بخشی از مقاله
مقدمه :
کار و رفتار آدمی اساساٌ جلوه ای از شخصیت و ساختمان روانی – شناختی – اجتماعی اوست . هر چه شخصیت و ساختمان روانی آدمی سالمتر و رشد یافته تز باشد هم او از رضایت درونی و تعادل رفتاری بیشتری برخوردار خواهد بود و هم وجود او منشأ خیر و برکت بیشتر برای سایر افرادی است که مستقیم یا غیر مستقیم در رابطه با آنهاست و آشکار است که شخصیت سالم ورشد یافته ، فقط در جریان تربیت صحیح و پرورش عواطف و افکار و رفتار سالم به وجود می آید . بنابراین جا دارد تا آنجا که ممکن است انرژی مادی و معنوی خود را برای بهبود رشد و تعلیم و تربیت نوجوانان و کاهش مشکلات و موانعی که در این راه است صرف کنیم .
اصلی ترین وظیفه تعلیم و تربیت این است که کودکان عادی را به رشد ممکن و مطلوبشان برساند و کودکان استثنایی را از هر گروهی که باشند – چه سرآمدها و یا عقب مانده های ذهنی و همچنین کودکانی که دارای اختلالهای عاطفی و رفتاری هستند – تحت مراقبتهای ویژه قرار دهند و مسیر رشد آنها را هموار سازد . متخصصان تعلیم و تربیت برای آنکه بتوانند وظیفه خطیر خود را به درستی انجام دهند نیازمند آنند که علاوه بر شناخت علمی از نوجوانان عادی و تحولات روانی ، تربیتی آنان ، از احوال نوجوانان دچار مشکل نیز به خوبی با خبر باشند تا بتوانند خدمات لازم را در اختیارشان قرار دهند .
اهداف :
1. تشخیص و رفع مشکلات رفتاری و تربیتی دانش آموزان و برنامه ریزی در جهت از میان برداشتن موانع رشد روانی و تربیتی و تلاش در جهت رشد و تعالی دانش آموزان .
2. مساعدت و همکاری در فراهم آوردن زمینه های تربیتی برای پیشگیری از بروز مشکلات اخلاقی و رفتاری و تحصیلی و اجتماعی در سطح مدارس و خانواده در اجتماع .
3. شناخت استعدادهای ویژه دانش آموزان و فرهم آوردن امکانات لازم جهت رشد و شکوفایی آنها .
4. نظارت بر امر فعالیت مدیران و معاونین و مشاوران و عوامل اجرای آموزشگاهها در نحوه اجرای آیین نامه اجرای مدارس .
اهمیت وضرورت راهنمایی ومشاوره در آموزش وپرورش
جامعیت وکار برد خدمات راهنمایی ومشاوره باعث شده است تا امروزه اکثر سازمان ها نهادها ومراکز علمی وآموزشی از این خدمات دردستیابی به اهداف خود استفاده کرده ونسبت به توسعه ی کمی وکیفی آن اقدام کنند .ضرورت استفاده از خدمات راهنمایی ومشاوره در هر سازمان یا نهادبا توجه به اهداف وشرایط آن سازمان ممکن است متفاوت باشد . در آموزش وپرورش محور کار تعلیم وتربیت وآماده کردن خود برای زندگی فردی واجتماعی است لذا درباب ضرورت واهمیّت استفاده از این خدمات در آموزش وپرورش می توان به موارد زیر اشاره کرد .
1 – تأمین وارتقای بهداشت روان دانش آموزان وایجاد زمینه برای تسهیل رشته همه جانبه ی دانش آموزان
2- وجود تفاوت های فردی در دانش آموزان وضرورت شناخت وتوجّه به این تفاوت در امر تعلیم وتربیت .
3 – شناخت استعدادهای عمومی واختصاصی دانش آموزان با ابزارهای وروشهای علمی وکمک به آنان در جهت هدایت وپرورش این استعدادها .
4 – تغییر روز افزون کمّی وکیفی زشته های تحصیلی ولزوم اطلاع رسانی وراهنمایی دانش آموزان در زمینه انتخاب وادامه تحصیل در رشته ی تحصیلی مناسب با توجه به توانمندی ها وعلایق ایشان .
5 – ایجاد تنوع وپیچیدگی در مشاغل وایجاد گرایش های مختلف شغلی در جامعه وضرورت اطلاع رسانی وتوجه به استعداد ها ، قابلیت ها وعلایق دانش آموزان برای برنامه ریزی وطرح ریزی شغلی آینده .
6 – راهنمایی دانش آموزان در زمینه ی ویژگی ها ونیازهای دوره ی سنی به ویژه دوران بلوغ که خود یک نوع بحران هویّت را برای فرد ایجاد می کند .
7 – لزوم آموزش مهارت های زندگی به دانش آموزان وایجاد توانایی وقدرت سازگاری در آنان .
8 – وجود انواع آسیب های اجتماعی ومشکلات عاطفی ، روانی ، رفتاری ، اخلاقی خانوادگی .
9 – مشکلات ناشی از تأثیر گذاری روز افزون رسانه های محًلی وعناصر فرهنگی خارج از مدرسه اعّم از رسانه های دیداری وشنیداری ورسانه های مکتوب وایجاد تعارض در دانش آموز برای الگوگیری وانتخاب مسیر مناسب در جهت رشد وکمال فردی واجتماعی .
معرفی هسته مشاوره شهرستان ابهر
اداره آموزش وپرورش شهرستان ابهر با توجه به سابقه تاریخی ووسعت منطقه از آمار دانش آموزان 29483 نفر بر خوردار است .
بر اساس همین آمار در بین ادارات از درجه 5 بر خوردار است وبراساس همین تقسیم بندی در تخصیص نیرو طبق ردیف 4 جدول نامه شماره 255/710/100 -1/11/75 به شرح ذیل می باشد .
الف : مشاور برادر یک نفر
ب : مشاور خواهر یک نفر
پ : روان شناس یک نفر
ت: مدد کار یک نفر
ج : مسئول هسته مشاوره
چ : دبیر هسته مشاوره
هسته مشاوره از نظر امکانات وتجهیزات دارای یک اتاق مستقل وتعداد 351 جلد کتاب تخصصی مشاوره وروان شناسی وتعداد 105 جلد کتاب تعلیم وتربیت وتعداد 15 جلد اطلاعات شغلی وبروشور وتعداد 25 جلد مقالات وتحقیقات مکتوب وتعداد 55 جلد کتب وجزوات متفرقه وتجهیزات لازم از جمله میز وفایل وکمدبایگانی ودر کمد کتابخانه وهمچنین دارای یک خط تلفن مستقیم به شماره 70035 و52 صندوق پستی شماره 911/45615 ویک دستگاه تلویزیون رنگی ویک دستگاه ویدیو سی دی می باشد .
تعاریف :
بر طبق جدول فراوانی مشکلات ثبت شده در هسته مشاوره وبر اساس تشخیص ومعرفی دانش آموزان از سوی مدارس وهمکاران محترم فرهنگی تعاریف بصورت ساده وروان به شرح ذیل ارائه می شود .
الف : تحصیلی : طبق بررسی بعمل آمده توسط دبیران وآموزگاران محترم مدارس ، دانش آموزانی که در طول سال تحصیلی نسبت به ماههای قبل خود پیشرفت قابل چشمگیر نداشته ویا اینکه در یاد گیری ویاد آوری مطالب آموخته شده خود عملکرد ضعیف دارند .
ب : رفتاری : دانش آموزانی که به عناوین مختلف در سرکلاس درس ومدرسه رفتارهای نابهنجار از خودنشان می دهد .از جمله تکانشی ، ایذایی وبیش فعالی و...
ج : اخلاقی : دانش آموزانی که از نظر اخلاقی از حد مطلوب ( چهارچوب ) عرف وشرع وحد انتظار جامعه پایین تر بوده وهمین امر موجب رکود شخصیت وبی اعتمادی وپایین بودن اعتماد وبه نفس را در بر دارد .از جمله ارتباط با جنس مخالف ، فرار از مدرسه ومنزل و..
د : روحی وروانی : دانش آموزانی که در طول سال تحصیلی در کلاس ومدرسه از فعالیت وشرکت در فعالیت های انفرادی وگروهی خودداری کرده در هر مرحله به نوعی از شرکت در جمع خود داری کرده وهمچنین افراد درون فکن ، تودار بوده ویا فرد با خود کلنجار می رود وعوا قبی از قبیل افسردگی اضطراب واسترس ... از خود نشان می دهند .
ه – اقتصادی ومالی : افرادی از دانش آموزان را شامل می شود که تحت سرپرستی پدر ومادر بی مسئولیت ( خانواده زیستی ) ویا خانواده دارای مشکلات اقتصادی از نوع بیکاری ، اعتیاد وتعداد عائله زیاد و... را به همراه دارد .
و: جسمی : از جمله دانش آموزانی را شامل می شوند که به نوعی از بیماری جسمی خود در رنج هستند واز جمله معلولین وبیماران خاص و...
بررسی وتحلیل تنوع مشکلات رفتاری دانش آموزان
در سال تحصیلی 85 -84
با توجه به فهرست وآمار گزارشات مطالعات موردی دانش آموزان مقاطع مختلف ، سال تحصیلی 85 -84 اداره آموزش وپرورش شهرستان ابهر ، که از طریق واحد های آموزشی منطقه که به هسته مشاوره ارجاع گریده است در بررسی های بعمل آمده با عنایت به تعداد فراوانی هر کدام از موارد دهگانه مشکلات دانش آموزی ، درصد مربوط به هر یک از آنها بصورت جدول زیر تنظیم ومحاسبه گردیده است .
نوع مشکل درصد
تحصیلی 44%
رفتاری 31%
اخلاقی 5%
خانوادگی 16%
اقتصادی ومالی 2%
عاطفی 3%
جسمی 3%
روحی وروانی 16%
تنبیه از طرف والدین -
تنبیه از طرف آ موزشگاه -
جدول شماره ( 1)
با توجه مندرجات جدول شماره یک ودرصد های هر کدام از مشکلات موردی دهگانه ، مورد تحصیلی بالاترین درصد مشکل را به خود اختصاص داده است که در این راستا ، خدمات بهتر بهینه آموزشی در ابعاد مختلف فرآیند آموزشی را می طلبد .
این مشکل در بین مقاطع در مقطع متوسطه ، بعد مقطع مرکز پیش دانشگاهی وابتدایی بیشترین فراوانی را شاخص است با توجه به مشاوره ومصاحبه واجرای آزمون همچنین مصاحبه ، مشاوره با والدین اینگونه دانش آموزان وبررسی نهایی هسته مشاوره بر این موضوع رسیده است که بیشترین دانش آموزان که مشکل تحصیلی داشته وتوسط اولیاء به هسته مشاوره مراجعه نموده یا از نابسامانی مشکلات خانواده بر خوردار بوده اند ویا انگیزه کافی برای یادگیری نداشته اندویا تا حدودی با ناامیدی مواجه بودند که مسائل آینده تحصیلی ونداشتن فرصتهای شغلی مناسب ومسئله استخدام را داشتند وعده ای هم از مشکل مالی در رنج بودند که به نوعی رضعیت تحصیلی را تحت تأثیر قرار می داد .
ودر مورد مقطع ابتدایی دانش آموزان مرزی ویا بهره هوشی پایین در سه مقطع تحصیلی ادامه می دهند که در کل نسبت به تحصیل خود در کلاس عملکرد ضعیف نشان می دهند وبه همین منظور نیز به هسته مشاوره ارجاع داده شده اند .ویا عده ای همه در دوران کودکی به علت بی احتیاطی والدین قبل از دو سالگی به علت ضربه وسقوط از بلندی دچار ضایعه جبران ناپذیر شده اند و...
- بعد از مشکل تحصیلی بالاتر درصد از مشکلات رفتاری رادارا است .که حساسیت بیشتر ودقت لازم وبه موقع مسئولین متوالیان جامعه را می طلبد .
- بعد از مشکل رفتاری ، مشکل خانوادگی بالاترین وسومین فراوانی را دارد .قابل توجه می باشد چرا که خانواده یک نهاد کوچک جامعه موثر ترین شاخص تکوین ورشد شخصیت فرزندان جامعه را تلقی می شود وحتی این واقعیت را باید پذیرفت که مشکلات خانوادگی تأثیر بسزایی در سلامت و بهداشت روانی دانش آموزان گذاشته که در نهایت در عملکرد تحصیلی روانی ، اجتماعی فرد مؤثر خواهد بود .
بخصوص علما ی تعلیم وتربیت بر این مسئله اتقاق نظر دارند که شخصیت هر فردی در هفت سال اول زندگی شکل می گیرد ورفتار گرایان از جمله واتسون اعتقاد دارند که اکثرهویت های ناموفق قبل از پنج سالگی شکل می گیرد ورفتارحاصل یادگیری می باشد واولین الگوها برای کودک همان خانواده می باشد بعد اطرافیان در خانواده های گسترده ، بعد محیط مدرسه واجتماع .
اختلالات رفتاری به ویژه به سبب وضعیت نامتعادل ومتحول زندگی خانوادگی واجتماعی در یکی دو دهه اخیر در کشورما به بیش از هر زمان دیگری گریبانگیر گروههای وسیعی از نوجوانان شده است نابسامانیهای خانوادگی کمبودهای آموزشی وپرورشی وبهداشتی ، رشد نامعقول جمعیت فقر واعتیاد گسترده وهمچنین ناآگاهیهای دیر پای اولیای نوجوانان برای مقابله علمی وعاقلانه با فشارهایی که زندگی جدید وناآشنا وپیچیده کنونی بطور مستقیم وغیر مستقیم بر روانهای حساس وپذیرای خرد سالان دارد می آورد ....
بسیاری عوامل دیگر سبب شده است که اختلالات عاطفی ورفتاری کودکان وسعت بی سابقه ای بیابد .در چنین وضعیتی جا دارد که متخصصان تعلیم وتربیت هر چه نیرو ودانش وتجربه در توان دارند بکار گیرند کمک کنند تا زمینه مشاوره وتشخیص ودرمان اختلالات عاطفی – رفتاری کودکان به طور همه جانبه گسترش یابد واز این راه به رشد همه جانبه شخصیت وتامین سعادت کودکان یاری رسانند ( به امید آن روز ).
واما در رابطه با درصد مشکلات بعدی هر یک از مقاطع مختلف با توجه به موارد دریافت شده از تعداد فراوانی مشکلات دانش آموزان واحدهای مختلف اداره آموزش وپرورش منطقه ابهر ، درصد مشکلات هر یک از مقاطع مختلف به صورت ( جدول شماره 2 ) تنظیم گردیده است .
مقطع دوره ابتدایی دوره راهنمایی دوره متوسطه دوره پیش دانشگاهی متفرقه وسایرین
درصد 16% 14% 57% 22%
جدول شماره 2
با در نظر گرفتن درصدهای مختلف جدول شماره 2 ، بالاترین درصد از درصد مشکلات در بین دانش آموزان مقطع متوسطه وپیش دانشگاهی به خود اختصاص می دهد .البته درصد مشکلات در بین مراجعین متفرقه وسایرین نیز از درصد بالایی بر خوردار است که بعلت اینکه اکثر مراجعین متفرقه در مقطع متوسطه یا پیش دانشگاهی بوده اند از نظر آمار ی آنها در مقطع متوسطه وپیش دانشگاهی منطقه گردیده است .
جدول فراوانی مشکلات در مقطع ابتدایی
جنسیت تحصیلی رفتاری اخلاقی خانوادگی مالی عاطفی جسمی روانی درصد جمع
دختر 9 6 - - - - - - - 15
پسر 4 5 - 3 1 1 1 - - 15
جدول شماره 3
جدول فراوانی مشکلات در مقطع راهنمایی
جنسیت تحصیلی رفتاری اخلاقی خانوادگی مالی عاطفی جسمی روانی درصد جمع
دختر 2 2 1 2 1 1 1 - 10
پسر 3 8 - 1 - - 2 2 16
جدول شماره 4
که طبق بررسی از نتایج مشاوره به این موضوع می توان اشاره کرد که اکثر دانش آموزان در مقطع متوسطه وپیش دانشگاهی به عناوین مختلف اقدام به ترک تحصیل کرده وبعد از سویی متوجه شده اند که باید ادامه تحصیل بدهند .در اینجا نیاز به راهنمایی ومشاوره دارند وبا توجه به ریشه یابی، اینگونه به نظر می رسد که مشکلات دوره راهنمایی ، دوره متوسطه را تحت شعاع قرار داده ومشکلات دوران راهنمایی ( آستانه بلوغ جنسی ــــــــ گذر از بحران ) که موجب افت تحصیلی ودر نهایت ترک تحصیلی ومشکلات تربیتی واخلاقی دیگر شده اند .
مطلب دوم اینکه در بررسی های بعمل آمده از آمار وگزارشات مطالعات موردی فراوانی مشکلات در هر مقطع منحصر به شرایط وسن وجنسیت دانش آموزان می باشد.
به طور ی که فراوانی مشکلات در مقطع ابتدایی از تحصیلی ودر دختران بیشتر مشاهده می شود ( جدول شماره 3 ) که یکی از دلایل آن در حد متوسط بودن بهره هوشی (مرزی ) اینگونه دانش آموزان می باشد که طبق سنجش هوش که در زمان ثبت نام نیز مرزی شناخته شده اند .
جدول فراوانی مشکلات در مقطع متوسطه
جنسیت تحصیلی رفتاری اخلاقی خانوادگی مالی عاطفی جسمی روانی درصد جمع
دختر 20 4 3 6 1 - - 1 35
پسر 3 - - 3 - - - - 6
جدول شماره 5
جدول فراوانی مشکلات در مقطع پیش دانشگاهی
جنسیت تحصیلی رفتاری اخلاقی خانوادگی مالی عاطفی جسمی روانی درصد جمع
دختر 23 21 1 12 1 3 1 7 69
پسر 19 13 4 3 - - - - 39
جدول شماره 6
- دوره راهنمایی طبق ( جدول شماره 4 ) بالاترین فراوانی مشکلات به ترتیب از نوع رفتاری ، تحصیلی ، جسمی ، روانی وبیشتر شامل پسران می باشد ، که با توجه به دوره بلوغ واستقلال طلبی نوجوانان دقت بیشتر خانواده ها ومسئولین تعلیم وتربیت از نظر ارائه الگوی مناسب رفتاری مهم و موثر به شمار می رود .
