بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه، اهمیت توسعه روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشبرد کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه بر هیچ کس پوشیده نیست و به باور کارشناسان و دست اندرکاران امر، تحقق این مهم در گرو توسعه منابع انسانی است.
کشورهای درحال توسعه، درحال حاضر با دو چالش اساسی مواجه می باشند این چالشها عبارتند از فقر و ناپداری سیستم های تولیدکشاورزی، از این رو به منظور چیره شدن بر چالش های پیش رو در زمینه توسعه پایدار روستایی و دستیابی به اهداف توسعه روستایی شرایط و اقداماتی لازم است که از آن جمله می توان به نگرش فرابخشی به مساله آموزش، اولویت دادن به مردم و رفع نیازهای آنها، امنیت، قانون و حفظ حقوق افراد و منافع آنها و تاکید بر پایداری از طریق تشویق به برنامه ریزی در جهت به فعلیت درآوردن استعدادهایشان اشاره کرد. این مقاله که با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی تهیه شده است تلاش دارد به بررسی اهمیت، ضرورت، مولفه ها و اهداف توسعه پایدار در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی پرداخته. در راستای دست یابی به توسعه پایدار راه کارها و پیشنهادهایی کاربردی ارائه دهد.
مقدمه
امروزه، اهمیت توسعه روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشبرد کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه بر هیچ کس پوشیده نیست و به باور کارشناسان و دست اندرکاران امر، تحقق این مهم در گرو توسعه منابع انسانی است. به همین اعتبار، اولویت رشد و توسعه منابع انسانی بر سایر وجوه توسعه روستایی، امری انکار ناپذیر می باشد. به بیان دیگر، توسعه منابع انسانی، عامل کلیدی و پیش شرط ضروری برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی به شمار می رود .
همان طور که در اکثر کشورها و به خصوص کشورهای جهان سوم، اجتماع روستایی، بخش مهمی از جمعیت را تشکیل می دهد، توسعه روستایی را نمی توان از توسعه ملی جدا دانست. بنابراین به امر توسعه روستایی باید از دیدگاه وسیع و همه جانبه نگریسته شود که نه تنها جنبه اقتصادی، بلکه جنبه های اجتماعی و فرهنگی را نیز مد نظر داشته باشد.
از آنجا که توسعه مفهوم چند بعدی دارد، برای دستیابی به توسعه ملی لازم است به هریک از عوامل و بخش های آن رسیدگی شود؛ تا با هم رشد موزونی را داشته باشند. یکی از این عوامل، توجه به روستاییان برای رسیدن به توسعه روستایی است آموزش مسائل کشاورزی و اجتماعی به روستاییان قدم اول در فرایند توسعه است .[5] اگر چه روستا و زندگی روستایی با فعالیتهای کشاورزی عجین شده و کشاورزی نقش اصلی را در فعالیت های توسعه روستایی دارد اما در سه دهه گذشته نقش فعالیتهای اشتغال زا موسوم به فعالیتهای خارج از مزرعه به عنوان فرصت های تکمیلی اشتغال تولید و افزایش درآمد خانوارهای روستایی مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان توسعه قرار گرفته است.
مفهوم توسعه
توسعه دارای معانی متفاوتی است که به برخی از آنها اشاره می شود از نظرلغوی، توسعه به معنی - - پیشرفت، ترقی، بهبود - - است و می توان مفهوم آن را - - تغییر همراه با پیشرفت - - دانست
که علاوه بر جنبه های کمی، به جنبه های کیفی نیز نظردارد. بنابراین توسعه عبارت است از: جریان چند بعدی که مستلزم تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهاد های ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کردن فقر مطلق است .[9] توسعه از جمله مفاهیمی می باشد که با زندگی افراد رابطه تنگاتنگی دارد و ناظر بر بالا بردن سطح زندگی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه می باشد که در بعد وسیع تر مباحثی همچون عدالت و سرمایه اجتماعی از موضوعات اساسی توسعه می باشد.[2] توسعه مطلوب توسعه ای است که علاوه بر رفع نیازهای نسل کنونی، توانایی های نسل آینده را در رفع نیازهایشان به خطر نیاندازد.
×روند تاریخی دیدگاه های توسعه
اقتصاددانان از زمان مرکانتلیست ها به بعد بر رشد و توسعه نظر داشته اند اما اقتصاد توسعه به عنوان شعبه ای جدا از علم اقتصاد به امریکای لاتین در دهه های 1930 و 1940 و نیز اروپای غربی - به ویژه انگلستان - و امریکای شمالی در سال های 1943-1958 باز می گردد. از نظر تاریخی دوره دیدگاه های مطرح شده در حوزه اقتصاد توسعه را می توان در سه مقطع زمانی به شرح زیر تقسیم کرد:
-1 دوره رشد و نوسازی اقتصادی: این دوره دهه های 1940، 1950 و 1960 را شامل می شود. و نظریات ارائه شده در این دوره توسعه را عمدتاً براساس رشد متوسط تعریف می کردند.
-2 دوره رشد توام با برابری: دهه 1970 از دیدگاه تئوریکی، به دوره رشد توام با برابری شهرت دارد. در این دوره نظریات اقتصاد توسعه، عناصری چون توزیع درآمد، اشتغال، تغذیه را در بر می گرفت.
-3 دوره توسعه پایدار: در دهه 1980 به دلیل بهره برداری بیش از حد از منابع طبیعی باعث تحمیل مسائل زیست محیطی بر دیدگاه های توسعه اقتصادی شد. و نظریات توسعه پایدار اقتصادی مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفت. از دهه 1980 به بعد توسعه پایدار ابعاد مختلف زندگی بشر را در بر گرفت و همه این ابعاد پایداری را در مرکز تحولات خود قرار داده اند.
توسعه روستایی
همان گونه که برای توسعه تعریف واحدی وجود ندارد در زمینه توسعه روستایی نیز تعریف واحدی نمی توان یافت. گروهی توسعه روستایی را همانند توسعه ملی تعریف کرده و گروهی نیز در تعریف آن به محدود به بودنش به منطفه یا محیط روستا تاکید نموده اند. لذا در مفهوم وسیع آن توسعه روستایی به فرآیند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در محیط روستا اطلاق می شود. به عقید میسرا توسعه روستایی صرفا به معنی توسعه کشاورزی نیست
همچنین بانک جهانی، توسعه روستایی را یک استراتژی می داند این بانک هدف توسعه روستایی را، بهبود وضع اقتصادی - اجتماعی روستاییان می داند. توسعه روستایی، از مهمترین وظایف دولتها، در طی فرایند توسعه ملی است. چنانچه ژولیوس نیز می گوید: توسعه روستایی یعنی سرمایه گذاری و بکار بردن تکنولوژی در روستاها، توسعه روستایی از وظایف دولتهاست و هدف آن باید رفع نیاز روستاییان باشد.[5] از نظر 2011 Zer Liu، یکی از مهمترین اهداف در توسعه روستایی انتقال نوآوری به روستا و دادن فرصت زندگی مناسب به مناطق روستایی می باشد.
توسعه روستایی باید حداقل دارای این سه شرط باشد:
-1 باید فرصت های اشتغال و درآمد زایی را در بخش کشاورزی افزایش داد.
-2 باید در ایجاد زیر ساخت های جدید کشاورزی که تامین کننده انتظارات و نیازهای جامعه وسیع تر هستند نقش داشته باشند.
-3 منابع را به نحوی تعریف کنند و به کار بگیرند که بتوانند در منابع روستایی وفعالیت های زراعی و غیر زراعی تنوع ایجاد کنند.
مفهوم توسعه پایدار روستایی
مفهوم توسعه پایدار به طور رسمی از سال 1987، پس از طرح آن در مجمع عمومی سازمان ملل و مورد پذیرش قرار گرفتن از سوی اکثر کشورهای عضو، رایج شد.[8] طبق نظر کمیسیون توسعه پایدار براندتلند - Brundtland : - Commission توانایی ایجاد توسعه پایدار به این معنی است : به دست آوردن نیاز های حاضر بدون به خطر افتادن توانایی نسل های آینده در برآوردن نیازهایشان
توسعه پایدار فرآیندی است که فرصت ها و امکان انتخاب انسان را گسترش و قابلیت های او را افزایش می دهد. هدف از توسعه پایدار، توسعه دائمی قابلبت های انسانی است. هدف اصلی توسعه بهره مند ساختن انسان و مفهوم واقعی بهره مندی بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی افراد است.
توسعه پایدار روستایی، یک مدل نیست که بتوان آن را به جوامع روستایی تحمیل نمود. پایداری را می توان بیشتر در قالب فرایندی برای یادگیری متصور شد. لذا، همانگونه که موقعیت و دانش در طول زمان تغییر می کند، می بایست شرایطی فراهم گردد تا کشاورزان و جوامع نیز ترغیب گردند تا خود را برای تغییر و سازگاری با موقعیت جدید مهیا سازند. توسعه روستایی به عنوان یک فرایند زمانی با پایداری توام خواهد گردید که قدرت بخشی در آن مورد توجه قرار گیرد.
بر اساس نظریه ای که در برنامه محیطی سازمان ملل متحد ارائه شده، مفهوم توسعه پایدار دربرگیرنده جنبه های زیر است:
- 1 کمک به تهیدستان، زیرا برای آنها راهی جز تخریب محیط زیست باقی نمی ماند؛
