بخشی از مقاله
چکیده
شناخت فنی و تکنیکی مواد و مصالح یک اثر تاریخی برای مرمت آن الزامی است، این مطلبی نیست که مورد شبهه و ایراد مرمتگران باشد اما وقتی شناخت مواد و مصالح و آسیبشناسی و درنهایت مرمت، زمان و هزینه بالایی را به خود اختصاص میدهد، این مسئله بهضرورت ایجاب می کند که برای مرمت یک اثر تاریخی شناخت مواد و مصالح و تکنیک ساخت و نحوه مرمت آن را مدنظر قرار دهیم در بحث آسیبشناسی و مرمت آثار تاریخی، ارتباطی مستقیم بین شناخت و ارزیابی ارزش آثار تاریخی وجود دارد.
بهطوریکه ارزش و ارزیابی و شناخت در آثار تاریخی، فرآیندی پویا است که متناسب با شرایط طبیعی و موقعیت زمانی در حال تغییر و دگرگونی است و مسئله ادراک انسانی از محیط پیرامون خود نیز در ارزیابی و شناخت و درنهایت آسیبشناسی ومرمت آثار تاریخی مؤثر هست بنابراین، مسئله اصلی پژوهش حاضر شناخت فنی مواد و مصالح و ارزش آثار تاریخی سپس پرداختن به آسیبشناسی و نحوه مرمت آن است . مقاله حاضر مبتنی بر جمع آوری اطلاعات میدانی با تکیه بر مشاهدات عینی و کسب اطلا عات به شیوه کتابخانه ای بهره جسته است امید است این مقاله بتواند گامی هر چند کوچک در راستای این مهم برداشته باشد.
واژه های کلیدی : شناخت فنی ارزش بنای تاریخی آسیب شناسی مرمت تیمچه
مقدمه
تیمچه از فضاهای بازار است و برخلاف سایر فضاهای بازار که در بازارهای کشورهای اسلامی مشترک است این فضا مختص بازارهای ایرانی است .البته تمام بازارها دارای تیمچه نیستند .این فضا اغلب در بازارهای بزرگ کشور دیده میشود مانند بازار تهران، اصفهان، تبریز و کاشان .برخی بازارها دارای یک یا دو تیمچه اند ولی برخی دیگر چون بازار تهران دارای چندین تیمچه هستند .معماری خاص تیمچه آن را به یک بازار مستقل در درون بازار اصلی تبدیل کرده و وجود درهای متعدد نیز آن را به یک قلعه همانند کرده است .
تمام ویژگیهای بازار در درون این فضا وجود داشته ، تمامی آداب و رسوم و همچنین کارکردهای اجتماعی و فرهنگی بازار در این فضا دیده میشود .در این بررسی در مرحله اول به شناخت تیمچه حاجب الدوله پرداخته شده تا در راستای آن با بررسی آسیب های وارده مقدمات ارائه طرح مرمتی فراهم گردد.لازم به ذکر است که مطالعات انجام شده کل مجموعه حاجب الدوله را شامل میشود و تیمچه بزرگ به عنوان نمونه از این مجموعه جهت ارائه طرح مرمت انتخاب شده است. - انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ،گنجنامه ، - 1380
پیشینه تحقیق
پیشینه حفاظت آثار تاریخی و میراث فرهنگی در ایران به بیش از پانصد سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد .داریوش در کتیبه مشهور خود، از آیندگان می خواهد که آنچه را او برجای نهاده است تخریب نکنند .در کتیبه های دیگری نیز به امر حفظ بناها اشاره شده است گرچه حفاظت از آثار تاریخی در ایران از میانه دوران قاجاریه و همزمان با شکل گیری شورای ملی، روندی سیستمی و سازمانی پیدا کرد و مطالعات لازم برای شناخت ارزش های آثار تاریخی شکل گرفت.بدون شک، مشارکت مردم در احیای فرهنگ و ثروتهای گذشته را نمی توان نادیده گرفت وبا شناخت و ارزیابی وتشخیص آسیب ها ودرنهایت نحوه صحیح مرمت، معماری ایرانی هویت فراموش شده خود را باز می یابد .لذا برای آینده بهتر باید گذشته را خوب بشناسیم و در حفظ بناها و بافتهای باارزش تلاش کنیم.
بازار تهران
مجموعه بازار تاریخی تهران در ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد و حد فاصل آن با خیابان مولوی ، خیام و 17 شهریور ، در بافت قدیمی و تاریخی شهر واقع شده و مهمترین مرکز تجاری و بازرگانی است .بازار تهران همراه دیگر بناهای تاریخی محدود خود مانند مسجد امام ، مسجد جامع و ....از مجموعه های مهم تاریخی و هنری شهر تهران محسوب می شود .بنای اولیه بازار به دوره شاه تهماسب صفوی و هم زمان با ساخت برج و بارو و دروازه های تهران در حدود سال 930-948 ه .ق تعلق دارد ظاهراً. چهار بازار لباف ها ، کرجی دوزها ، سراج - بافنده ها - و نعل چی ها ، قدیمی ترین بخش بازار تهران است.
که با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آنها از روزنه های تعبیه شده در گنبدهای آجری آن تأمین می شود .به نوشته صنیع الدوله ، چهار سوی بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد .در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت، به طوری که به تدریج حد فاصل بین ارک و مسجد جامع به بخش پر رونق بازار تبدیل شد در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته ها و رسته های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر ساخته شد .مانند دیگر مجموعه بازارهای تاریخی ، هر کدام از راسته ها ، رسته ها ، سراها و تیمچه های بازار تهران به صنف و فعالیت خاصی اختصاص داشت .
در این دوره بخش های اصلی عبارت بود از : بازار کفاشان ، بازار فرش فروشان ، بازار عباس آباد ، بازار امیر ، بازار زرگرها ، بازار ساعت فروشان ، بازار بین الحرمین - سلطان جعفری - ، بازار چهار سوق بزرگ ، مسجد جامع ، بازار چهار سوق کوچک ، بازار چهل تن - که از قدیمی ترین بخش های بازار و مربوط به دوره فتحعلی شاه است - ، بازار آهنگران ، بازار مسگران و بازار پاچنارعلاوه بر این در نقاط دور و نزدیک بازار ، بازارچه هایی ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذیه می کرد از جمله بازارچهمعیّر و قوام الدوله که به»بازارچه دوقلو … مشهور بودند .
از بازار کربلایی عباس علی گمرکچی ، بازارچه نایب السلطنه و ... فقط نامی باقی مانده است .در خیابان ناصرخسرو ، نزدیک مجموعه اصلی بازار نیز بازارچه ها و تیمچه هایی وجود داشت که امروزه بقایای برخی از آنها مانند بازارچه مروی از دوره فتحعلی شاه ، و تیمچه صدر اعظم باقی است .رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران ، معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی بسیار کرد .به طوری که بخش های زیادی از بازار نوسازی یا بازسازی شد و تناسب موجود میان بخش های مختلف آن از میان رفت .
تعریف تیمچه
فضایی است سرپوشیده که از خارج به بازار متصل شده و ساختمانیتقریباً مشابه با سرا داشته با این تفاوت که تیمچهها کوچکتر از سرا و مستقلند و معماران همیشه سعی داشتهاند که این سقفها را هر چه زیباتر و با شکوهتر بنا کنند .تیمچه ها غالباً دارای دو لنگه در ورودی میباشند که هماهنگ با معماری سرا و به همراه سرا، مجموعهای واحد را به وجود میآورند .گاه از هر سو به یک راسته بازار راه مییابند .پس از هر ورودی راهروئی وجود دارد که دارای حجره هایی در روبروی هم بوده که بعد از عبور از آن صحن اصلی تیمچه آغاز میگردد .در راهرو تیمچه، ارتفاع کم سقف باعث حفظ گرما و سرما درمواقع مختلف سال شده از طرفی فضای بستهتر و مستقلتری را نسبت به بازار بوجود میآورد .طراحی نمای داخلی راهروها، همانند راسته هاست، در امتداد برخی راهروها، استفاده از هشتی و یا نورگیر از سقف، برای تأمین نور و ایجاد فضای مناسب جهت توقف و عبورو مروروجود دارد.
کارکرد تیمچه
تیمچه در بازار محل انجام امور دفتری و تجارتهای عمده معمولاً جایگاه تجار تراز اول و بانکدارهای بزرگی بوده است که فقط به تجارت یک نوع کالا میپرداختهاند .امروزه همتقریباً این روال در بیشتر تیمچهها برقرار است .وجود راهروها در فضای تیمچهها موجب جدائی آن از بازار و ایجاد حریمی بین فضای عمومی بازار و صحن اصلی بنا میشود که برای تولید کنندگان صنایع ظریفه و صنایع دستی فضای آرامتری را نسبت به بازار ایجاد میکند - اطیابی، ا، 1380، . - 60تیمچه حاجب الدوله که امروز در قلب بازار بزرگ تهران قرار گرفته و مرکز فروش اشیاء زینتی و پر زرق و برق و نیزچینی و لوازم آشپزخانه است در گذشته مرکز تجمع تجار و محل تخلیه اکثر مالا لتجاره ها که از شهرستانها به تهران میآمد بوده که در
