بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی در این مقاله تبیین و تحلیل آرمان متعالی خلیفهاللهی، تکریم و امانتداری در الگوی توسعه اسلامی- ایرانی می-باشد. آرمانهای اسلامی برخلاف سایر کشورها دستیافتنی و عینی میباشند. تمامی اهداف و برنامهریزیها در جامعه اسلامی در جهت رساندن انسان به مقام خلیفه الهی میباشد. دلیل دستیافتن انسان به این مقام را میتوان -1دانستن علم الاسماء -2لیاقت و توانایی آدم -3شعور حقیقی انسان؛ دانست. در جامعه اسلامی همه انسانها مورد تکریم واقع میشوند؛ خداوند تمامی نعمتهایی که در جهان قرار دارد را در چارچوب کرامت برای انسان قرارداد؛ از جمله آنها مواهب حرکت-کردن در روی زمین میباشد. امانتداری به معنی ایمان به خداوند و انجام فرایض و ترک محرمات بر دوش انسان گذاشته شده و او حافظ این امانت الهی میباشد تا روزی که این امانت را به صاحب اصلیاش برگرداند. مبنای اصلی الگوی توسعه اسلامی- ایرانی قانون اساسی برگرفته از فلسفه تربیتی اسلام میباشد. با توجه به عملکردی که اجرای الگوی توسعه در سال های اخیر داشته است، میتوان گفت که هنوز فاصله زیادی برای رسیدن به این مبانی و آرمانهای داریم. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی- تحلیلی میباشد.
.1مقدمه
در میان تمامی مخلوقات، انسان موجودی است که خداوند به خاطر آفرینش او در سوره مؤمنون آیه 14به خود آفرین گفت: »فتبارکحسنااللهالْخَالِقِینَ « او موجودی است که طبیعت و ماورای آن را در خودگرد آورده و دو سر خط حلقه هستی را به یکدیگر وصل کرده است، پس میتوان او را مجمع البحرین هستی دانست که در درون او سه دریای طبیعت و مثال و عقل بدون اختلاط و امتزاج باغیانه1 فراهم آمده است. حقیقت انسان مانند کتابی است، که نیاز به شرح دارد و شارح این کتاب هم کسی جز آفریدگار هستی نمیتواند باشد؛ زیرا خداوند، هم نویسنده این کتاب و هم متکلم کلمات آن است اگر انسان حقیقت خود را برای شرح، به خدا نسپارد، دیگران او را شرح کرده و انسانشناسی مینگارند؛ اما در این شرح دست به تحریف این کتاب زده اسرار نهانی آن را کتمان کرده، امور بیگانه را بهعنوان خواستههایش بر او تحمیل مینمایند و همچنین خواستههای حقیقی او را جابهجا .1 اشارهمَرَجَبهآیاتالْبَحْسورهرَیْنِحمنبَیْنَهُمَایَلْتَقِیَانِبَرْزَخٌ19 لﱠا یَبْغِیَانِ 20 میکنند. ازاین رو ما از خداوند، شرح کتاب خویش را میخواهیم و چنین عرضه می داریماشْرَحْکه:»رب لِی صَدْرِی«1 پروردگارا حقیقت مرا که متنی است نیازمند به شرح، چنان بازکن که خود را بشناسم - جوادی آملی،1379، 36و. - 35 از زمان خلقت بشر تا اکنون فرهنگ ها و آیین های متفاوتی پا به عرصه حیات نهاده اند و بدون در نظر گرفتن خوب یا بد بودنشان فرایندی را طی کرده اند و یا رو به زوال نهاده اند و یا اینکه با تغییراتی استمرار پیدا کرده اند. آیین اسلام بعد از گذشت پانزده قرن هنوز از صلابت و استواری برخوردار می باشد. مصداق های زیادی برای کامل بودن دین اسلام چه در قرآن و چه در روایت وجود دارد، دلایل عقلی بسیار زیادی نیز برای این کامل بودن وجود دارد. در نگاه به پایه های این دین یعنی مبانی فلسفی اسلام که به سه حوزه معرفت شناسی، انسان شناسی و ارزش شناسی بر می گردد متوجه پایه های بسیار متقن این دین می شویم که با استدلال های عقلی ما را در این سه حوزه مورد هدایت قرار می دهند.
همچنین در حوزه مبانی تربیتی که در حقیقت از محدودیت ها و امکانات تربیتی در حوزه قابلیت ها و ظرفیت ها ی وجودی انسان در حیطه های روش و محتوا و اهداف تربیتی صحبت می نمایند. در حقیقت تمامی مسائلی که انسان در حیات سه گانه خود یعنی قبل از تولد ، در دنیا و در آخرت با آن روبه رو خواهد شد به تفضیل بررسی شده است. با توجه به مبانی فلسفی دین اسلام هدف غایی تربیتی نیز قرب به خداوند می باشد همانندی با خدا یعنی در تمامی اندیشه ها روشها و کارها رنگ خدایی داشتن و در یک کلام متخلق به اخلاق الهی شدن، می باشد. حال سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که انسان چگونه می تواند به مقام خلیفه اللهی برسد؟ آیا در نهاد او قابلیت و توانایی برای رسیدن به این مقصود وجود دارد یا خیر؟ اگر ارزش های تکریم و امانت داری در وجود انسان قرار داده شده منبع این ارزش ها به چه چیزی برمی گردد؟ چگونه می توان از این آرمان های متعالی برای پیشبرد مبانی الگوی توسعه اسلامی استفاده نمود؟ آیا رسیدن و زندگی کردن درجامعه ای با این آرمان های متعالی در اسلام دست یافتنی هست یا خیر؟برای رسیدن به این اهداف، شناخت انسان از دیدگاه اسلام باید مورد توجه قرار گیرد. تربیتی که خداوند در قرآن کریم در قالب الگوهای آن یعنی پیامبران و اولیاء .1 سوره طه، آیه 25 الهی برای ما بیان میدارد جامعترین نوع تربیت درزمینه ی جامعه اسلامی خواهد بود، زیرا خداوند، آفریننده ما و بهترین کسی است که ما را حتی از خودمان بهتر میشناسد. لذا الگوهایی که در قرآن کریم بیانشده از چنان صلابتی برخوردار است که در اثر تبادل و گفتمان اندیشهها کمرنگ نشده بلکه دارای قدرت برتر نسبت به آنها بوده و بر آنها مسلط میشود. انسان تربیتیافته چنین مکتبی هرگز نگرش خود را با افکار پوچ و واهی تغییر نخواهد داد، زیرا معتقد به اصول دینی است که در هیچ برههای از زمان؛ از ارزش آنها چیزی کم نخواهد شد. مهم ترین نکته ای که امروزه توجه زیادی به آن نمی شود همین بحث ارزش ها و آرمان های متعالی در انسان است که به اعتقاد محقق با تعمق در این مسئله می توانیم بسیاری از مشکلات و موانع در سر راه رسیدن به آرمان های متعالی؛ را به آسانی حل کنیم.
.2مبانی نظری پژوهش
پیشینه تحقیق درباره ی آرمان های فرا انسانی به سال های آفرینش انسان برمی گردد. آنچه که به عنوان مستندات در این تحقیق برای این آرمان ها مورد استفاده قرار گرفته است؛ کتب تفسیری می باشد که در دسترس محقق بوده است. -1 کتاب تفسیر المیزان، علامه طباطبایی - ره - جلد اول و شانزدهم آن مورد استفاده قرار گرفته است.-2 کتاب تفسیر نمونه مکارم شیرازی جلد دوم و بیست و هفتم آن مورد استفاده قرار گرفته است.-3 کتاب کرامت در قرآن جوادی آملی مورد استفاده قرار گرفته شده است-4کتاب صورت و سیرت انسان در قرآن جوادی آملی مورد استفاده قرار گرفته شده است. -5کتاب پرتوی از قرآن سید محمود طالقانی مورد استفاده قرار گرفته شده است. بیشتر اطلاعاتی که محقق درباره آرمان های متعالی گردآوری نموده است در حقیقت از میان این کتاب ها برگزیده شده است، ولی در مورد تأثیری که این آرمان های متعالی در الگوی توسعه اسلامی ایرانی دارند بیشتر از مقالات در این زمینه استفاده شده است. -1 صالحی، سر آبادانی و یوسفیان در مقاله خود با عنوان در آمدی بر مبانی الگوی اسلامی پیشرفت با الهام از ویژگی های جامعه عصر ظهور که در سال 1393 در فصلنامه علمی- ترویجی انتظار موعود به چاپ رسیده است به این نتیجه دست یافتند؛ الگو سازی یکی از عناصر محوری در تمدن سازی می باشد. شناسایی عناصری که در جامعه مهدویت وجود دارد و در الگوی توسعه مغفول مانده است یکی از عملکردهای این مقاله می باشد. -2میثم پیله فروش در مقاله با عنوان الگوی توسعه اقتصادی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در فصلنامه مجلس و راهبر در سال 1394 به چاپ رسیده است معتقد است: وظایف اقتصادی تعیین شده برای دولت در قانون اساسی به گونه ای است که می توان الگوی اقتصادی قانون اساسی را الگوی تأمین نیازهای اساسی نامید.-3 علیرضا پیروزمند در مقاله ای با عنوان پیش آمد و پس آمد الگوی توسعه که در فصلنامه الگوی پیشرفت در سال 1392 به چاپ رسید به این نتایج دست یافته است: برای تولید الگوی توسعه اسلامی باید محورهای علمی پیشینی - پیش آمد - توسعه که مبتنی بر نظامی از روش های علمی هستند، و محورهای پسینی علمی - پس آمد - را که از طریق مهندسی توسعه، برنامه توسعه توسعه اسلامی امکان پذیر است؛ مشخص نمود. -4 محمد رضا مردانی در مقاله ای با عنوان طراحی الگوی توسعهی آموزش عالی ایران در افق چشم انداز 20 ساله یک کشور با تمرکز بر نگرش امنیتی- سیاسی، که در مجله سیاست دفاعی در سال 1391 به چاپ رسید به این نتایج رسیده است: برای توسعه یک کشور باید نظام آموزش عالی کارآمد سازی و بهبود مستمر شوند. زیرا اهمیت آموزش عالی در هدایت و سازماندهی منابع آموزشی، پژوهشی و فناوری به گونه ای است که ارتباط این سه حوزه تقویت شده و عملکرد آن ها منتج به دستیابی کشور به چشم انداز ایده آل و مورد انتظار شود برجسته می شود.
.3 محتوای پژوهش
-1-3واقعی بودن آرمان های متعالی در اسلام آرمان یا آرزو معمولا در افقی دور دست قرار دارد که بعضا به نظر دست یافتنی نمی آید؛ زیرا همیشه موانعی سخت و دشوار برای رسیدن به آن وجود دارد، که دست یافتن آن را به صورت یک امر محال جلوه می دهد؛ اما از آن جایی که انسان دارای نیروهای خدادادی زیادی می باشد با تکیه بر آن ها و سعی و تلاش می تواند این موانعی که بر سر راه انسان کامل شدن و دست یافتن به مقام تکریم و امانت داری است به آسانی از میان بردارد. جامعه آرمانی در منظر شیعه در عین حال که دارای افقی ورای وضع کنونی بشر است، آرمان گرایی به معنای خیال بافی نیست. از دل واقع بینی به افق آرمانی بشر می نگرد و در جست و جوی آن بر می آید. نکته مهمی در آموزه های اسلام هست و آن این که تمام آرمان هایی که در اسلام مطرح شده، واقعی و عینی و دست یافتنی هستند. مکاتب جدیدی که چند قرن اخیر در جهان غرب پیدا شده و آرمان هایی را مطرح کرده اند، به طور عمده معترف بوده اند که آرمان ها از نوع ایده آل است و توصیه آن ها برای رسیدن به آن آرمان، صرفا توصیه روشی است؛ یعنی بکوشید حتی الامکان به آن سمت و سو بروید؛ هر چند معلوم است که آن آرمان، سرانجام، دست نیافتنی است، در واقع مدینه های فاضله آن ها، اتو پیایی نبوده که واژه ایده آل ترجمه دقیقی از آرمان آن ها است؛ اما آرمان های اسلامی، صرفا ایده آل و غیر عینی نیست. اسلام، انسان را تا حد خلیفه الهی می خواهد و قبل از هر چیز نمونه آن را پیامبر اکرم - ص - و حضرت علی - ع - به جامعه بشری عرضه می کند تا بدانند این آرمان، به وسیله انسان ها دست یافتنی است. به همین ترتیب، اگر از ما می خواهد جامعه ای با عدالت کامل در دنیا برقرار کنیم، تحقق آن را نیز امری واقعی می داند، نه صرفا همچون آرمانی دست نیافتنی - سوزنچی، . - 68 :1383 یکی از مهم ترین ارزش هایی که در نهاد هر بشری به ودیعه قرار داده شده است رسیدن به مقام خلیفه الهی می باشد. برای شناخت این ارزش اصیل و بررسی آن باید به قرآن مراجعه نمود. در این جا با توجه به گستردگی تفاسیر مربوط به آرمان متعالی خلیفه اللهی به آیات 29 تا 33 سوره بقره اکتفا شده است.
