بخشی از مقاله
مقدمه
با پیشرفت تکنولوژي و بروز تغییرات در محیط بهداشتی
- درمانی، پرستاران با مسائل و مشکلاتی نظیر وخامت حال بیماران، توجه به ارائه مراقبت در منزل، ارائه خدمات در جامعه،جمعیت سالخورده، فرآیندهاي پیچیده بیماري و همین طور عوامل اخلاقی و فرهنگی روبرو هستند که آنها را نیازمند به توسعه تفکر انتقادي خود میکند 1)، .(2
امروزه دانشگاههاي سرتاسر دنیا در پی یافتن روشهاي آموزشی هستند تا بتوانند ظرفیت تفکر و تصمیمگیري بالینی، یادگیري مداوم و خود محور دانشجویان علوم پزشکی را پرورش دهند .(3)تفکر انتقادي به عنوان مهارت اندیشیدن و قضاوتی منظم، اثرگذار، منطقی، هدفمند و مبتنی بر پیامد است که در نتیجه تفسیر، توضیح، تجزیه و تحلیل، ارزشیابی، استنباط، استدلال قیاسی و استقرایی شکل میگیرد .(4-7)
برخی آنرا پیشزمینه تصمیمگیري بالینی می دانند، تفکر انتقادي یعنی توانایی تشخیص نیازهاي بیمار و حل مسئله در بالین بیمار. با تقویت این مهارت، فرد مراقبت کننده تصمیم درست را گرفته و در فرآیند انتخاب مراقبت و روش پرستاري بهترین خدمات را ارائه میدهد 8)،(2 و معلمین پرستاري بایستی به تدوین و توسعه تفکر انتقادي همت گمارند .(9)
چنین به نظر میرسد در ایران مهارت تفکر انتقادي به عنوان یک بعد اساسی در آموزش پرستاري و در طی مراحل تحصیل دانشجویان پرستاري مورد توجه قرار نگرفته است .(10)
پژوهشهاي مختلف در ایران نشان داده است اکثریت دانشجویان پرستاري داراي توانائی تفکر انتقادي ضعیف هستند .(2) در پژوهشی بر روي تمامی دانشجویان دانشکده پرستاري آبادان میانگین نمره تفکر انتقادي دانشجویان 44/4 (نمره کل (80 بودکه در رده ضعیف قرار گرفته است .(11)
مطالعات مختلف نشان داده است که حدود %72 از مربیان پرستاري از روشهاي غیر فعال (مثل سخنرانی) براي تدریس خود استفاده میکنند .(12) از جمله پیامدهاي این روش فعال نبودن و خستگی دانشجو، فراموشی سریع مطالب، نبود فرصت کافی براي پرسش و پاسخ و بیانگیزه شدن دانشجوست .(13)در حالیکه دانشجویان پرستاري روشهاي تدریسی را که با مشارکت بیشتر آنان همراه است، بیشتر ترجیح میدهند .(14)یادگیري مفیدتر، مؤثرتر و ماندگارتر با فعالسازي و مشارکت هر چه بیشتر دانشجو در امر یادگیري
محقق میگردد؛ لذا متخصصین آموزش بر استفاده از روشهاي نوین فراگیر- محور تاکید دارند(.(15 طی پژوهشی که بر روي دانشجویان پرستاري انجام شد، %92 آنان روشهاي فعال و نوین آموزشی را به روشهاي سنتی و غیرفعال ترجیح داده و تمایل زیادي به استفاده از آنها دارند
.(16) کاربرد شیوههاي نوین آموزشی به قدري مهم است که برخی صاحبنظران معتقدند تسلط به روشهاي مذکور مهمتر از دانش و اطلاعات علمی یک مدرس است .(17)
یکی از روشهاي نوین، روش "طرح کارایی تیمی"((Team effectiveness design TED است. این روش یک روش فعال مشارکتی است. در این روش مسئولیت یادگیري بر عهده فراگیران است و دانشجویان در یک تجربه یادگیري همراه با گروه خود شرکت میکنند. این طرح یک آموزش دمکراتیک است که مهارتهاي شرکت فعال را تقویت میکند. برخی این روش را یادگیري از طریق همیاري خواندهاند و معتقدند که موجب افزایش مهارت هاي شناختی فراگیران میگردد .(18)
در آموزش از طریق همیاري فرض بر این است که انگیزش ناشی از تلاش و غلبه همیاري بر رقابت و فردگرایی، فراگیري اعضاء گروه از هم نیل به سطوح بالاتر فرایندهاي ذهنی، افزایش احساسات مثبت در فراگیران نسبت به هم تقویت عزت نفس و افزایش مهارتهاي اجتماعی میگردد. این روش راهی براي کمک به دانشجویان ناموفق و خاص است، در این روش نقش معلم یک تسهیل کننده یادگیري است
19)،.(18
روش کارایی تیمی، یک سیستم مدیریتی منظم و سازمان یافته در کلاس ایجاد می کند که باعث بالا بردن همکاريهاي متقابل در فراگیران و ایجاد نظم بیشتر در کلاس و شناسایی و دسترس سریع معلم به اعضاء تیم می شود و از طریق آموزش تیمی میتوان فعالیت هاي تیمی را که مستلزم کار جمعی و گروهی است به حداکثر رساند.آنچه در این روش حائز اهمیت است که این روش موجب:-1پیشرفت تحصیلی،
-2 تفکر نقادانه، -3نگرش مثبت، -4تعامل گروهی، -5مهارت اجتماعی، -6خود باوري، -7احترام متقابل، -8مسئولیت پذیري، -9همبستگی درونی و -10نقد کار تیمی در بین گروه میگردد .(20)
فصلنامه مرکز مطالعات وتوسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد دوره نهم، شماره دوم، تابستان 1393
شهین رئوفی و همکاران
با توجه به تأثیر آموزش بر تفکر انتقادي و اهمیت آن در حرفه پرستاري پژوهشگر بر آن شد تا یکی از روشهاي نوین آموزش (روش کارایی تیمی) را بر تفکر انتقادي، اعتماد به نفس و یادگیري دانشجویان بیازماید.
روشبررسی
این مطالعه نیمه تجربی بر روي کلیه دانشجویان در دسترس ترم اول کارشناسی پرستاري وروديهاي نیمه دوم سالهاي 1389 و نیمه اول52)1390نفر-دو گروه) در دانشکده پرستاري و مامایی خرم آباد انجام شد. واحد درسی انتخاب شده براي انجام پژوهش، واحد تئوري اصول و فنون پرستاري به میزان 1/5 واحد، مشتمل بر دوازده موضوع درسی منطبق بر طرح درس بود که فقط در شش جلسه آن روش کارایی تیمی ارائه شد و شش جلسه دیگر با روش معمول
(سخنرانی) درس ارائه گردید.
در هردو گروه پژوهشگر یکسان بود. وي بعد از حضور سر کلاس و توضیح در مورد مطالعه و اهداف آن، به شرکتکنندگان اطمینان داد که اطلاعات کاملاً محرمانه و در نمره امتحانی آنها تأثیري ندارد. روش آموزش استفاده شده در این پژوهش، روش کارآیی تیم بود. این روش یک روش تدریس مشارکتی و تیمی است. شیوه اجراي روش کارایی تیم بدین صورت بود که در گروه اول (ورودي نیمه دوم (1389
شامل 28 نفر،ابتدا به مدت 6 جلسه تدریس به روش سخنرانی اجرا شد. سپس میزان یادگیري آنان در قالب امتحان میان ترم سنجیده شد.
در 6 هفته دوم، دانشجویان بر اساس ترتیب معدل لیست شده و سپس به طور تصادفی درپنج گروه (سه گروه شش نفره و دو گروه پنج نفره) قرار گرفتند. در ابتدا پرسشنامه هاي تفکر انتقادي و اعتماد بنفس را تکمیل نمودند، جهت ارزیابی تفکر انتقادي از پرسشنامه »ب« مهارتهاي تفکر انتقادي کالیفرنیا استفاده گردید. این پرسشنامه مشتمل بر 34 سؤال چند گزینهاي است که مهارتهاي تجزیه و تحلیل، استنباط و
فصلنامه مرکز مطالعات وتوسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد
Archive of SID
25
ارزشیابی، استدلال استقرایی و استدلال قیاسی فراگیر را مورد ارزشیابی قرار میدهد .(21) در این مطالعه هر سؤال یک امتیاز داشت و براي تحلیل آزمون، نمره کلی اخذ شده هر دانشجو ملاك عمل قرار گرفت.
براي ارزیابی اعتماد به نفس شرکتکنندگان نیز از پرسشنامه بیست و پنج سؤالی سنجش اعتماد بنفس که توسط ریاضی و همتی در دانشگاه علوم بهزیستی هنجاریابی شده بود استفاده گردید .(22) پاسخهاي سؤالات این پرسشنامه به صورت بلی و خیر است که براي پاسخ درست نمره یک و براي پاسخ غلط نمره صفر در نظر گرفته شد، یعنی نمره کل پرسشنامه و امتیاز بدست آمده شرکت کنندگان از بیست محاسبه گردید. جهت ارزیابی میزان یادگیري دانشجویان از نمره امتحانی آنان در پایان هر شیوه تدریس استفاده گردید.
سپس تدریس به شیوه کارایی تیمی آغاز شد، دراین روش مربی درس را ارائه نمیدهد، بلکه ابزار یادگیري را توزیع و به دانش فراگیران کمک میکند تا فرایند یادگیري را پیگیري نمایند .(23) شیوه کار بدین صورت بود که از گروهها خواسته میشد تا موضوع آن جلسه را در مدت شصت دقیقه مطالعه نمایند و کتاب را ببندند، سپس سوالاتی که توسط مدرس تهیه شده بود در اختیار گروهها قرار میگرفت تا ابتدا بصورت فردي و سپس بصورت گروهی به آنها پاسخ دهند. سپس پاسخ صحیح سؤالات در اختیار دانشجویان قرار میگرفت و از آنان خواسته میشد تا برگههاي خود را تصحیح کرده و نمره بدهند، سپس روي تابلو نمرات هر گروه در جدولی وارد میشد(جدول (1 و اثرپذیري و رتبه بهترین گروه از نظر کارآیی تعیین میشد. در پایان جلسه آخر براي بار دوم پرسشنامه تفکر انتقادي و اعتماد به نفس به دانشجویان ارائه شد تا تکمیل نمایند. یادگیري نهایی دانشجویان نیز در قالب امتحان پایان ترم سنجیده شد.
دوره نهم، شماره دوم، تابستان1393
Archive of SID
62 تأثیر آموزش به روش کارایی تیمی بر تفکر انتقادي، اعتماد به نفس و...
جدول :1 امتیازدهی گروههاي شرکت کننده در روش کارآیی تیمی
گروه 1 گروه 2 گروه 3 گروه 4 گروه 5 گروه 6
پایینترین نمره فردي در گروه بالاترین نمره فردي در گروه معدل نمرات فردي نمره برگه تیمی
نمره موثر بودن یادگیري ٭ رتبه
٭نمره موثر بودن یادگیري: نمره تیمی، منهاي معدل نمرات فردي، تقسیم بر، نمره کل آزمون منهاي معدل نمرات فردي، ضربدر 100
بدست میآید.
دانشجویان گروه وروديهاي نیمه اول سال 24)1390
نفر)، به چهار گروه شش نفره تقسیم شدندو عیناً مشابه گروه اول مداخله انجام گردید. با این تفاوت که در این گروه در 6
جلسه اول روش کارآیی تیمی و در 6 جلسه دوم روش سخنرانی اجراء گردید.
معیار ورود به طرح شامل داشتن رضایت، عدم آموزش قبلی با این روش، ترم اول بودن، و اخذ واحد اصول و فنون معیار خروج از مطالعه شامل انصراف دانشجوو حذف واحد در زمان حذف و اضافه بود.
براي ارزیابی نتایج به دست آمده از SPSS:15 و
شاخصهاي میانگین، واریانس، انحراف معیار، ارزیابی آزمون تی و تحلیل واریانس چندگانه همراه با کنترل کوواریانس در سطح معناداري پنج صدم استفاده شد.
یافتهها
تعداد دانشجویان وروديهاي سال 1389، بیست و هشت نفر و دانشجویان ورودي 1390، بیست و چهار نفر بودند. از
52 نفر شرکت کننده، 31 نفر (%59/6) زن و بیست نفر
(%38/5) مرد بودند، یک نفر هم جنسیت خود را اعلام نکرده بود. میانگین سنی دانشجویان 19/81 و میانگین معدل آنان
17/54 با انحراف معیار 1/75بود. پایینترین سن 18 سال و بالاترین سن 29 سال بود.
در گروه سال :1389 میانگین نمره تفکر انتقادي قبل ازاجراي مداخله 10/96 با انحراف معیار 2/57و بعد از اجراي روش کارایی تیمی میانگین نمره تفکر انتقادي به 12/18با انحراف معیار2/4 رسید. همان طور که مشاهده میشود این نمره افزایش یافته است. بین تفکر انتقادي بعد از اجراي روش
معمول و روش کارایی تیمی ارتباط معنیداري وجود داشت(.(P=0/003
میانگین نمره امتحان بعد از روش معمول تدریس 2/94 با انحراف معیار 0/53 و بعد از اجراي روش تدریس کارایی تیمی
3/68 با انحراف معیار 0/53 بود. همان طور که مشاهده میگردد این نمره افزایش یافته است (لازم به ذکر است که نمره هر آزمون از4/5 محاسبه شده است). بین نمره امتحان بعد از روش رایج تدریس و بعد از کارایی تیمی در وروديهاي سال 89 ارتباط معنیدار بود(.(P=0/001
در گروه ورودي سال :1390 میانگین نمره تفکر انتقادي در ابتداي شروع درس 9/88 با انحراف معیار 2/8و بعد از روش کارایی تیمی به 12/83 با انحراف معیار 2/12، رسیده بود. که این نمره تفکر انتقادي نیز افزایش یافته است. بین نمره تفکر انتقادي در شروع تدریس و بعد از اجراي روش تدریس کارایی تیمی اختلاف معنیدار بود(.(P=0/001 نمره امتحان قبل از انجام مداخله 2/9 با انحراف معیار0/35 بود. (چون در 6 جلسه اول روش رایج استاد اجراء گردید و بعد از آن امتحان میان ترم اخذ شد، بنابراین نمره آن بعنوان نمره قبل از اجراي مداخله در نظر گرفته شد). نمره امتحان بعد از اجراي مداخله به 3/68 با انحراف معیار 0/67 رسیده بود. بین نمره امتحان قبل و بعد از اجراي روش کارایی تیمی اختلاف معنیداري وجود داشت(.(P=0/003
از نظر اعتماد به نفس میانگین نمره اعتماد به نفس در گروه ورودي سال 1389، قبل از اجراي مداخله 19/92 و در وروديهاي سال 1390، 19/3 بود. به طور کلی در هر دو گروه میانگین نمره اعتماد به نفس قبل از مداخله، 19/07 و بعد از
فصلنامه مرکز مطالعات وتوسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد دوره نهم، شماره دوم، تابستان1393
Archive of SID
شهین رئوفی و همکاران 27
اجراي روش کارایی تیمی 19/79 بود. همان طور که مشاهده است؛اما آزمون آماري تی بین دو گروه اختلاف معنیداري را
میگردد اعتماد به نفس بعد از مداخله کمی افزایش یافته نشان نداد(.(P=0/5
ﳕودار۱: مقایسه ﳕره تفکر انتقادی دوگروه شرکت کننده
89ورودی
90ورودی
نمره بعد نمره قبل
14
12
10
8 ﳕره
تفکر
6 انتقادی
4
2
0
نمودار 1 مقایسه نمره تفکر انتقادي در دو نوبت تکمیل 2/45و بعد از اجراي روش کارایی تیمی 12/48باانحراف
پرسشنامه توسط دو گروه را نشان میدهد. میانگین نمره کل معیار2/27 بود که معنا دار بود(.(P=0/003
