بخشی از مقاله
چکیده
نحوه ادراک محیط یکی از مباحث و مفاهیم کلیدی در حوزه مطالعات متقابل انسان- محیط در مقیاس های کلان و خرد است. از آنجا که نظام عصبی و ادراکی انسان مسئول برقراری ارتباط بین انسان و محیط زیست اوست و امکانات و محدودیتهای خاصی دارد لذا نمی توان بدون توجه و اشراف کافی به فرایندهای درک و فهم محیط از سوی مردم و سازوکارهای مرتبط با آنها، مبادرت به مداخله در محیط کرد. زیرا همین درک و فهم است که در نهایـت تعبیر و تفسیر آنان را از محیط و جهان پیرامونشان شکل می دهد و اغلب به شکل رفتار در محیط بروز و ظهور پیدا میکند. انسان جهت برقراری ارتباط و تعامل با محیط نیازمند کسب اطلاعات از محیط اطراف خود است. محیط اطراف، یا به عبارتی، جهان واقعی، همـواره بـه عنـوان فرسـتنده، اطلاعـات مربوط به خود را در ابعاد و به روش های مختلف ارسال می کند. انسان نیز همواره، به عنوان گیرنـده ی ایـن اطلاعـات و همچنـین بخشـی از محـیط را دریافت می کند. یکی از مهم ترین و ضروری ترین ابعادی که در طراحی محیط (طراحی شهری و معماری) باید بـه آن دقـت شـود؛ فراینـد احسـاس ، ادراک و شناخت محیطی است که تجربه مکان را برای انسان هموار می سازد. برای ساختن محیط های سازگار و متناسـب بـا نیازهـای ادراکـی رفتـاری شهروندان باید شناخت صحیح و دقیق از رابطه بین انسان و محیط بدست آورد. به عبارت دیگر، در طراحی محیطی شناخت رابطه بین عناصـر و شـکل محیط و تأثیر آن بر سطوح مختلف رفتاری، احساسی و ادراکی استفاده کننده از محیط دارای اهمیت خاصی اسـت. لـذا در ایـن مقالـه پـس از بررسـی مفاهیم پایه در روانشناسی محیطی از جمله فرآیند ادراک، احساس و شناخت، به نحوه ادراک محیط شهری وعوامل تاثیر در آن پرداخته می شود.
واژه های کلیدی: ادراک، ارتباط انسان و محیط، فرآیند احساس، طراحی محیط، روانشناسی محیطی
1
مقدمه
هر پدیده ای دارای دو جنبه است: جنبه ادراکی و جنبه ساختاری. جنبه سـاختاری سـاده، هویـدا و فـارغ از تعلقـات فرهنگـی و اجتماعی قابل شناسایی است، در حالی که جنبه ادراکی نه تنها پیچیده و غیرآشکار، بلکه تنیده شده در مناسبات فرهنگ هـر قـوم و ملت و متاثر از عوامل متعدد اجتماعی و فردی است. معماری در این میان با گام نهادن به بعد دوم یعنی ادراک است که معنا مییابـد ( سلطان زاده، دیباج، .(11 :1377
یکی از مهم ترین و ضروری ترین ابعادی که در طراحی محیط (طراحی شهری و معماری) باید به آن دقت شود؛ فرایند احسـاس، ادراک و شناخت محیطی است که تجربه مکان را برای انسان هموار می سازد. برای ساختن محیط های سازگار و متناسب با نیازهـای ادراکی رفتاری شهروندان باید شناخت صحیح و دقیق از رابطه بین انسان و محیط بدست آورد. به عبارت دیگر، در طراحـی محیطـی شناخت رابطه بین عناصر و شکل محیط و تأثیر آن بر سطوح مختلف رفتـاری، احساسـی و ادراکـی اسـتفاده کننـده از محـیط دارای اهمیت خاصی است. حال این سؤال پیش می آید که تا چه اندازه کیفیت محیط بر انسان و رفتار وی اثر می گذارد. از دیدگاه معماری وشهرسازیِ مدرن رابطه ی» انسان- محیط مصنوع« و تنها یک رابطه ی علت و معلولی یا به عبارتی محرک و پاسخ تلقی می شد. به همین دلیل طرح های موسوم به واحدهای همسایگی همچنین طرح های لوکوربوزیه در رابطه با شهر مدرن از جمله اقداماتی به شمار می آید که در پی ایجاد روابط اجتماعی مطلوب از طریق ساماندهی فضای کالبدی بود. ولی بعدها دیدگاه های پسـت مـدرن بـا زیـر سؤال بردن نگرش فوق، بر تأثیر عامل انسانی تأکید بیشتری کردند( رضا زاده، .(1384 از حـدود سـال هـای1960رشـته روانشناسـی محیطی به عنوان شاخه ای از علم روانشناسی، بسط و گسترش چشمگیری یافته و تاکنون دستاوردهای مهمی را در ارتباط بـا ادراک محیطی مردم در محیط های شهری، تولید و ارائه کرده است( براتی ، سلیمان نژاد، .(1390:20 پژوهش پیش رو تلاشی است کـه بـه بررسی چگونگی ادراک محیط و رابطه آن با افراد می پردازد.
روان شناسی محیطی، سعی در فراهم ساختن معیار هایی برای مدیریت بهتر محیط به منظور زندگی بهتر و رشـد شخصـیت افـراد دارد. این رشته به مطالعه راه های موثر بهبود حفاظت از محیط طبیعی و روش های بهتر طراحی ساختمان هـا و شـهر هـا بـا در نظـر گرفتن نیازها و واکنش های رفتاری مردم میپردازد. بعدها برای تبیین میان رفتار و محیط کالبدی دو جهت گیری کلی پدید آمد.
(1 محیط انسان ساخت از نظر طراحی مورد نظر است بنابراین رفتار انسان حاصل سازوکارهای محـیط کالبـدی اسـت و در نتیجـه روانشناسی محیطی شامل ارزیابی و پاسخگویی محیط می باشد.
