بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق به بررسی نقوش و تزئینات خاص مساجد و مسجدـ مدرسه های شهر قزوین پرداخته خواهد شد. پرسشی که در این تحقیق سعی به پاسخگویی آن داریم این است که نقوش و تزئینات به کار رفته در این نوع بناها دارای مفاهیم خاص و نمادگرایانه هستند یا صرفا عملکرد زیبایی شناسانه دارند. مبانی نظری این تحقیق نشان دهنده تاثیر هنرهای رایج در زمان ساخت بناها و همچنین عناصر نمادین و مفهومی دوران گذشته و حتی دوران پیش از اسلام با مفهوم الوهیت در این بناها میباشد. جامعه آماری این تحقیق شامل مسجدجامع، مسجدالنبی، مسجدـمدرسه شیخ الاسلام و مسجد ـ مدرسه سردار میباشد. در این بررسی از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و روش تحقیق اسنادی براساس مطالعات کتابخانه ای درمورد معماری مسجد - مدرسه ها و استفاده از مقالات و سایت های اینترنتی مربوطه و همچنین مطالعات میدانی به صورت حضور در مکان و مشاهده مستقیم،استفاده شده است. بر اساس بررسی و مطالعات صورت گرفته، قسمت عمده ای از تزئینات و نقوش موجود در کاشی کاری ها ،گچ بری ها و حجاری ها از عکس ها، تمبر ها و کارت پستال های آن دوران الگو گرفته شده و تصاویری از آثار تاریخی، مناظر طبیعی و معماری، تاج، انسان و فرشته بال دار، طرح گلدان همراه با دسته گل های مختلف به ویژه گل سرخ و زنبق در نقوش و تزئینات کاشی کاری و حجاری این بناها به چشم می خورد. همچنین برخی از عناصر مانند گل نیلوفر و شمسه پیشینه ای تاریخی دارند و درآثار مربوط به دوران پیش از ایلام و دوران باستان نیز مشاهده شده اند.
واژههای کلیدی: نمادپردازی ، تزئینات،مسجد،مسجد ـ مدرسه، شمسه، انسان بالدار، تاج.
.1 مقدمه
در هر دورهای به فراخور هنر رایج در آن دوره و با توجه به پیشینه فرهنگی یک سرزمین، از تزئینات و نقوش خاصی استفاده میشده است.نقوشی که در پس هریک مفهومی خاص و نمادین نهفته است. به گونه-
ای که شناخت هر یک از این نمادها ، نسل های آتی را با هنر و
فرهنگ پیشینیان خود آشنا خواهد کرد. برخی از این نقوش مورد توجه
دیگر جوامع قرارگرفته و استفاده مکرر از آن ها موجب انتقال آن
هنر به نسل های بعد شده است. از جمله این تزئینات، میتوان به
نقوش بهکاررفته در مساجد و مسجد ـ مدرسه ها که دو نمونه از مهم ترین بناهای جوامع اسلامی هستند، اشاره کرد. لذا به دلیل اهمیت زیاد این بناها، باید دانست که نقوشی که امروزه برای تزئین این بناها به کار می روند صرفا جنبه ظاهری نداشته باشند و تقلیدی
1
International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development 18&19 December2013, Tabriz , Iran
کورکورانه از هنرهای پیشین نباشند. از این رو به بررسی مساجد و مسجد مدرسه های شهر قزوین پرداخته خواهد شد.
.2 پیشینه تحقیق
ـ مقاله بررسی نوآوری و تحولات تزئینات و نقوش کاشی کاری مسجد نوشته آقایان حسین سلطانزاده،کوروش مؤمنی و محمدرضا بمانیان : در این مقاله این تحولات بر تزئینات مسجد - مدرسه های دوره قاجار مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس بررسی و مطالعات صورت گرفته، قسمت عمده ای از تزئینات و نقوش کاشی کاری مسجد - مدرسه های دوره قاجار از عکس ها، تمبر ها و کارت پستال های آن دوران الگو گرفته شده وتصاویری از آثار تاریخی، مناظر طبیعی و معماری، پرندگان، انگور، تاج، انسان و فرشته بال دار، انسان با لباس اروپایی، طرح گل و گلدان و کاسه بشقاب سازی همراه با دسته گل های مختلف به ویژه گل سرخ و زنبق درنقوش و تزئینات کاشی کاری و حجاری این بناها به چشم می خورد(سلطانزاده و
دیگران،1531،.(53
.3 یافته ها
.3.1 نقش تاج
نقش تاج از تصاویری است که در تزئینات معماری » تا اواس دوره صفویه چندان مورد استفاده نبوده اما از این دوره به بعد در اغلب کاخ ها و معدود اماکن مذهبی دیده می شود. در برخی از نگاره های کاشی کاری وگچ بری، تاج در دست فرشته ها قرار دارد و این موضوع به نوعی نمادی برای بهادادن و ارزش نهادن به مقام شاه و یا
سلطنت بوده است« (سلطان زاده و دیگران، 1531،.(35
نقش تاج در کنار نقش فرشته بال دار در نقوش حجاری ازاره و پاستون مسجد - مدرسه خازن الملک (تصویر(2 به کار رفته است و نیز بسیاری از عکس هاو تمبر شاهان قاجار (تصاویر5و (3 همراه با تاج شاهی بوده است که می توان گفت یکی از دلایل استفاده از نقش تاج در تزئینات بناهای دوره قاجار، تاثیر پذیری از عکس ها و تمبر های
دوره قاجار می باشد(سلطان زاده و دیگران، 1531،.(33
