بخشی از مقاله
چکیده
تیمچه های ایرانی به عنوان فضای سرپوشیده و مناسب برای عرضه کالاهای گرانبها به صورت یک شاهکار نغز و هنرمندانه خودنمایی میکند.با توجه به وابستگی های غیر قابل انکار با کالبد بازار و اقتصاد آن، و رونق کم وبیش بازارهای ایرانی،بویژه با اقلیم مرتبط، انتظار حضور مستمر این عنصر تجاری در معماری بازار به نظر می رسد.می توان فهمید که تیمچه ها در دوره های متمادی و در اقلیم های مختلف تغییراتی را شامل می شوند.
در این مقاله سعی بر ان شده است که نقش اقلیم را در شکلگیری تناسبات تیمچه های ایرانی بررسی کنیم که شامل مساحت سطوح،ارتفتع کف تا زیر طاق،ابعاد حجره ها،ارتفاع حجره ها و ... . هدف دوم مقاله استفاده از امار بدست امده در طراحی های مشابه مدرن می باشد.روش تحقیق به صورت مطالعه موردی می باشد به همین منظور دو تیمچه در دو اقلیم مختلف و دوره زمانی دولت قاجاریه انتخاب و تحلیل شده اند.نتیجه حاصل اینکه: بستر مناسب و جایگیری تیمچه در بین مجموعه بازار باعث افزایش طول مسیر حرکت شده است،از لحاظ اقلیمی نیز با توجه به نوع پوشش طاق ها و درزها در سقف حد آسایش در طول شبانه روز بهم نخورده است.هر چقدر عواملی چون اقلیم،پایداری سازه،سیرکولاسیون در کنار بستر مناسب فراهم باشد به مراتب تعداد حجره ها نیز افزایش می یابد و در آخر با توجه به شرایط اقلیمی ارتفاع کف تا زیر طاق بدلیل گردش هوا و ایجاد شرایط تعادل در منطقه گرم و خشک نسبت به سرد و کوهستانی زیادتر است.
واژههای کلیدی: اقلیم،تیمچه،تناسبات معماری،معماری سنتی ایرانی
1
-1 مقدمه :
در معماری سنتی ایران،ساختمان براساس موقعیت جغرافیایی اش از طریق سقف ها،کاهش سطوح خارجی در برابر تابش مستقیم آفتاب،انتخاب مصالح مناسب سقف و ... چنان با محیط خارج مقابله می کند که بهترین آسایش فضای داخل را بدون استفاده از دستگاههای پیچیده انرژی بر و آلوده کننده امکان پذیر می سازد. با توجه به خلا نسبی علمی و پژوهشی در رابطه با تناسبات حاکم بر گونه های متعدد تیمچه در بازار های ایرانی،مقاله حاضر بر ان است تا تغییرات تناسبات تیمچه ها را در دو اقلیم سرد و کوهستانی و گرم و خشک مورد بررسی قرار دهد.لازم به ذکر است کلیه محاسبات و بررسی روابط و تناسبات براساس پلان طبقه همکف به جهت دارا بودن ورودی شاخص و ازتباطات موجود با بازار و سرا انجام پذیرفته است.در ابتدا چاچوب نظری تحقیق با مطالعه بر روی اسناد و مدارک کتابخانه ای و بررسی متون مرتبط مشخص شده است و در مرحله بعد ویژگی های تناسبات حاکم بر دو تیمچه مظفریه تبریز و تیمچه ملک اصفهان بعنوان نمایندگانی به ترتیب از اقلیم سرد و کوهستانی و گرم وخشک بررسی گردیده است.
-2 تیمچه و سابقه تحقیق:
تعریف: تیمچه از نظر لغوی به معنای کاروانسرای کوچک، جدبه، پاساژ (فرانسوی) و یا سرای دارای چند دکان که تاجران در آن دادوستد کنند. همینطور به معنای نیای است تجاری، معمولاً شامل حیاطی در میان و حجرهها و دکانهای مختلف در یک یا چند طبقه در پیرامون آن. تیم و تیمچه عملکردی مانند سرا در بازار دارند و از خصوصیات مشابهی با سرا برخوردارند. لیکن فرق کلی
سرا با تیم و تیمچه در این است که سرا غالباً فاقد طاق است ولی تیم و تیمچه دارای یک یا چند طاق مرتفع بر روی حیاط مرکزی هستند. .(امیر خانی،39،(1388
-3 پیشینه و تحقیق:
نوشتههای موجود درخصوص این موضوع را میتوان به دو گروه عمده تقسیم نمود:
(1 گزارشات سیاحان و جغرافینویسان چون شاردن، ابنبطوطه، آفاناس یویچ، اصطفری و ... که اینها عمدتاً به توصیف شرایط تجاری تیمچهها در بازار و توضیحاتی کلی در رابطه به شکل بنا و بانی آن، سال تأسیس، نحوه ورود و خروج از فضاها و از این دست بسنده کردهاند.
دسته دوم تحلیل باستانشناسان و معماران دوران اخیر از تیمچههاست که با وجود آنکه نسبت به گروه نخست دیدی تخصصیتر داشته است و گاهاً در مقالات و کتب مختلف، تیمچهها را در مقایسه با کالبدهای وابسته چون سرا بررسی نمودهاند. لیکن همیشه به تیمچه بهعنوان عنصری جزء و مقدمهای برای سرا نگریسته شده است و در هیچ کدام از این منابع بهطور خاص به مبحث تناسبات و هندسه این شاهکار بازار ایرانی اشاره نشده است امید است که پژوهش موجود معماری از خلأ علمی- پژوهشی بکاهد.
.(امیر خانی،40،(1388
-4 اقلیم:
بحث کلی که در رابطه با کلیه ساختارهای سنتی ایران صدق می کند،همگونی آنها با عوامل اقلیمی است.بافت شهری،فرم بنا،ارتفاعات،ضخامت دیوارها و نوع مصالح و... در هریک از مناطق آب و هوایی ایران در تطبیق کامل با شرایط اقلیمی ایران می باشد.عواملی همچون زاویه تابش خورشید،عرض جغرافیایی،شدت جریان و جهت بادهای فصلی،وجود آب و رطوبت و... بر شرایط اقلیمی یک منطقه تاثیر می گذارد.
در بسیاری از مناطق جهان اقلیم به وسیله ی عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا مشخص می شود.ایرن با قرار گرفتن در بین مدار 25 و40 درجه عرض جغرافیایی شمالی،در منطقه گرم قرار دارد. از نظر ارتفاع ایران فلات مرتفعی است که مجموع سطوحی از ان که ارتفاعش از سطح دریا کمتر از 475 متر است،درصد بسیار کمی از کل سطح کشور را تشکیل می دهد.
دانشمندان ایرانی تقسیمات اقلیمی ایران را به روش کوپن((koppen انجام داده اند که مطابق سالنامه اماری کشور ایران تقسیمات چهارگانه اقلیم ایران توسط دکتر حسن گنجی پیشنهاد شده است.وی تقسیم بندی کوپن را با کمی تغییر و با توجه به عرض جغرافیایی کشور به شرح زیر پذیرفته است:.1اقلیم معتدل و مرطوب .2اقلیم سرد و کوهستانی .3 اقلیم گرم و خشک .4اقلیم گرم و مرطوب.
با توجه به اینکه مطالعات ما بر روی شهرهای تبریز و اصفهان است و تبریز در منطقه سرد و کوهستانی و اصفهان در منطقه گرم و خشک قرار دارد،پس مقایسه اقلیمی این دو شهر مقایسه اقلیمی 2 منطقه است.
-5 شرایط اقلیمی تبریز:
تبریز در شمالغرب ایران و در عرض جغرافیایی 38 درجه شمالی و طول جغرافیایی 46 درجه شمالی قرار دارد.ارتفاع از سطح دریا 1349 متر است.مطابق نمودار شماره 1 میانگین میزان بارندگی 321.5میلیمتر و میانگین تعداد روزهای یخبندان108.2 روز می باشد. مطابق نمودار شماره((2موقعیت و زوایای تابش خورشید در تبریز به شرح زیر است.
نمودار((1مشخصات اقلیمی تبریز
نمودار((2موقعیت و زوایای تابش خورشید در عرض 38 درجه شمالی
همانطور که مشاهده می کنید در تابستان زاویه تابش خورشید تقریبا عمودی است و در زمستان تقریبا 40 درجه با افق زاویه می سازد.این نشان می دهد که با قرار دادن سایه بان در ضلع جنوبی بهترین استفاده از خورشید را می توان بهره جست.
