بخشی از مقاله
بی شک فرهنگ جلوه گاه مهمترین باورهای هر قومی است و یکی از مصادیق بارز آن را می توان در چگونگی بهره گیری از انرژی جستجو نمود چه در بعد کمی و چه در بعد کیفی آن کالبد بنا علاوه بر تامین نیازهای زیستی و فرهنگی انسان ، به صورت بخشی از محی زیست تامین انرژی های مورد نیاز ساختمان را نیز از منابع طبیعی برعهده دارد نتیجه این روند نوعی معماری همساز با اقلیم و بومی از نطر فرهنگی و اقلیمی است که می تواند پاسخی مناسب به کاهش شدید منابع انرژی های تجدیدناپذیر و افزایش آلودگی های زیست محیطی ناشی از تقلید بدون شناخت از فرهنگ معماری جهانی و عدم انطباق با اصول فرهنگی و اقلیمی بومی در دوران معاصر ایران از توجه به جغرافیا و اقلیم که از عناصر مهم شکل دهنده فرهنگ و در راستای آن فرهنگ معماری و از جمله وجوه بسیار مهم در شکل گیری معماری بومی و همساز با محی هستند.
معماری کهن ایران که همواره با تکیه بر خلاقیت و خصایص پایدار از جایگاهی ویژه برخوردار بود در عصر حاضر در اثر مواجهه با پدیده های گوناگون نظیر سایت های استعماری و سرازیر شدن ثروت های نفتی ، بدون
دارا بودن پشتوانه مدیریتی لازم و نیز دلباختگی به مظاهر تمدن تازه
صنعتی شده غربی از حقیقت خویش فاصله گرفته است . و این در حالی است که
معماری کهن ایران زمین ، با توجه به مصادیق فراوان قابل بحث و بررسی ، به خوبی به مبانی پایداری وفادار بوده است . ساختمان های کهن ایران طوری طراحی شده اند که در زمستان به خوبی و سادگی گرم می شوند و در تابستان به راحتی خنک و این ساده ترین وکاربردی ترین مفهوم معماری پایداراست .
دست کم از اصول معماری ایرانی خود بسندگی و پرهیز از بیهودگی را بدون کوچکترین کم و کاستی می توان با معماری پایدار ( سبز ) مطابق دانست و
1
The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir
این یعنی معماری ایران خیلی قبل تر از آنکه دنیا به فکر نگرشی نو به معماری باشد اینگونه می آفریده است .
در این مقاله سعی شده است تا با تبیین رابطه میان فرهنگ و معماری ،به بررسی پایداری در معماری کهن ایران بپردازیم که اساسا مصادیق معماری پایدار در معماری کهن ایران قابل یکارگیری مجدد خواهد بود و یا خیر ؟
کلمات کلیدی: اقلیم -انرژی پایدار -فرهنگ- معماری بومی -معماری پایدار -معماری سنتی
.1 مقدمه
آنچه امروز بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد بحث و بررسی درباره الگوهای معماری ایرانی است ، این الگوها هر چند در پاره ای از موارد شاید خالی از اشکال نباشد امادر اغلب موارد هنوز راهگشا و قابل استناد هستند
معماران گذشته ایران زمین آنچنان خردمندانه و خلاقانه دست به طراحی
برده اند که هنوز همواره می توان از آنها و آثارشان آموخت .
با رشد فناوری های نوین در دوره معاصر معیارهای فرهنگی دستخوش تغییرات شگرفی گردیده است و بسیاری از فرهنگ های بومی و منطقه ای توس فرهنگ جهانی که دستاورد انقلاب صنعتی می باشد ، به سوی نابودی کشیده می شوند و به دنبال آن رعایت معیارهای طراحی اقلیمی در بناها که بخشی از فرهنگ ارزشمند بومی هر منطقه را شامل می شود و حاصل تقابل طولانی میان فرهنگ و
محی می باشد به بوته فراموشی سپرده می شود .
مطالعات بسیاری در رابطه با تاثیر فرهنگ بر معماری و یا طراحی اقلیمی
در معماری سنتی انجام شده است اما به رابطه میان فرهنگ و انرژی پایدار
ِ
در معماری و قدرت شگرف فرهنگ در تبیین شیوه بهره برداری بهینه از انرژی در ساختمان ها و به ویژه انرژی های پایدار کمتر پرداخته شده است .
.2 توسعه پایدار
از ریشه کلمه لاتین Subtenir واژه پایدار Sustainable گرفته شده است به معنی بالاتر نگهداشتن و یا از پایه و زیر بنا نگه داشتن . هر جامعه ای بایستی از پایه توس ساکنان حال و آینده اش پشتیبانی شود که بتواند تا آینده نامعلومی ادامه فعالیت دهد بدون اینکه بر اثر فرسایش مجبور به سقوط شود.
3. توسعه پایدار و معماری
بدیهی است که کلیه فعالیتهای هر انسانی در فضاهایی انجام می شود که ساخته فکر و ایده معمار آن فضاست و از آنجا که نقاط ضعف این فضا نه تنها بر زیست بوم منطقه ای که در آن واقع شده است ، بلکه بر زیست بون جهان تأثیر گذار است ، پس این معماران هستند که وظیفه ای بسیار دشوار و حائز اهمیت را بر عهده دارند .
4. فرهنگ در معماری
»فرهنگ« واژه ای است دارای دو بخش »فر«و»هنگ« پیشوند فر به معنای بالا پیش و جلو به کار رفته است و هنگ به معنای کشیدن و سنگینی وزن می باشد. از ترکیب دو بخش بالا معانی دانش،ادب آموختن ،اموزش و پرورش استنباط می گردد. واژه فرهنگ در زبان های اروپایی به شکل (Culture)آمده است که برگرفته از واژه لاتینی (Colere) می باشد کشت کردن ،مسکن گزیدن ،پرستش و پاسداری کردن از جمله معانی این واژه می باشند .در رابطه با مفهوم فرهنگ تعاریف بسیاری ارائه شده است در یک تعریف کلی می توان گفت فرهنگ مجموعه ای از پدیده ها و توانایی های مادی (فناوری)و غیرمادی(باورها) اکتسابی است که انسان ها جهت پاسخگویی سازمان دهی شده به نیازهای
برخاسته از رابطه جامعه ای خاص با محی طبیعی (عوامل جغرافیایی و
اقلیمی) و با محی انسان ساخت ( معماری) ایجاد کرده اند و از نسلی به
نسل آینده منتقل می کنند .در شکل گیری و در طول حیات یک فرهنگ طیف
2
The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir
بسیار گسترده ای از عوامل و پدیده ها تاثیر گذارند البته این تاثیر گذاری یک رابطه دوسویه می باشد این عوامل در چهر دسته سازمان دهی شده
اند و عبارتند از:
-عوامل مربوط به رابطه انسان و محی (طبیعت،عوامل جغرافیایی،عوامل
اقلیمی،فناوری و...)
- عوامل مربوط به رابطه انسان با خود، دیگر انسان های محی (جامعه
،دانش،اقتصاد و ...)
- عوامل مربوط به رواب بین انسانها (زبان، نماد،هنر،قانون و ....)
- عوامل مربوط به رواب انسان و ماوراء الطبیعه
(دین،باورها،عقایدو....)
در مقوله معماری پایدار عوامل مربوط به رابطه انسان و محی در رده نخست
اهمیت قرار دارند ویژگی های جغرافیایی محی و به ویژه آب و هوا (اقلیم) از عوامل بسیار تاثیر گذار بر خصیصه های فرهنگی می باشند بین فرهنگ و آب و هوا ارتباط عمیقی وجود دارد شیوه زندگی و چگونگی بهره برداری از معماری بازگو کننده ویژگی های فرهنگی و اقلیمی یک پهنه جغرافیایی است به طور معمول این رابطه برقرار است اما در مواردی مانند مهاجرت اقوام تطابق میان الگوهای فرهنگی و معماری با وضعیت جغرافیایی و اقلیمی کمرنگ می گردد ولی در گذر زمان باز هم این شرای اقلیمی هستند که موفق می شوند بسیاری از مبانی و الگوهای خود را به فرهنگ و از این راه علاوه بر تاثیرات مستقیمی که بروی نوع معماری دارند به شکلی غیر مستقیم نیز به معماری تحمیل نمایند و از این طریق فرهنگی در معماری شکل می گیرد که زیرمجموعه ای از شرای فرهنگی حاکم بر جامعه و معیارهای اقلیمی و آب وهوایی محی و بستر فرهنگی می باشد.
.5 معماری پایدار در گذشته
در گذشته اعتقاد بر این بود که تمام جهان هستی از ترکیب چهار عنصر آب ، خاک ، باد ، آتش به وجود آمده است . با وجود آن امروزه مشخص شده که به وجود آمدن جهان روند بسیار پیچیده ای داشته است ولی هنوز هم این چهار عنصر راه حل های مناسبی برای این نگرش در ارتباط متقابل ساختمان و محی اطراف فراهم می کنند .
تصویر شماره :1پارلمان ریشتاک آلمان
ساختمانهایی که بر اساس معماری پایدار طراحی شده اند ، برخلاف دیگر
ساختمانها علاوه بر هماهنگی با اقلیم و محی پیرامون ، انعطاف پذیرتر و
تا حدی سیال بوده اند ، به گفته ریچارد راجرز " ساختمانها همانند
پرندگان که در زمستان پرهای خود را پوش می دهند خود را با شرای جدید زیستی وفق داده بر اساس آن سوخت و سازشان را تنظیم می کنند .
این تعریف را دقیقاً می توان در ساختمان های متعلق به معماری سنتی ایران مشاهده نمود .کاربرد مفاهیم پایداری در معماری ، مباحث تازه را به نام " معماری پایدار " یا " معماری اکولوژیکی" یا " معماری سبز " یا " معماری زیست محیطی " باز کرده است که همگی دارای مفهومی مشترک هستند .
3
The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir
.6 اصول معماری پایدار
مصرف سوخت فسیلی برای تأمین انرژی از زیبایی طبیعت می کاهد ، منابع طبیعی را به سرعت تقلیل می دهد و در نهایت اکوسیستم از تقارن طبیعی خود خارج می شود .
مصالح انتخاب شده برای حفظ انرژی در ساختمان ها بسیار حائز اهمیت هستند
. معماری سبز در سالهای اخیر توانسته به موفقیت های قابل ملاحظه ای دست
یابد . این موفقیت ها شامل تکنیک های ساختار جدید و تولید مصالح
متناسب با تفکر معماری سبز است .
در یک نگاه کلی معماری سبز را می توان با این 4 اصل بیان کرد :
✓ از انرژی طبیعی مانند آب و باد و . . . حفاظت کنیم .
✓ محی زیستمان را سالم نگه داریم .
✓ اقتصاد را در کشور رشد دهیم .
✓ کیفیت بالایی از زندگی برای شهروندان ارائه دهیم . ( رفاه عمومی )
در خصوص معماری پایدار راهکارهای فراوانی ارائه شده است . مقالات علمی
در همایش های بین المللی و پایگاههای اینترنتی از جمله:
» مؤسسه آمریکایی کمیته معماران در موضوعات زیست محیطی «
WWW.aia.org.cot
» شورای ساختمان سازی سبز آمریکا « WWW.usgbc.org
و در اروپا و آمریکا » منازل پایدار WWW.sustainable home.co.uk «
و همچنین کتب فراوانی به رشته تحریر درآمده است .
اما ما برای شرح بیشتر تنها به بررسی یکی از دیدگاههای پر مخاطب در این
باره بسنده می کنیم .
دیدگاه " کلی و رزاناهارت" که خود نیز در ساختمان سبز ساکن هستند .
به عقیده آنها برخی از اصولی که باید در یک ساختمان رعایت شوند تا
بتوان آن را در زمر معماری سبز طبقه بندی کرد عبارتند از :
▪ کوچک بیاندیشید Small think
▪ گرمایش ساختمان را با آفتاب تأمین کنیم . heat with the sun
▪ راحتی و آسایش خود را حفظ کنیم . Keep your cool
▪ از انرژی های قابل بازیافت استفاده کنیم . use renewable energy
▪ آب را حفظ کنیم . Conserve forests
▪ از مصالح بومی برای ساختمان استفاده کنیم . use Local Materials
▪ از مصالح طبیعی برای ساختمان استفاده کنیم use natural materials
▪ جنگل ها را حفظ کنیم . save our forests
▪ از مصالح قابل بازیافت استفاده کنیمRecycle Materials
▪ با دوام بسازیم Build to last
و . . . این پیامها هر چند کوتاه و ساده ، بیانگر اصولی فراموشده
هستند که رموز راهگشای معماری امروز را می توان میان آنها جست .
دست کم از اصول معماری ایرانی خود بسندگی و پرهیز از بیهودگی را
بدون کوچکترین کم و کاستی می توان با معماری پایدار ( سبز ) مطابق دانست و این یعنی معماری ایران خیلی پیش از آنکه دنیا به فکر نگرشی نو به معماری باشد اینگونه می آفریده است .
عکس شماره :2خانه با بام سبز در لهستان عکس شماره :3خانه سبز در اتریش
4
The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir
7. رابطه معماری پایدار و فرهنگ :
الگوهای رفتاری ناشی از فرهنگ های مختلف در مناطق گوناگون دارای تفاوت های چشمگیری می باشند بخش بزرگی از این تفاوت های رفتاری ریشه در اقلیم (آب و هوا) و شرای جغرافیایی (ویژگی های کالبدی محی )دارد، مانند الگوهای خوابیدن و خوردن این الگوها می توانند تغییراتی اساسی را در معماری پدید آورند به عنوان نمونه در معماری مسکونی جوامعی که در آنها
روند تهیه خوراک طولانی و یا زمان صرف غذا زمان گرد آمدن افراد خانواده
و خویشان در کنار یکدیگر است آشپزخانه دارای وسعت زیادی است ارتباطی
قوی با سایر فضاهای درونی برقرار کرده است و از نظر بصری نیز ارتباطی گسترده با محی خارجی دارد .فرهنگ تحت تاثیر شرای اقلیمی توس عادت های رفتاری،بایدها و نبایدهای فضای معماری را تبیین می کند و معماری پایدار توس اصول منطبق با جغرافیا و شرای اقلیمی چگونگی ،کمیت و کیفیت این بایدها و نبایدها را مشخص می نماید در واقع بخش بزرگی از محدوده مشترک میان فرهنگ و معماری پایدار را عوامل جغرافیایی و شرای اقلیمی به خود اختصاص می دهند این عوامل (محی و فرهنگ) آنچنان در بدنه گونه ای از معماری به نام معماری بومی به یکدیگر تنیده شده اند که نمی توان مرز مشخصی برای آنها در نظر گرفت .
عکس شماره :4بادگیر در شهر یزد
عکس شماره :5گودال باغچه مسجد جامع کاشان
عکس شماره :6بافت بام شهر انارک عکس شماره :7بام و بادگیر در شهر بیرجند
8. تبیین رابطه میان معماری کهن (سنتی ) و بومی
در یک تعریف کلی می توان گفت : معماری بومی معماری سرزمینی معین است که هماهنگ با زمینهای فرهنگی،اقلیمی،جغرافیایی ، اقتصادی ، اجتماعی آن
منطقه شکل گرفته است.معماری بومی پاسخی مشترک به نیازهای فرهنگی و
عوامل محیطی در معماری است چرا که این شیوه از معماری در طی نسل های
متمادی با شرای اقلیمی و فرهنگی جامعه سازگار گشته و بهترین راهکارها
را جهت پاسخگویی به خصیصه های فرهنگی (نیازهای غیر مادی) و پایداری انرژی (نیازهای مادی)در معماری انتخاب و تکامل بخشیده است در واقع
5
The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir
معماری بومی جایی است که فرهنگ و اقلیم در قالب یک وجود فیزیکی موجودیت می یابند و نتیجه آن فرهنگ پایداری انرژی در معماری می باشد البته باید به این نکته توجه کرد که معماری بومی از نظر بوم و پهنه جغرافیایی تبیین می گردد و متعلق به دوره زمانی خاصی از تاریخ منطقه نمی باشد وتا وقتی که از نظر فرهنگی گسستی در روند آن ایجاد نگردد به صورت مستمر ادامه پیدا خواهد کرد اما هنگامی که گسست های فرهنگی رخ دهند و عادت ها و سنت های گذشته معماری بومی سست شوند و فرهنگی نوین جایگزین گردد تداوم آن از میان رفته و از نظر زمانی معماری بومی دوره گذشته به عنوان معماری سنتی شناخته می شود یا این حال معماری بومی همچنان به حیات خود ادامه می دهد البته با فرم و کارکردی متفاوت که برگرفته از فرهنگ معماری نوین می باشد در رابطه با معماری سنتی ایران باید گفت که این تغییر فرهنگ و ارزش های معماری در اواخر دوره قاجار با گسترش فرهنگ جهانی ورود و پیشرفت فناوری های صنعتی آغاز شد و تغییرات شگرفی را درمعماری بومی ایران، مانند یکنواختی معماری خانه های مسکونی در بسیاری از مناطق متفاوت اقلیمی ایجاد شرای اسایش توس دستگاه های مکانیکی و ناسازگاری طرح های معماری و معماری داخلی با بسیاری از ارزش های فرهنگ بومی باعث گشته است.
9. فرهنگ و بنیادهای پایداری معماری سنتی ایران
در بررسی معماری کهن ایران به درستی می توان دین واقعیت را جست که مبانی فرهنگ و اقلیمی آنچنان باهم آمیخته اند که نمی توان آنها را از یکدیگر مجزا نمود .به عنوان مثال عنصر حیاط مرکزی در معماری سنتی نیاز به محرمیت در فرهنگ سنتی ایران را برحسب سلسله مراتب موجود بین قلمروهای مختلف (خصوصی ،نیمه خصوصی،عمومی و نیمه عمومی ) به شکل ایجاد یک فضای خصوصی و یا نیمه خصوصی به خوبی تامین کرده است این فضا ضمن تامین خلوت کارکردی اقلیمی نیز داشته ووظیفه تهویه و تامین روشنایی ،گرمایش و سرمایش در فصول مختلف سال را برعهده دارد به شکلی که تشخیص تقدم تامین نیازهای فرهنگی و اقلیمی در ان غیر ممکن است.
محرمیت ،تعدل ،پرهیز از اسراف ،قناعت ،پرهیز از بیهودگی و بطالت، خود بسندگی ،مقیاس انسانی ،وحدت ،عدل ،کمال جویی و... تعدادی از ویژگی های مهم فرهنگ معماری سنتی ایران می باشند البته برخی از این ویژگی ها به علت انسانی و مشترک بودن ریشه های فرهنگی و یا شباهت های اقلیمی مناطق مختلف در معماری بومی نقاط مختلف جهان نیز دیده می شوند در معماری ایرانی پاسخگویی به معیارهای مادی در زمینه انرژی منابع طبیعی و بهره وری مناسب ومعیارهای غیر مادی در زمینه فرهنگ ارزش های معنوی و مختصات روانی و جسمانی انسان لازم و ملزوم یکدیگرند .فرهنگ معماری خاصی که در روح معماری سنتی ایران جریان دارد ریشه در ویژگی های فرهنگ محیطی و عمومی جامعه داشته است .
1. فرهنگ و معماری معاصر ایران
با این فرض که دوره معماری معاصر ایران را از اواخر دوره قاجار تاکنون بدانیم ، تا زمان حال را در برمی گیرد در اواخر دوره قاجار به علت
گرایش به سوی فرهنگ غرب ،روند تغییراتی شگرف در فرهنگ معماری ایران
آغاز گردید که بسیاری از این دگرگونی ها نه تنها در جهت براوردن
نیازهای فرهنگی (چه سنتی چه مدرن ) و اقلیمی نبوده اند بلکه در جهت خلاف آن نیز عمل کرده اند ساخت وساز های غیر اصولی و سطح بالای مصرف انرژی و آلودگی به ویژه در بخش مسکن شاهدانی براین ادعا می باشند در نهایت امر مسیر فرهنگ و معماری سنتی در دوره معاصر در اثر ورود اندیشه های فرهنگ جهانی و تکرار و تقلید بدون ارزیابی از آنها دچار تغیر جهت گردید و بنیان های پایداری معماری سنتی ایران فرو ریخت و در نتیجه رابطه انسان و طبیعت نه تنها در زمینه های فرهنگی بلکه در مقوله انرژی که پایه و اساس اقتصاد می باشد نیز دچار اختلال گردید.
در حال حاضر معماری ایران به شدت تحت تاثیر فرهنگ معماری جهانی و تبعات آن قرار دارد فرد گرایی مصرف گرایی، مادی گرایی و بسیاری از دیگر ویژگی های فرهنگ جهانی سبب مصرف بی رویه انرژی و به هدر رفتن منابع ارزشمند
6
The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir
انرژی شده است امروزه بدون توجه به اصول طراحی اقلیمی و با بهره گیری
از فناوری و ابزارهای مکانیکی بخش بزرگی از بار تنظیم شرای محیطی بنا
بر دوش انرژی های فسیلی قرار دارد این امر موجب کاهش شدید منابع انرژی های تجدیدناپذیر و افزایش نگران کننده آلودگی های زیست محیطی و خطرات ناشی از ان شده است البته در دوره معاصر نیز تعداداندکی از ساختمان ها براساس اصول معماری پایدار ساخته می شوند که اضافه بر تامین تمام و یا بخشی از انرژی موردنیاز خود از منابع انرژی های پایدار بسیاری از نیازها و دغدغه های فرهنگی روز جامعه را نیز در غالب همین اصول پایداری انرژی جوابگو هستند.
11. نتیجه گیری
می توان تاثیرات اقلیم بر معماری پایدار را به عنوان عامل مشترک میان فرهنگ و پایداری انرژی در دو سطح مورد بررسی قرار داد:
-1در تاثیر غیر مستقیم (passive) اما عمیقی که اقلیم بر معماری پایدار دارد فرهنگ نقش مهمی را ایفا می کند زبان ،نژاد و بسیاری از عوامل دیگر در کنارعنصر مهم اقلیم ، سبب شکل گیری فرهنگی خاص با ویژگی هایی منحصر به فرد می شوندکه این ویژگی ها می توانند تعیین کننده میزان و نحوه بهرگیری از انرژی در معماری باشند.در فرهنگ سنتی ایران خصیصه هایی مانند محرمیت،تعادل،پرهیزاز اسراف،پرهیز از بیهودگی ،خودبسندگی و... که برگرفته از شرای اقلیمی فلات ایران می باشند موجب شکل گیری راهکارهایی هوشمندانه و همساز با اقلیم جهت افزایش بازدهی و مقابله با کمبود منابع انرژی و امکانات در معماری سنتی شده اند .
-2 در تاثیر مستقیمی (active)که اقلیم بر معماری پایدار دارد کالبد،طرح معماری، سازماندهی ها ، فضاها و کلیه وجوه بنا برای بیشترین میزان جذب انرژی از طبیعت تکامل و سازگاری زیادی با شرای اقلیمی پیدا می کنند.
آنچه امروز بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد بحث و بررسی درباره الگوهای معماری ایرانی است ، این الگوها هر چند در پاره ای از موارد شاید خالی از اشکال نباشد امادر اغلب موارد هنوز راهگشا و قابل استناد هستند معماران گذشته ایران زمین آنچنان خردمندانه و خلاقانه طراحی می کردن که هنوز و همراه می توان از آنها و آثارشان آموخت .
معماری بومی که وابستگی عمیقی با اقلیم و فرهنگ بومی دارد می تواند برای کاهش منابع انرژی (ناشی از تاثیر فرهنگ جهانی مصرف گرایی ) افزایش آلودگی های زیست محیطی (ناشی از مصرف بی رویه انرژی های فسیلی) یکنواختی طرح های معماری (ناشی از نفوذ فرهنگ جهانی معماری و عدم توجه
یه اصول طراحی اقلیمی) و بسیاری مشکلات دیگر در دوران معاصر معماری
ایران پاسخی مناسب باشد البته تکرار و تقلید محض از الگوهای معماری
سنتی به میزان تکرار و تقلید بدون ارزیابی از فرهنگ جهانی معماری مذموم
و اشتباه است برای ایجاد توسعه پایدار و پایداری انرژی در فرهنگ معماری
بازبینی و بهبود مفاهیم فرهنگ معاصر ارزیابی بنیان های فرهنگ سنتی و
تلفیق راهکارهای اقلیمی - فرهنگی معماری بومی با بخش های مفیدی از
فرهنگ معماری جهانی (از نظر اقلیم ،زمان و فرهنگ) فناورهای نوین و
فرهنگ معاصر جامعه ضرورت دارد.