرع 78
17. 3 دلائل خداشناسي 78
18. 3 دلايل و عجايب صنع 79
19. 3 دين و شريعت 80
20. 3 روح 82
21. 3 زن 83
22. 3 شغل و منصب 84
23. 3 طاعت 84
24. 3 عقل 87
25. 3 علم 89
26. 3 عهد و پيمان 91
27. 3 فرايض 91
28. 3 فيض الهي 93
29. 3 قرآن 94
30. 3 لا اله الا الله 95
31. 3 لطيفه سيال انساني 96
32. 3 محبت و عشق 96
33. 3 معرفت 97
34. 3 نماز، روزه غسل حج، جهاد، زكات 98
35. 3 وجود و هستي 101

36. 3 ودايع و امانات مردم 102
37. 3 وظايف و واجبات دين 104
38. 3 وفاء به عهود 105
39. 3 ولايت الهيه، امامت و ولايت ائمه - عليهم السلام- 106
4. فصل سوم : اهميت امانتداري در روايات و احاديث
1. 4 رعايت اصل اداي امانت تحت هر شرايطي 124
2. 4 رابطة ميان امانت و ايمان 128
3. 4 آثار امانتداري 129
4. 4 آثار بي توجهي به اداي امانت 135
5. 4 امانتداري ميزاني براي سنجش افراد 136
5. فصل چهارم: نتيجه گيري 139

مقدمه
سپاس و ستايش ايزد منان را، كه همه كس و همه چيز را، مالك اوست و هر آنچه از ناحيه عنايت او بر هستي جاري گشته، اماناتي است كه بايد، حافظ و امين بر آنها بود.
هنگام عرضة امانت حضرت باري- تعالي – خطاب به جميع خلايق فرمود:
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَليَ السَّمواتِ و الْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أنْ يَحْمِلْنَها و أشْفَقْنَ مِنْها…»
پس از عرض امانت، همگان از جهت خوف از پذيرش آن ناتوان ماندند، چرا كه حمل آن تنها سزاوار انسان بود: «وَحَمَلَهَا الاْنسان…»
و اين شانه‌هاي انسان بود كه بار امانت را حمل كرد؛ او كه ناز پروردة درگاه الهي بود، آن زمانيكه به قدرت لايزال الهي از عدم به وجود آمد، طنين قدسي ندا در داد « فَتَبارَكَ اللهُ أَحْسَنَ الخَالِقين»
خلق شده در زيباترين صورت ها: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْنسانَ فِي أَحْسَنِ تَقْويمٍ»
و جان گرفته از نفخه ملكوتي : «وَ نَفَخَ فِيه مِنْ رُّوحِه»
ملائك صف به صف بر آستانش به حضور آمدند و نور مطلق مهر «إِنّي جاعلٌ فِي الأرْضِ خَليفه»
بر پيشاني‌اش نهاد، و در محضر آموزگار هستي علم اسماء آموخت: « وَعَلَّمَ ءآدَم الأسْمَاء كُلَّهَا»
و ملائك را برآن اسماء مطلع ساخت؛ و عرشيان و قدسيان به فرمان حضرتش به پيشگاه انسان به سجده افتادند:
«وَ إذْ قُلْنَا لِلْمَلائِكَة اسْجدُوا لآدم…» و كريم او را به كرامت خويش نوازش داد: «وَ لَقَدْ كَرَمْنَا بني ءَآدم…. »

به پاس اين الطاف الهي، آن هنگام كه عرض امانت بر خلايق كردند، بار امانت به دوش كشيد كه «نظر وي برعرض حق بود نه بر امانت، لذت عرض، ثقل امانت را فراموش گردانيد، لاجرم لطف رباني به زبان عنايت فرمود: « كه برداشتن از تو و نگاهداشتن از من، چون توبه طوع بار مرا برداشتي من هم از ميان همه تو را برداشتم.»
رضاي حضرت دوست تنها بر حمل امانت استوار نشد، بلكه امر بر اداي آن به سوي اهلش نمود و خطاب آمد:
«إِنَّ الله يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ الي أَهلِهَا…»
و آنان كه به درجة ايمان كامل رسيده اند و مصلين حقيقي هستند، هم بر حمل امانت و هم بر اداي آن فائق آمدند و لذا به آنان گفته شد:
«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤمِنُونَ … وَ الذَّينَ هُمْ لِأمانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ».

«إلاَّ الْمُصَلّينَ… وَالَّذينَ هُمْ لأمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ راعون»
و اما سر نهفته در آيات امانت اين است كه، حضرت باري- تعالي- سخن از عرضة امانت، اداي امانات و رعايت امانات نموده ولي امانت خاصي را نام نبرده و شايد از همين جاست كه گفته‌اند: «امانت مفهومي گسترده و وسيع دارد.» و مفسران و انديشمندان علوم اسلامي به استناد روايات پيامبر اكرم- صلي الله عليه و آله- و ائمه – عليهم السلام- و صحابه براي مفهوم وسيع امانت مصاديق بيشماري را ذكر كرده‌اند، البته در برخي از وجوه امانت ميان مفسران اهل سنت و شيعه اشتراك وجود دارد و در برخي تعابير همچون- امانت امامت و ولايت- ميان مفسران فريقين اختلاف نظر ديده مي‌شود، و مادر اين پژوهش به بررسي نقاط اشتراك و اختلاف مفسران اهل سنت و شيعه درتفسير امانت مي‌پردازيم.

كليات طرح تحقيق

1. كليات طرح تحقيق:
1-1. بيان مساله:
در اين پژوهش در صدد بررسي مقايسه‌اي مفهوم امانت، در انديشه‌هاي مفسران شيعي و اهل سنت مي‌باشيم. از آنجا كه در عالم، مالكيت همة امور به حضرت باري- تعالي- متعلق است و مالك حقيقي وجود حضرت حق است، و ديگر مالكيت‌ها از قسم مالكيت اعتباري است؛ ما را به اين تفكر رهنمون مي‌سازد كه؛ امانت مفهومي وسيع و فراگير دارد كه مصاديق و نمونه‌هاي بيشماري را شامل مي‌گردد؛ كه با بررسي آيات و تفاسير و روايات، گستردگي مفهوم امانت، روشن مي‌شود.
با اين توضيح، اين پرسش مطرح مي‌گردد كه در نگاه تفاسير و روايات، مصاديق امانات الهي چه مواردي هستند؟ و به دنبال آن، پرسش ديگر، به اين موضوع مي‌پردازد كه مفسران شيعي و اهل سنت چه تفاسيري از اين موارد ارائه داده‌اند؟

در كدام موارد ميان ايشان وفاق و اشتراك وجود دارد؟ و اختلاف رأي آنان در كدام موارد مي‌باشد؟
سپس در اين تحقيق برآنيم، تا با استخراج تعابير امانت از تفاسير و روايات، به بررسي ديدگاه‌ها و نظرات مفسران شيعي و اهل سنت پرداخته و موارد اشتراك و اختلاف نظر ايشان را مشخص نماييم.

ابعاد مختلف مسأله:
مسأله امانت از ابعاد مختلفي قابل بحث است؛ كه مروري كوتاه بر اين ابعاد خواهيم داشت:
امانت در بعد اخلاقي: صفت «امانتداري» ازامهات اصول اخلاقي است، اين اخلاق حسنه از اوصاف انبياء الهي و ائمه عليهم السلام- و مؤمنان حقيقي مي‌باشد و حضرت محمد – صلي الله عليه و آله- قبل از رسيدن به مقام پيامبري در ميان اعراب جاهليت به «محمد امين» معروف بود، كه اين خصلت«امانتداري» باعث شده بود، مردم در سپردن امانات به سوي پيامبر(ص) بشتابند.
امانت در بعد ادبي: بسياري از ادبا و شاعران با استناد به برخي از آيات امانت، تعابير خاصي براي آن قائل شده‌اند:
مولانا در مثنوي امانت را به عشق تعبير كرده است؛
كرد فضل عشق انسان را فضول زين فزون جويي ظلوم است و جهول
شيخ اجل سعدي نيز امانت را عشق دانسته است؛
مرا گناه خود است ار ملامت تو برم كه عشق بارگران بود و من ظلوم وجهول
حافظ نيز در اشعار خود به امانت اشاره كرده و آنرا عشق داانسته:
«آسمان بار امانت نتوانست كشيد قرعة كار به نام من ديوانه زدند
فرشته عشق نداند كه چيست اي ساقي بخواه جام و گلابي به خاك آدم ريز

در اشعار «عمان ساماني» نيز مراد از امانت الهي در آية‌ «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ …» عشق است كه به صورت شرابي بر خلايق عرضه شد، و بار امانت عشق را انسان كامل حمل كرد كه او در نظر ساماني وجود مقدس حضرت سيدالشهداء – عليه السلام- مي‌باشد.
امانت در بعد اجتماعي: يكي از پايه هاي قوي اجتماع، اقتصاد آن مي‌باشد، كه تبادلات و روابط اقتصادي در ساية اعتماد و اطمينان متقابل صورت مي‌گيرد، و اين اعتماد حاصل نمي‌شود مگر در پرتو اصل امانتداري؛ لذا مديران اقتصادي علاوه بر آگاهي و تخصص بايد امين و متعهد باشند.
امانت در بعد فقهي: در تعريف امانت در فقه آمده : «امانت اسم است براي مال مورد وديعت و يا هر مالي كه به واسطة عقد يا قانون به طور امانت در اختيار ديگري باشد.. » كه امانات را به 3 دسته تقسيم كرده‌اند: 1- امانات شرعيه 2- امانات معاوضي 3- امانات مالكي كه احكام امانت در بابي تحت عنوان احكام وديعه ذكر شده است.

امانت در بعد حقوقي: در ماده 607 قانون مدني در تعريف وديعه – امانت به معناي خاص- آمده:
«وديعه عقدي است كه به موجب آن يك نفر مال خود را به ديگري مي‌سپارد، براي آنكه آن را نگهدارد.»
امانت قانوني و امانت قراردادي نيز از اصطلاحات حقوقي مي‌باشد.
با توجه به ابعاد مختلف امانت، پژوهش فوق به بررسي امانت در آيات و تفاسير و روايات مي‌پردازد.

2-1- اهميت مساله
1. ضرورت تبيين و گسترش مطالعات قرآني در جامعه:
با توجه به ضرورت فوق، بر مساله امانت از ديد قرآن متمركز شده‌ايم.
2. ضرورت انجام مطالعات مقايسه‌اي در حوزه تفسير قرآن:
با توجه به ضرورت فوق، به بررسي مسألة امانت در تفاسير شيعي و اهل سنت پرداخته‌ايم.

3-1- سوال هاي تحقيق:
1. وجه اصلي اختلاف نظر مفسران اهل سنت وشيعه در تفسير امانت در چيست؟
2. وجه اصلي اشتراك نظر مفسران اهل سنت و شيعه در تفسير امانت در چيست؟

4-1- فرضيه‌هاي تحقيق:
1. وجه اصلي اختلاف نظر ميان مفسران اهل سنت و شيعي در تفسير امانت به مساله ولايت و امامت امامان معصوم – عليهم السلام- مربوط مي‌شود.
2. در بيشتر موارد ميان مفسران اهل سنت و شيعه در تفسير امانت وفاق نظر وجود دارد.
5-1- حدود مساله:

موضوع پژوهش فوق موارد ذيل را شامل مي‌شود:
1- بررسي آيات امانت در قرآن كريم.
2- اين مساله- يعني بررسي آيات امانت- را از زاوية مفسران شيعي و اهل سنت بيان مي‌نمائيم.
[فهرست كامل كتاب‌هاي مورد استفاده از علماي سنتي وشيعي در فهرست منابع ذكر شده است.]
6-1- محدوديت‌ها:
1- مشكلات مربوط به دسترسي، بر منابع كتابخانه اي (بخصوص نسخ خطي در زمينة مورد بحث)
2- عدم نگارش كتاب‌هاي مستقلي در اين زمينه
شيوه تحقيق:
اين پژوهش به روش توصيفي و كتابخانه‌اي تدوين شده است.
 

كليد واژه ها:

1-7-1- امامت:
«امام» از ريشه «امم» گرفته شده است.
در قاموس براي «امام» چند معنا ذكر شده:
«امام: نسخة اصلي و نوشته‌اي كه از آن سواد برگيرند.
امام : به معناي «راه»… كه به وسيلة آن به مقصد مي‌رسند.»
راغب مي‌گويد: «امام كسي كه به پيشوايي او در قول و فعل اقتدا مي‌شود».
ابن فارس از صاحب نظران اهل سنت مي‌گويد:
«امام كسي است كه به او اقتدا مي‌شود و پيشواي مردم در امور قرار مي‌گيرد».
علامه طباطبايي در ذيل آية : «انّي جَاعِلُكَ للنَّاسِ اماماً» آورده:

امام يعني پيشوا و مقتدا… به طوريكه مردم از كسي كه داراي اين مقام است تبعيت كنند و گفتار و رفتار خود را تطبيق برگفتار و رفتار او نمايند… وهر جا نامي از امامت برده شده «هدايت» هم به عنوان تفسير بدنبال آن ذكر گرديده مثلاً «وَ جعلنا منهم ائمه يهدون بأمرنا…» مقام امامت مقام هدايت مخصوصي است كه عبارت از هدايت به امر خدا بوده باشد… اسلام آن شخص هادي است كه از نظر جنبة ملكوتي موجودات آنها را رهبري مي‌كند و مقام «امامت» يك نوع ولايت بر اعمال مردم است از نظر باطن كه توام با هدايت مي‌باشد».

فخر رازي از مفسران اهل سنت در تعريف امام ذيل آيه «انّي جَاعِلُكَ للنَّاسِ اماماً» آورده:
«امام كسي است كه شايسته است در دين به او اقتدا شود …» و در جاي ديگر مي‌گويد : «امام كسي است كه بر كل امت متصرف است».
2-7-1- امانت
«امانَتْ» واژه‌اي است عربي، كه مصدر است و 6 بار در قرآن به كار رفته است.
«امانَتْ» مصدر دو ريشه از واژه «أمن» است؛
ريشه اول:
«أمٍنُ» (آرامش و امنيت يافت) كه مضارع اين فعل «يُأمُنْ» مي‌باشد و مصادر اين ريشه عبارتند از:
أمَاناً : زنهاري و بي ترس و بيم
أمَانَةً: راستي و ضد خيانت و نيز زنهاري
أمَنَةً: راستي و سكون و آرامش قلب و بدون ترس و بيم
أمْناً: ضد خوف و بدون بيم و ترس و آرامش نفس و دين وخلق
و اسم فاعل ريشه «امِنَ» : آمِنْ (شخص بدون ترس و بيم و خوف) أمِنْ( زنهار خواهنده) و امين(امانتدار) مي‌باشد.

به گفته راغب نيز در «مفردات» «أمن، أمانه، أمان» هر سه مصدر هستند؛ واژه «أمان» گاهي اسم است و براي حالتي كه بر انسان در امنيت حاصل مي شود به كار مي‌رود، و گاهي به چيزي كه باعث امنيت مي‌شود نيز – أمان- گويند؛ مانند سخن خداي تعالي كه فرمود: «و تخونوا اماناتكم»
يعني به چيزهايي كه بر آنها ايمن بوديد، خيانت كرديد.
ريشه دوم: از ماده «أمن» «أمُن» ( معتمدديگران واقع شدن و امين قرار گرفتن) مي‌باشد كه مضارع آن «يأمن» و مصدر اين ريشه «امانة» و اسم فاعل آن« امين» مي‌باشد.

لذا «امانت» مصدر «أَمِنَ و أمُنَ» مي‌باشد.
فراهيدي در «العين» و ابن منظور در «لسان العرب» آورده‌اند كه:
«أمن» ضد خوف و «أمانت» ضد خيانت است.
«ابن فارس» براي امانت دو معنا متذكر شده است: «امانت دو ريشه نزديك به هم دارد، يكي از آن دو امانتي است كه ضد خيانت است و معناي آن سكون وآرامش قلب مي‌باشد و ريشه دوم به معناي تصديق و باور كردن مي‌باشد كه هر دو معني به هم نزديكند»
در نتيجه واژه امانت كه همچون واژه هاي ايمان و امنيت از يك ريشه يعني – امن- گرفته‌ شده‌اند، معناي مشتركي را در خود دارند و آن اطمينان و اعتماد مي‌باشد، كه امانت در اين صورت يعني اعتماد و اطمينان از سالم بودن امانت وعدم خيانت درآن.
در بسياري از فرهنگ هاي لغت فارسي و عرب در معناي لغوي «امانت» آمده است؛ امانت يعني:

« 1- راستي و درستكاري و صداقت ( فرهنگ نفيسي، معين، عميد، آنندراج، منتهي الادب، سياح)
2- ضد خيانت ( نفيسي، آنند راج ، عميد، منتهي الارب ، سياح)
3- استواري ( معين، نفيسي)
4- زنهاري( نفيس، معين، آنندراج ، منتهي الارب، سياح)
5- بي بيمي( نفيسي، آنندراج ، منتهي الارب)
6- حفاظت ونگهباني وصيانت (نفيسي)
7- اخلاص( نفيسي)
8- تدين ودينداري ( نفيسي)
9- وديعه (عميد، معين)
10- اهل مرد و مال وي و كسانيكه آنها را گذاشته و به سفر مي‌رود. (نفيسي، آنندراج، منتهي الارب، سياح)».

تعريف امانت در كلام مفسران
امانت در اصل مصدر است، ولي بسيار مي‌شود كه آن چيزي كه سپرده شده، چه مال، و چه اسرار، و امثال آن نيز امانت مي‌گويند. امانت عبارت است از اينكه به وسيله عهد يا وصيت و امثال آن، امنيت حقي از حقوق حفظ شود. امانت – هر چه باشد- به معناي چيز نيست كه نزد غيروديعه بسپارند، تا او آنرا براي سپارنده حفظ كند و سپس به وي برگرداند.»

بروسوي از مفسران اهل سنت در تفسير «روح البيان» در تعريف امانت آورده:
«بدان، امانت عبارت است از اينكه هنگامي كه براي غير تو برتو حقي واجب شود، پس بايد آن حق را به سوي او ادا كني.»
زحيلي نيز از صاحبنظران اهل سنت مي گويد:
«امانت آن چيزي است كه شخص بر آن امين قرار داد

ه مي‌شود، و در عرف مردم هر چيزي است كه آن را به اجازة صاحبش بگيري و شامل تمام حقوقي كه بر دوش شخص است مي‌شود، خواه حقوق خداوند باشد يا حقوق مردم و يا حقوق خود شخص».
«مراغي » از ديگر مفسران اهل سنت در تعريف امانت دارد كه : «امانت چيزي است كه حفظ مي‌شود تا به صاحبش برگردانده شود»
3-7-1- «أمين»

«أمين» اسم فاعل ريشه «أمن و أمن» مي‌باشد. اين واژه 13 بار در قرآن به كار رفته است. «امين در لغت يعني؛ امانتدار و قوي و كسي كه بر او اعتماد نمايند و از او ايمن باشند» و هر چه به او بسپارند بدون كسر و نقصان باز دهد و هر چه به او گويند اعاده آن در هيچ جا و هيچ وقت جايز نداند و روا نشمارد.
«دانشمندان ادبيات عرب كلمه «امين» را كه صفت مشبهه است به كسي اطلاق مي‌كنندكه صفت امانتداري در او ثابت بوده و ساليان سال هرگز از او خيانت ديده نشده باشد.»
امين كسي است كه نه چيزي بر مورد امانت بيفزايد و نه چيزي از آن بكاهد.