بخشی از مقاله
چکیده:
در گذشته معماران بومی ایران برای ایجاد سازگاری با طبیعت، دراقلیم های مختلف آب و هوایی نوآوری های بسیاری را در سطوح مختلف ارتفاعی با بهره گیری از منابع گوناگون و انرژی های پاک طبیعی خلق کرده اند. از مصادیق این امر شوادان ها هستند. شوادان ها با بهره بردن از ظرفیت بالای حرارتی خاک ،فضایی مطبوع و دلنشین را در اقلیم هایی با گرمای طاقت فرساو رطوبت نسبتاً زیاد، موجب می شدند. ولی مرور زمان و استفاده نامناسب از پیشرفت های تکنولوژیک، منجر به فراموشی روشهای بومی و کاربرد نامحدود از انرژیهای فسیلی تجدیدناپذیر شد.
مطالعه شوادان ها و ویژگی های آنها از یک سو و مقایسه آن با اصول پایداری از سوی دیگر، آنها را به عنوان الگویی کهن در معماری پایدار و مدیریت انرژی قرار می دهد. بدیهی است که همسویی این فضاها با اصول معماری پایدار نمی تواند تصادفی و اتفاقی باشد. حال از آنجا که شوادان ها بیشتر در منطقه خوزستان، به خصوص در شهرهای دزفول و شوشتر مورد استفاده قرار گرفته اند. این مقاله ابتدا به توضیح در مورد شوادان های شهرستان دزفول و نحوه کارکرد و تأثیر آنها بر شرایط آسایش زندگی می پردازد تا با معرفی الگوهای پایداری در شوادان ها روش هایی را برای استفاده مجدد از آنها و صرفه جویی در انرژی ارائه دهد. پژوهش پیش رو بر اساس مطالعه کیفی صورت گرفته و ابزار گردآوری داده ها مشاهدات عینی، برداشت میدانی شوادان ها و مطالعه منابع مکتوب، اسناد و مدارک می باشد.
واژههای کلیدی: شوادان، معماری پایدار، اقلیم گرم و مرطوب، دزفول.
1
International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development 27&28 November 2013, Tabriz , Iran
-1 مقدمه
» تأثیر نامناسب انسان بر طبیعت سابقه چندانی ندارد و این اخلالگری یک پدیدهنسبتاً تازه است که به دو عامل
مهم مربوط می شود یکی افزایش جمعیت انسان و دیگری تسلط او بر طبیعت که بواسطه مدرنیته پدید آمد و به هم خوردن تعادل طبیعت و بروز روابط ناهماهنگ میان انسان و طبیعت را ناشی شد . در جهان مدرن، با ظهور انقلاب صنعتی و اثر عظیم آن، زندگی انسان بر روی این کره خاکی به نحو چشمگیری تغییر کرد و توانایی او در استفاده از منابع محیطی و طبیعت بیشتر و بیشتر شد بدون اینکه به حفظ آن و یا توازن آن بیاندیشد. در واقع انقلاب صنعتی جدا از تأمین رفاه بیشتر انسان و پیشرفت های تکنولوژیکی به بلای محیط زیست تبدیل شد.
لیکن موضوع این است که با تغییراتی که بشر در محیط و بستر طبیعی خود پدید آورده است به چنان مراحل بحرانی از تاریخ خود رسیده است که ادامه حیات سالم در کره زمین را مستلزم تجدید نظر در فرضیاتی قرار می دهد که مدل های رایج برنامه ریزی و توسعه بر پایه آنها قرار گرفته اند.[1] «
»معماران بومی در هر گوشه ای از دنیا برای پیدا کردن راه حل هایی برای یک زندگی بهتر برای انسان در تلاش
بودند . اگرچه هماهنگی با ناملایمات طبیعی کار ساده ای نیست، اما آنها از هر فرصتی برای تحقق آرزوی خود استفاده می کردند. چینی ها هزاران سال قبل از میلاد مسیح یخ را انبار میکردند. یونانی ها و رومیان باستان نوشیدنی های خود را با برفی که در چاله هایی با کاه پوشیده شده بود خنک می کردند.[2] «
با بررسی معماری قدیم ایران، ما می توانیم شواهدی از خلاقیت و نوآوری های پایدار را پیدا کنیم. بادگیرها، آب انبارها و یخچال ها مثال های از این نوآوری های پایدار می باشند.
به طور منحصر به فرد برای مناطق گرم و نیمه مرطوب در شهرهای دزفول و شوشتر در جنوب غربی خوزستان، » شوادان « ابداع شد. آب و هوای گرم و نیمه مرطوب دزفول و نزدیک بودن آن به رودخانه دز و برخورداری از آب خنک رودخانه و بالا بودن ارتفاع شهر نسبت به رودخانه در مجموع به شکل گیری شوادان در این دو شهر کمک کرده است. معماران بومی این نواحی توانستند با استفاده از آب بسیار خنک رودخانه و درجه حرارت معتدل زمین دست به خلق فضاهایی در عمق زمین بزنند که در دمای بیش از 50 درجه سانتی گراد قبل از اختراع هرگونه وسیله تهویه و خنک کننده، فضاهایی با شرایط آسایش برای زندگی ایجاد کنند.
-2 معماری و اصول پایدار
»در کوتاه مدت به نظر می رسد که مجبور به رعایت طراحی پایدار نباشیم با این حال این موضوع زمانی می توانـد
درست باشد که از آینده صرف نظر کنیم . ما به حد افراط از منابع خود استفاده می کنیم و زمین را آلوده مـی سـازیم بدون آنکه به نیاز های فرزندانمان و فرزندان فرزندانمان توجه داشته باشیم.[3]«
2
International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development 27&28 November 2013, Tabriz , Iran
»در این میان بخش ساختمان بیش از یک سوم انرژی مصرفی را به خود اختصاص داده است که این به نوبـه خـود
منجر به بحران های زیست محیطی شده و خواهد شد و با این روند امیدی به حفظ این منابع برای آینـدگان نیسـت و همین امر ضرورت ایجاد و توسعه هر چه بیشتر مقوله پایداری در معماری را تاکید می کند.[4]«
»تمدن انسانی امروز به ساختمان ها برای ادامه زندگی و سکونت نیازمند است و سیاره ما هنوز نمی توانـد سـطح
کنونی مصرف منابع را پشتیبانی کند .واضح است که برخی چیزها تغییر مـی یابنـد و معمـاران بـه عنـوان طراحـان ساختمان نقشی اساسی در ایجاد این تغییرات دارند.[5]«
»کاربرد مفاهیم پایداری و توسعه پایدار در معماری مباحثی تازه به نام معماری پایدار یا معمـاری سـبز، معمـار ی
اکولوژیکی و یا معماری زیست محیطی را بوجود آورده، که همگی دارای مفهوم یکسان و دارای یـک هـدف مشـترک هستند و بر معماری همساز با محیط زیست دلالت دارند . برای رسیدن به معماری پایدار باید مصرف منابع غیـر قابـل تجدید را کاهش داده و به غنی سازی محیط طبیعی خود همت کنیم. معماری زمانی به پایداری نزدیک می گردد که در زمینه استفاده از منابع تجدید شونده انرژی، دوری از آلودگی ها و هماهنگی با محیط، در یک سیستم مدیریت منظم و هماهنگ به کارآیی بالا دست بیابد. معماری باید همانند یک درخت انار مانند ماشینی در طبیعت و همسـو بـا آن و در جهت تقویت آن ساخته شود.[2]«
»معماری پایدار یک روش در طراحی است و به تقلیل مصرف منابع تجدید ناپذیر و بهینه سـازی مصـرف تجدیـد
پذیر می پردازد و اظهار می دارد که آنچه را ما برای بقا نیاز داریم می توانیم از محیط زیست به دست آوریم . معمـاری پایدار استفاده از منابع به صورت هوشمندانه و مشفقانه با در نظر گرفتن کیفیت زندگی نسل های آینده را نیز تعریـف می نماید.[6]«
»برخی ازاصولی که باید رعایت شوند تا یک بنا به عنوان نمونه ای از یک معماری پایدار تلقـی شـود عبارتنـد از :
حفظ انرژی، هماهنگی با اقلیم، هماهنگی با ساختگاه، کل گرایی، استفاده از انرژیهای قابل بازیافت، استفاده از مصـالح بومی، کاهش مصرف انرژی و افزایش سلامت انسان درک محیط و تأثیرات آن، احترام به کـاربران، بـر آوردن نیازهـای ساکنین،کاهش استفاده از منابع جدید مصالح، استفاده از مصالح بومی، استفاده از مصالح طبیعـی، مصـالح بـی خطـر اکولوژیکی،استفاده از مصالح قابل بازیافت.[5]«
