بخشی از مقاله
چکیده
اکوسیستمهای آبی(تالاب ها) یکی از ارکان مهم محیط زیست بوده که به دلیل دارا بودن پیچیدگیهای بسیار، اغلب مردم از آگاهیهای لازم در مورد اهمیت آنها برخوردار نیستند و هنوز درک حقیقی از اهمیت و حساسیت این زیستگاههای حیاتی و متنوع بسیار پایین است. امروزه حفاظت از تالابها اهمیت ویژه و حیاتی پیدا نموده است، به طوری که سالانه تعدادی از آنها تحت عنوان تالابهای بین المللی ثبت شده و مدیریت میشوند. دریاچه زریبار در دو کیلومتری شمال غربی شهرستان مریوان در استان کردستان و در ارتفاع 1285 متری از سطح دریا قرار دارد و از زیباترین میراثهای طبیعی این استان به شمار میآید. از مهمترین چالشها و مشکلات در این دریاچه میتوان به مواردی مانند ورود رسوبات و فضولات حیوانی و انسانی به دریاچه، تخریب جنگلها و مراتع اطراف دریاچه جهت سوددهی زراعی، حفر چاههای متعدد در اطراف دریاچه و بهرهبرداری زیاد از آنها، عدم شناخت کافی ساکنین و بازدیدکنندگان از مسائل زیست محیطی، گسترش شهرنشینی و عدم کارایی مناسب نهادهای مسئول و تصمیم گیرنده مدیریت دریاچه اشاره کرد. برای حل مشکلات راهکارهایی ارائه شده است که به طور مفصلتر در متن مقاله تشریح شده است که به چند نمونه از آن در اینجا به طور مختصر اشاره میشود که شامل احداث بانکتها و سدهای رسوبگیر در حاشیه و کوهستان-های اطراف دریاچه، نظارت دقیقتر سازمانهای مسئول، آموزش مردم و تشویق و مشارکت آنها در طرحهای حمایتی، خارج کردن مسیر فاضلابها از حاشیه دریاچه، جلوگیری از تخریب مراتع و جنگلها میباشد.
واژه های کلیدی: تالاب زریبار، چالش ها، مدیریت، راهکار ها
1
Archvie of SID
مقدمه
تالابها به عنوان یکی از بارزترین زیبایی های خلقت، مفیدترین و در عین حال بدبیارترین اکوسیستمهای طبیعت به شمار می روند، این زیستگاههای حیاتی و متنوع از جمله نظامهای حیات بخشی هستند که مطلقا جایگزین ندارند؛ اما هیچ یک از اکوسیستمهای جهان به اندازه تالابها صدمات ناشی از برخوردهای سطحی و کوته فکری بشر و تمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکردهاند و متأسفانه هنوز روند تخریب این بوم سازگان طبیعی که دهها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است. در طول تاریخ زندگی انسانها، تالاب ها به عنوان اراضی نامناسب، بی فایده، مضر و بستری برای زندگی وحوش و مأمنی برای حشرات ناقل بیماریها شناخته میشدند و یا باتلاقی تصور میشد که هر کسی در آن پای بگذارد در کام مرگ فرو میرود. مجموعه این صفات، انگیزهای جز ستیز دائمی انسان علیه آن بوجود نمیآورد. به همین دلیل رابطه انسان با تالابها همیشه خصمانه و در جهت تخریب آن بوده است. زریبار به عنوان یک اکوسیستم آبی از دیدگاه زیست محیطی واجد اهمیت و ارزشهای وافری است. زیرا تنها دریاچه طبیعی در قلب ارتفاعات زاگرس است که از جبهه های غرب، شرق و شمال با ارتفاعات پوشیده از جنگل احاطه شده است. همچنین پیرامون دریاچه زریبار را نوار انبوه و متراکمی از گیاهان آبزی فراگرفته است که مانع پیشروی کاربریهای انسانی به حریم دریاچه میشود. این دریاچه یک ذخیرهگاه طبیعی ژنتیکی برای انواع گیاهان و جانوران آبزی و کنارآبزی محسوب می شود و از آنجا که منشاء اصلی آب تأمینکننده آن چشمههای کفجوش است، کمتر تحت تأثیر گونههای انتقال یافته از حوزه آبریز خود است.
حوزه مورد مطالعه در شهرستان مریوان با تکیه بر منابع و استعدادهای طبیعی از جمله اقلیم حیاتی و آب در مقایسه با سایر مناطق کشور سهم چندانی از مواهب توسعه ملی نداشته است و به رغم تلاشهای عمرانی قابل توجه درسالهای اخیر هنوز دارای ظرفیتهای استفاده نشدهای برای توسعه اقتصادی است. کمبود منابع مالی و انسانی (به ویژه نیروی متخصص)، عدم تجهیز و استفاده مطلوب از منابع طبیعی، ضعف زیربناها، دشواریهای مشارکت و توسعه نیافتگی اقتصادی و پیوند محدود اقتصاد استان با اقتصاد ملی از جمله تنگناهایی است که برنامههای توسعه در این خطه از کشور را با چالشهای جدی مواجه ساخته است. بدون شک بهرهوری پایدار از دریاچه زریبار هنگامی امکانپذیر است که اکوسیستم آن به صورت یکپارچه و هماهنگ مورد توجه ظرفیتیابی و مراقبت قرار گیرد. بدیهی است که بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی انسان ها در چارچوب هر گونه هدف بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود و لزوم شناخت اکوسیستم ها به عنوان حساس ترین منابع جهانی که همواره با مشکلات متعدد زیست محیطی رو به رو می باشند، می تواند بنیانی ترین گام در رفع این معضلات به شمار آید. کشور ما بدلیل ویژگی های جغرافیایی و تأثیر عوامل اقلیمی که سبب گشته تا جزء مناطق خشک جهان محسوب شود، دارای چنان رشد سریعی در روند تخریب و انهدام منابع طبیعی بوده که سیاست ها و برنامه ریزی های دورنگر را نیز تحت الشعاع قرار داده است. در این میان تلاب زریبار یکی از حساسترین اکوسیستم های موجود در غرب کشور، علی رغم دارا بودن اهمیت زیاد، به علت رخ دادن خشکسالی های مکرر بخصوص در سالهای اخیر ( 1376 -1385 ) ، دخالت انسان و مدیریت نادرست دستخوش تغییرات گردیده و متأسفانه ضررهای غیر قابل جبرانی را متحمل شده است. قهرمان و همکاران((1381 در مقاله خود با بررسی تاریخ مطالعات تالاب انزلی و پیامدها و تحولات ناشی از اثرات انسانی به تشریح چگونگی پراکنش گیاهان آبزی تالاب و تنوع زیستی گونه های گیاهی آن میپردازند و با توجه به تغذیه تالاب انزلی از آبهای سطحی تمام عوارض آلودگی بویژه رسوبگذاری بیش از حد معمول، پیدایش جزایر و توسعه آنها و تغییرات وسعت دریاچه را متاثر از آن میدانند و لایروبی آنرا بینتیجه میدانند و به عدم رعایت حریم تالاب و فعالیتهای مخرب اشاره دارند.
