بخشی از مقاله
بررسي سفالينه هاي شوش
مقدمه اي بر سفالگري در ايران باستان
سُفالگری ساختن ظروف با گل است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می‌گویند. از مشهورترین سفالینه‌ها می‌توان به کوزه و پیاله سفالین اشاره کرد. قبل از رواج شیشه سفالینه‌ها رایج ترین مظروفات بشر بودند. مرغوب ترین خاک در صنعت سفالگری خاک رس می‌باشد که بدلیل وجود مقادیر بالای آهن در آن، به رنگ سرخ است. سفالگری از نخستین
صنایع بشر می‌باشد.خاستگاه آن را گر چه به درستی آشکار نیست ولی از روی یافته‌های کهن سرزمین باستانی سومر می‌دانندوالبته به تازگی کشف تمدن جیرفت تردیدهایی در مورد این نظریه ایجاد کرده است/تمدن معروف به کنار صندل که طبق اخرین کاوشها قدمت ان به شش هزار سال پیش می‌دانندولوحی که در جیرفت کشف شد برای مطالعه به آمریکا
وفرانسه فرستاده شد که توسط استادان شیکاگو و پاریس رمزگشایی شد که نتایج نشان داد این منطقه ۳۰۰ سال از خط نوشتاری تمدن شوش قدیمی تر است.ظرفهای سفالی، شاید یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های آدمی است. سفالگری ساختن ظروف با گل است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می*گویند. از مشهورترین سفالینه*ها می*توان به کوزه و پیاله سفالین اشاره کرد. قبل از رواج شیشه سفالینه*ها رایج ترین مظروفات بشر بودند. مرغوب ترین خاک در صنعت سفالگری خاک رس می*باشد که بدلیل وجود مقادیر بالای آهن در آن، به رنگ سرخ است. سفالگری از نخستین صنایع بشر می*باشد.خاستگاه آن را گر چه به درستی آشکار نیست ولی از روی یافته*های کهن سرزمین باستانی سومر
می*دانندوالبته به تازگی کشف تمدن جیرفت تردیدهایی در مورد این نظریه ایجاد کرده است/تمدن معروف به کنار صندل که طبق اخرین کاوشها قدمت ان به شش هزار سال پیش می*دانندولوحی که در جیرفت کشف شد برای مطالعه به آمریکا وفرانسه فرستاده شد که توسط استادان شیکاگو و پاریس رمزگشایی شد که نتایج نشان داد این منطقه ۳۰۰ سال از خط نوشتاری تمدن شوش قدیمی تر است
اختن ظروف سفال متعلق به زمانی است که انسان در دشت زندگی می*کرد و روستای اولیه شکل گرفته*است و یکجا نشینی بوده*است. این ظروف معمولا برای نگهداری مواد غذایی ساخته شده*است. ظروف سفالی خاصیت فاسد نشدنی دارد اما از سویی به دست آوردن این ظروف امکان تعبیر و تفسیر بخشهای مهمی از زندگی انسانهای اولیه را فراهم آورده*است. مراحل ساخت و تحول ظروفهای سفالی عبارتند از:
دست ساز
چرخ ساز که به صورت کند وتند
ساختن ظروف سفالی به شکل مجسمه یا حجم*های ترکیبی، یعنی علاوه بر حفظ کاربری ظروف سفالی آنها را به شکل مجسمه*هایی از حیوانات یا حجم*های ترکیبی، که نشانه*گر نوع نگرش آنها به جهان هستی است می*ساختند. مطالعه در مورد زمان آغاز و پیدایش خط بدون بررسی نقوش حک شده روی ظروف سفالی امکان پذیر نبوده*است. به ویژه ظروف مربوط به هزاره*های ۵ و ۶ پیش از میلاد در این میان نقش غیر قابل انکاری دارد.
واقع گرایی انسان اولیه در هنر از آغاز نقاشیهای غار تا به تصویر کشیدن گیاهان، حیوانات و انسان، بر روی ظروف سفالی تا آغاز خط و کتابت یک پروسهٔ طولانی است. تا زمانی که سفالگری دست ساز بوده*است. دید واقع گرایانه به نقوش حکمفرما است. یعنی خط تصویر نگار علی رغم آغاز شدن از بین النهرین که از مصر با هیروگلیف به اوج رسیده است. روند تحول نقوش روی سفال که نهایتا به اختراع خط اندیشه*نگار یا اندیشهنگاشت می انجامد. روندی چند هزار سالهاست که تا پیش از هزاره پیش از میلاد، یعنی زمان سفالهای دست ساز بوده*است. از اوایل هزارهٔ دوم قبل از میلاد نقوش روی سفالها علاوه بر این که مشاهدات را نشان دهد. با اشارات هم همراه بوده*اند. از هزاره دوم پیش از میلاد خط اندیشه نگار شکل گرفته*است. خطی که رمز آلود است، خلاصه*تر است و سریعتر نوشته می*شود.
انسانهای اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل گیری گل رس پی بردند ظرفهای سفالی را به شکلهای گوناگون ساختند.
با گذشت زمان و گسترش زندگی، سفالگری هم تکامل یافت. انسانهای آفریننده با دستهایشان بر ظرفهای گلی نقش و نگارهایی کشیدند و آنها را با رنگهای گوناگون آراستند. هم اینک در اکثر نقاط ایران از جمله در : مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان ظروف سفالین تهیه می‌شود[نیازمند منبع].
تولید وسایل و محصولات سفال و سرامیک در هر یک از نقاط نامبرده با اختلافی اندک در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح تهیه می‌شود و به همین دلیل محصولات هر ناحیه به خوبی قابل تشخیص از فرآورده‌های سایر نقاط است.
پرونده:Lalejin Handcraft.JPG
مجسمهٔ سفالی دو شير (اثر محمود صفری‌روشن - لالجين)
پیشینه سفالگری
تندیس ونوس؛ نخستین اشیاء سفالی شناخته شده متعلق به سال‌های ۲۹٬۰۰۰ تا ۲۵٬۰۰۰ ق.م هستند.
ساختن ظروف سفال متعلق به زمانی است که انسان در دشت زندگی می‌کرد و روستای اولیه شکل گرفته‌است و یکجا نشینی بوده‌است. این ظروف معمولا برای نگهداری مواد غذایی ساخته شده‌است. ظروف سفالی خاصیت فاسد نشدنی دارد اما از سویی به دست آوردن این ظروف امکان تعبیر و تفسیر بخشهای مهمی از زندگی انسانهای اولیه را فراهم آورده‌است. مراحل ساخت و تحول ظروفهای سفالی عبارتند از:
• دست ساز
• چرخ ساز که به صورت کند وتند
• ساختن ظروف سفالی به شکل مجسمه یا حجم‌های ترکیبی، یعنی علاوه بر حفظ کاربری ظروف سفالی آنها را به شکل مجسمه‌هایی از حیوانات یا حجم‌های ترکیبی، که نشانه‌گر نوع نگرش آنها به جهان هستی است می‌ساختند. مطالعه در مورد زمان آغاز و پیدایش خط بدون بررسی نقوش حک شده روی ظروف سفالی امکان پذیر نبوده‌است. به ویژه ظروف مربوط به هزاره‌های ۵ و ۶ پیش از میلاد در این میان نقش غیر قابل انکاری دارد.
واقع گرایی انسان اولیه در هنر از آغاز نقاشیهای غار تا به تصویر کشیدن گیاهان، حیوانات و انسان، بر روی ظروف سفالی تا آغاز خط و کتابت یک پروسهٔ طولانی است. تا زمانی که سفالگری دست ساز بوده‌است. دید واقع گرایانه به نقوش حکمفرما است. یعنی خط تصویر نگار علی رغم آغاز شدن از بین النهرین که از مصر با هیروگلیف به اوج رسیده‌است. روند تحول نقوش روی سفال که نهایتا به اختراع خط اندیشه‌نگار یا اندیشهنگاشت می‌انجامد. روندی چند هزار سالهاست که تا پیش از هزاره پیش از میلاد، یعنی زمان سفالهای دست ساز بوده‌است. از اوایل هزارهٔ دوم قبل از میلاد نقوش روی سفالها علاوه بر این که مشاهدات را نشان دهد. با اشارات هم همراه بوده‌اند. از هزاره دوم پیش از میلاد خط اندیشه نگار شکل گرفته‌است. خطی که رمز آلود است، خلاصه‌تر است و سریعتر نوشته می‌شود.
در ایران قدمت سفالینه‌ها به بیش از ۱۰٬۰۰۰ سال می‌رسد.
قدیمی ترین چرخ سفالگری و کوره پخت سفال در جهان در تپه سیلک کاشان یافت شده‌است. همچنین قدیمی ترین ظروف سفالی منقوش مربوط به ایران است. [۱]
کهنترین ظرفی که در ایران یافت شده‌است، ظرف سیاه دود آلودیست که هـمانند قدیمی ترین ظروف سفالی است کهن در جاهـای دیگـر پیدا شده‌است. نخستین ظرفهای سفالی که با روش کربن ۱۴ تاریخ آن بـدست آمده و متعـلق به هـزارهً چهارم پیش از زایش مسیح است در میانرودان یافت شده‌است. کهنترین سفالی که در ایران یافت شده متعلق به هـمان دوره‌است. این ظرف دست ساز نسبتـاً ابتدایی به دنـبال خود ظرفی سرخ با لکـه‌های سـیـاه نـاشی از پـخـت ناقـص داشـت. پـیـشرفت فـنی در حرفه کوزه گری سبب بوجود آمدن سبک جـدیـدی شد، این سبک با تغییرات و وقفه‌هایی که داشت بیش از ۲۰۰۰ سال در بعـضی از مناطق فلات ایران دوام کرد.
از اوایل هزاره پیش از میلاد ما شاهد ظرفهای سفالی ساخته شده در فلات مرکزی ایران در مناطق کوهستانی زاگرس هستیم. مانند تپه گیان و گودین تپه یا ظروف منقوش فارس و خوزستان در مناطق کوهستانی زاگرس دیده شده‌است. تنها دلیل این امر این بوده‌است: از آنجایی که زنان عمده ترین تولید کنندگان سفال بوده‌اند با ازدواج به قبایل متعلق به همسران خود مهاجرت کرده و به این ترتیب تکنیک ساخت ظروف سفالی و تزیین آن را به مناطق دیگر منتقل می‌کردند.
سفالگری با چرخ سفالگری در لالجین
شوش، مهد سفالگری
در شش هزار سال پیش از میلاد اولین نشانه پیدایش کوره پخت درصنعت سفال دیده می‌شود و در سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد چرخ سفالگری ساده‌ای که با دست حرکت می‌کرد ساخته شد. پیدایش چرخ سفالگری تحوّل بزرگی را درین صنعت بوجود آورد.از آغاز نیمه سده گـذشته باستان شناسان تعـداد زیادی ظروف سفالی و اشیاء دیگـر در منطقه‌ای از مشرق ایران تا عراق و از قفقاز با دره سند را از زیر خاک بیرون آوردند. سفالهـای پـیش از تاریخ که در این مـنطقه وسیع یافت شده در شیوه و سبک ساختـن تـقـریـبا با مخـتصر تـغـیـیر یکـنواخت و در سطح فـنی بطرز اعـجاب انگـیزی پـیـشرفـته‌است. نخستین نمونه‌های آن از شوش در ایلام که نخستین سکونت گـاه ایرانیان در پای فلات ایران بود بـدست آمد. سـفالهـای شوش نه تـنهـا مربوط به خود شوش است بلکه سفالینه‌هـایی که از تپه موسیان در ۱۶۰ کیلومتری شوش و از سومر و تـل حلف در عراق و از شمال غربی هندوستان و بلوچستان، یا از فلات ایران در تپه گیان و تپه حصار و تورنگ تپه و تپه سیلک، یا در بخش شرق تا آنائو که امروز در ترکستان روسیه‌است جزو طبقه سفالهای شوش نامیده می‌شود. سفالهـایی که بـنام شوش نخست معـروف است مـتعـلق به زمانی است که از ۳۵۰۰ تا در حدود ۲۵۰۰ پـیش از میلاد مسیح می‌باشد. در اینجا باید متـذکـر شد که مردمانی با تمدن نوسنگـی نیز در ایالت کانسوی چین پـیدا شدند و ظروف سفالی آنهـا ویژگی‌هایی همانند ظروف سفالی شوش از لحاظ روش و فن تولید دارد.
آثار کشف شده در شوش :
بررسي ساختار، طرح و رنگ سفالينه هاي شوش
درهزاره پنجم قبل از ميلاد به موازات توليد وساخت ظروف سفالي بازمينة قرمز و نقوش سياه كه در سراسر مناطق مركزي و شمال و شمال شرق ايران تا سيستان و بلوچستان رواج داشت، نوعي سفال نخودي با نقش سياه كه خوب پخته شده و نقوش آن داراي مفاهيم گوياتري بود در دشت خوزستان و جنوب و جنوب غرب متداول شد و به ساير نقاط نيز راه يافت؛ طوري كه در تپه حصار دامغان در شمال شرق ايران اين سفال در نهايت
زيبايي ساخته ميشد. دقت در پخت ظروف نخودي منقوش و اشكال و نقوشي كه با نوعي رنگ مشكي يا قهوه اي از جنس رنگهاي اكسيدي به صورت برجسته و لعابي بر بدنة ظرف خودنمايي مي كرد موجب شد كه اين سفال جنبة كالايي ارزشمند براي داد و ستد يافته، ارزش تجارتي پيدا كند. ضمن بررسي اين نوع سفال به معرفي مكانهايي مي پردازيم كه اين سفال در آنها به دست آمده است. 1897 ) شروع كرد. در لايه هاي زيرين شوش كه متعلق ) 1. شوش. بررسي و كاوش شوش را اولين بار دمورگان در سال 1276 به قبرستاني از
دوره شوش اول است، در ارتفاع 4 تا 6 متري سفال نخودي منقوش به دست آمد. در بين دو هزار قبري كه در شوش كشف شد تقريبا چهار هزار ظروف سفالي به دست آمد كه از اين تعداد دو هزار و پانصد عدد آن منقوش بود. معمولا از هر قبر سه تا چهار و گاهي پنج ظرف به دست آمده كه مجموع آنها به عنوان ظروف دوره شوش اول تاجگذاري شده است. اين ظروف به شكل آبخوريهاي باريك و بلند ( جام يا ليوان) ،ظروف پايه دار ، كاسه و كوزه هاي كوچك دسته دار و بدون دسته است كه بعضي از كاسه ها علاوه بر داخل از بيرون نيز منقوش است. نقوش متداول اين دره طرحهاي هندسي و خطي است كه شبيه اشكال هندسي ظروف تل عبيد در بين النهرين است. نقش حيوانات نيز حالت غير واقعي دارند؛ مرغان با گردني بلند و بزهاي كوهي با شاخهاي بلند و كمر باريك ترسيم شده، طوري كه بدن حيوان به دو مثلث تبديل شده است. به نظر محققان اين گونه نقاشيها، مرحله ابتدايي خط تصويري بوده
و سفالگر از ترسيم نقوش به اين شيوه منظور خاصي داشته و مطلبي را بيان كرده است. در اين دوره سفالگران از لحاظ ساخت ظروف نازك پوست تخم مرغي نهايت دقت را معمول داشته و مبادله اين ظروف در بين النهرين درغرب و در دره سند در تمدنهاي موهنجودار و در شرق ديده شده است. 1903 ) آن ) 2. تپه موسيان. اين تپه در فاصله يكصد و پنجاه متري شرق شوش قرار گرفته است و گوتيه و لامير در سال 1282 را كاوش و بررسي كردند. سفالهاي اين تپه از لحاظ ترسيم نقش انسان اهميت بسيار دارد.
