بخشی از مقاله
مقدمه
بررسی پژوهش ها در زمینه اعتیاد های رفتاری نقش عواملی چون عوامل خانوادگی را تبیین کرده است. خانواده، بخشی از گروه اجتماعی اولیه فرد است و اولین کانون اجتماعی شدن است که نگرش ها و رفتارهای فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.
والدین به طور مستقیم و غیر مستقیم بیشترین حمایت و تاثیر را برای فرزندان دارند(دروسٌ ، .(2009 بر پایه دیدگاه های
روانشناسی خانواده، روان و شخصیت در خانواده شکل میگیرد و خانواده می تواند، مکانی که یادگیری اولین تجربه ها در ان اتفاق می افتد، در نظر گرفته شود(حسینی پور، بخشی و شکیبا، .(2012 خانواده به عنوٍان یک واحد اجتماعی عاطفی، کانون
رشد، شفا بخشی، تحول و یا بروز آسیب هایی است که می تواند، بستر ساز شکوفایی یا فروپاشی فرد و روابط اعضای خود
باشد. از سوی دیگر، خانواده شالوده ای اساسی در ساختار اجتماعی جوامع است که سلامت یا آسیب آن قوام یا اضمحلال
1 Derus
2
جامعه را در پی دارد (حسینی پور و همکاران، .(2012 هر خانواده ای شیوه های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می گیرد. این شیوه ها که شیوه های فرزندپروری نامیده می شوند، متاًثر از عوامل مختلف، ازجمله عوامل
فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و غیره است (هاردی و همکارانٌ ، 1993، ص.(18
.
بیان مسئله
یکی از متغیرهایی که شرایط خانواده را در حوزه های مختلف ارزیابی می کند, عملکرد خانوادهٍ می باشد (محسنی و
همکاران، .(2011 در الگوی مک مسترَ ، خانواده از لحاظ کارکردی به عنوان یک سیستم در نظر گرفته می شود که نقش مهمی
را در رشد زیستی، روانی و اجتماعی و نمیز حفاظت و نگهداری از اعضای خود ایفا می کند (زهراکار و جعفری، .(2011 به
عبارت دیگر عملکرد خانواده جنبه مهم محیط خانوادگی است که سلامت جسمانی، اجتماعی و هیجان کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد. عملکرد سالم در یک محیط خانوادگی با ارتباطات شفاف، نقش های به خوبی تعریف شده، پیوستگی و تنظیم احساسی خوبُ مشخص می شود، در حالی که بر عکس، عملکرد نا مناسب خانواده، با سطوح بالای تعارض، بی سر و سامانی و کنترل رفتاری و احساسی ضعیف تعریف می شود(لوندیسکی و همکارانِ، .(2010
خانوده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی، اساس تشکیل جامعه و حفظ عواطف انسانی است و هر گونه نارسایی در
عملکرد خانواده تأثیرات نامطلوبی در بهنجار نمودن فرزندان ایجاد می کند (ساروخانی، 1370، ص .(52-50 اینترنتّ به
عنوان یکی از ابعاد نوپای این فن آوری های جدید جهان معاصر، نقش به سزایی در تغییر و تحول زندگی افراد جامعه دارد .
بودن در فضای مجازی اینترنت به کاربران فرصت های بی شماری می دهد و به هر اندازه که این فرصت ها و خشنودی های ناشی از استفاده اینترنت افزایش یابد، کاربران بیشتر به سمت این پدیده نوین سوق خواهند یافت(حاحیلی،1383، .(92 بی شک رشد روز افزون اینترنت فواید و اهمیت غیر قابل انکاری دارد . چندان که در دوران حاضر، نقش محوری اینترنت چنان اساسی است که بدون آن امکان برنامه ریزی، توسعه و بهره وری در زمینه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی در جهان آینده امکان پذیر نخواهد بود. اینترنت به عنوان رسانه ای قوی و تکنولوژی چند رسانه ای، اکثر نیازهای بنیادین بشر را تأمین
می کند و همین مسأله موجب کشش افراد برای تأمین نیازهایشان به دنیای مجازی است . تا حدی که این وابستگی تبدیل به
اعتیاد آنها به این محیط می شود (فرشباف، 1388،.( 65
تحقیقات نشان داده است که در جوامع جمع گرا، بیشتر احتمال دارد ،که افراد تحت تأثیر اکثریت قرار گرفته و همرنگی
بیشتری از خود نشان دهند.در این جوامع افراد برای دست آوردن تأ یید اعضای گروه نگران هستند و اگر نتوانند به آن دست
یابنداحساس خجالت و شرمساری می کنند. والدین در انتخاب دوستان،تحصیل،شغل،مکان زندگی، ازدواج و سایر مسائل مربوط
1. Hardy & et al 2 Family Functioning 2 McMaster 3 Good Affcet Regulation 4. Lewandowski et al 6. Internet
3
به فرزندان خود درگیر و سهیم هستند. در این جوامع جوانان برای به دست آوردن هویت فردی تشویق نمی شوند. در عوض از آنها انتظار می رود که ادامه دهنده مسیری باشند که بزرگتر ها ارائه کرده اند(هو و تریاندیسٌ،1986، .(77
در این پژوهش سعی بر آن است تا ضمن بررسی رابطه ی شیوه های فرزند پروری با اعتیاد فرزدان به اینترنت و روشن
سازی مفهوم عملکرد خانواده و اینکه اعتیاد فرزندان به اینترنت یا چه تأثیری روی عملکرد خانواده می تواند داشته باشد، و
راهکارهایی جهت بهتر شدن عملکرد خانواده ارائه شود تا مورد استفاده ی خانواده ها و مراکز مشاوره و تربیتی و ... قرار بگیرد.
روش کار
با توجه به اینکه پژوهش حاضر به توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص توجه دارد، میتوان آن را در زمره پژوهش
های کاربردی قرار داد. بر اساس چگونگی بدست آوردن دادههای مورد نیاز میتوان آنرا در زمره پژوهش های توصیفی-
تحلیلی تلقی نمود. که به صورت مقطعی در نیمه اول سال 1394 انجام گرفته است. در این پژوهش که حجم نمونه به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شده است. مدارس شهر خوی دبیرستان ها و از بین دبیرستان ها، دبیرستان های دخترانه و از بین کلیه ی دانش آموزان، دانش آموزان اول و دوم دبیرستان انتخاب شدند. حجم نمونه تعداد 200 نفر از دانش آموزان دختر دبیرستان های دولتی شهرستان خوی است. و همچنین اولیاء دانش آموزان به تعداد 200 نفر است. ابزار این پژوهش با استفاده
از پرسش نامه هایی که روایی و پایایی آن تأیید شده اند داده ها جمع آوری شده است. پرسشنامه های استفاده شده در این
پژوهش به شرح زیر است:
پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده :(FAD)
ابزار پژوهش پرسشنامه سنجش خانواده می باشد که یک پرسشنامه 60 سؤالی است که جهت سنجش کارکرد خانواده توسط اپشتاین، بالدوین و بی شاپ در سال 1983 (آماده سازی (1388 بنا بر الگوی مک مستر تدوین شده است. این پرسشنامه دارای 7 مقیاس حل مساله، روابط، نقش ها، پاسخ گویی اثر بخشی، کنترل رفتاری و کارکرد کلی است و نمره گذاری
آن بر طبق طیف لیکرت از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم است. پایایی مربوط به همسانی درونی شش زیر مقیاس این ابزار بین
0/72 تا 0/83 و زیر مقیاس کارکرد کلی آن 0/92 است.
پرسشنامه شیوه فرزند پروری آلاباماٍ (فرم کودکان):
فرایکَ (1991) با طرح پیچیدگی و مقرون به صرفه نبودن روش مشاهده تعامل والدین و کودک و همچنین عدم کفایت
لازم مقیاس های خودگزارشی کودکان از رفتار والدین به دلیل محدودیت در نمونه رفتار مورد ارزیابی، اقدام به طراحی و
ساخت پرسشنامه فرزند پروری آلاباما نمود. این پرسشنامه یک ابزار خود گزارشی و دارای 42 عبارت است که پنج بعد رفتار
فرزند پروری که عبارتند از مشارکت والدین (پدر و مادر به طور جداگانه)، فرزند پروری مثبت، ضعف در نظارت و راهنمایی،
عدم ثبات در نحوه برخورد با فرزند و تنبیه بدنی را مورد ارزیابی قرار می دهد. روایی و پایایی آن در داخل توسط سامانی
1 .Hui & Triandis 2 Alabama Parenting Questionnaire 3 Frick
4
(1390) هنجاریابی شده است که متوسط ظریب همبستگی عوامل با یکدیگر 0/17 و متوسط ضریب همبستگی عوامل با نمره کل پرسشنامه فرزند پروری 0/55 بوده است و در خارج فریک و همکاران (2006) آن را هنجاریابی کرد اند.
پرسشنامه اعتیاد به اینترنت:
آزمون اعتیاد به اینترنت روشی قابل اطمینان و معتبر برای اندازه گیری اعتیاد به استفاده از اینترنت است. این پرسشنامه شامل 20 ماده است و برای سنجش میزانوابستگی افراد به کار با اینترنت یا کامپیوتر و به وسیله دکتر کیمبرلی یانگ تهیه شده
است. در اجرای آزمون اعتیاد به اینترنت یو و همکاران((2004 ضریب آلفای کرونباخ را بیش از 0/90 به دست آوردند. ونگ
و همکاران (2003) نیز آلفای کرونباخ 0/90 را گزارش کرده اند. در ایران نیز قاسم زاده (1386) آلفای کرونباخ 0/883 و
در گاهی (1386) نیز ضریب پایایی این پرسشنامه را 0/88 به دست آوردند.
بعد از جمعآوری و پردازش دادهها، از شاخصهای آمار توصیفی (میانگین، میانه، انحرافمعیار، واریانس و ...) و همچنین
شاخص های آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t، آزمون تحلیل واریانس، و رگرسیون چندمتغیره) جهت توصیف و تحلیل داده ها استفاده گردید.
یافته ها
طبق یافته های به دست آمده از اطلاعات فردی پرسشنامه ها روشن شد میانگین سنی دانش آموزان مورد پژوهش 16 سال می باشد. همچنین میانگین سنی والدین این دانش آموزان 40 سال می باشد. از 200 والدین مورد پژوهش 64.5 درصد مادران دانش آموزان و 35.5 درصد را پدران دانش آموزان تشکیل می دهد. همچنین تحصیلات والدین مورد پژوهش به شرح زیر می باشد: 11 درصد بی سواد، 36 درصد متوسطه، 20.5 درصد دیپلم، 8 درصد فوق دیپلم، 18.5 درصد لیسانس و 6 درصد فوق لیسانس و بالاتر (جدول .(1
جدول :1 اطلاعات فردی دانش آموزان و والدین
اطلاعات فردی مقدار
سن فرزندان فراوانی 200
میانگین سنی 16 ساله
سن والدین فراوانی 200
میانگین سنی 40 ساله
جنسیت والدین زن 64.5 درصد
مرد 35.5 درصد
بیسواد 11 درصد
تحصیلات والدین متوسطه 36 درصد
دیپلم 20.5 درصد
فوق دیپلم 8 درصد
لیسانس 18.5 درصد
فوق لیسانس و بالاتر 6 درصد
5
براساس متغیر اعتیاد به اینترنت مشخص شد که از 200 دانش آموز مورد پژوهش تعداد 41 نفر (%20.5) در معرض
خطر هستند و نیاز به غربالگری دارند و دو نفر (%1) اعتیاد کامل به اینترنت دارند و 157 نفر (%78.5) وضعیت طبیعی دارند (جدول .(2
