بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی تاثیر آموزه های مذهبی بر سـلامت روان دانـش آمـوزان پسـر مـدارس شـبانه روزی مقطـع راهنمایی شهرستان شازند بوده است.روش : تعداد 52 نفر از دانش آموزان پسر بودند بـه شـیوه نمونـه گیـری تصـادفی خوشه ای انتخاب و در دو گروه ( آزمایش و گواه)،گمارش شدند.این پژوهش از نوع تجربی بود که در آن از طرح پـیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل و بدینصورت استفاده گردید که ابتدا پیش آزمون برای هردو گروه اجراء شـد، سـپس گروه آزمایش به مدت 14 جلسه آموزه های دینی را فرا گرفتند.در پایان از هردو گروه پس آزمون بعمل آمد.ابزار مـورد استفاده در این پژوهش مقیاس سلامت روان گلدبرگ بود.یافته ها پژوهش نشان داد آموزش آمـوزه هـای دینـی باعـث افزایش نمره کل سلامت روان دانش آموزان و کاهش نمرات آنان در مقیاسهای اضطراب،افسردگی و اختلال در کـارکرد اجتماعی شده است ولی در مقیاس نگرانی از سلامت جسمانی تفاوت معنادار نبوده است.
کلید واژه ها: آموزه های مذهبی، سلامت روان، دانش آموزان
-1مقدمه
سالهای کودکی و نوجوانی مرحله ای مهم در رشد و تکامل اجتماعی فرد به شمار می رود. در ایـن دوره نیـاز بـه تعادل هیجـانی و عاطفی به خصوص تعادل بین عواطف و عقل و درک ارزش وجـودی خویشـتن، خودآگاهی(شـناخت استعدادها، تواناییها و رغبتها)، انتخاب هدف واقعی در زندگی، استقلال عاطفی از خانواده ، حفظ تعادل روانی و عـاطفی خویشتن در مقابل عوامل فشارزای محیطی، برقراری روابط سالم با دیگران، کسب مهارتهای اجتمـاعی لازم در دوسـت یابی، شناخت زندگی سالم و موثر و چگونگی برخورداری از مهارتهای مورد نیاز برای زنـدگی مـوثر ، ایجـاد یـا افـزایش اعتماد به نفس در برخورد با مشکلات و حل آنها و همچنـین کمـک بـه آنهـا در رشـد و تکامـل عواطـف و مهارتهـای اجتماعی لازم جهت سازگاری با محیط اجتماعی و زندگی موثر و سازنده در جامعه ضروری به نظر می رسـد( شـعاری نژاد،.(1377
بر اساس پژوهش های انجام شده، عواملی نظیر عزت نفس، بر قراری ارتباط، تعیین هدف، تصـمیم گیـری، حـل مساله، تعیین و شناسایی ارزش های فردی در پیشگیری و یا کاهش ابتلا ی نوجوانان به انواع نابهنجاریهـای رفتـاری و اختلالات روانی و افزایش سطح سلامت روان آنها نقش موثری دارند (آقاجانی،.(1381 سلامت روانی عبارتست از رفتـار موزون و هماهنگ با جامعه، شناخت و پذیرش واقعیتهای اجتماعی و قدرت سازگای با آنها، ارضای نیازهای خویشتن به طور متعادل و شکوفایی استعدادهای فطری خویش(ایروانی و حمید،.(1378 هدف اصلی بهداشت روانـی، پیشـگیری از وقوع ناراحتیها و حفظ سلامت روانی به منظور ایجاد یک محیط فردی و اجتماعی سالم و مناسـب و همچنـین درمـان اختلالات جزئی رفتار که از وقوع بیماریهای روانی شدید جلوگیری می کند، می باشد(انصـاری، .(1384 مـی دانـیم کـه شکل گیری شخصیت و به طور کلی الگوهای روانی و رفتاری هر فرد به طور عمده در گرو شیوه های تربیت و چگونگی رفتار با وی در دوران کودکی است، لذا شرط رسیدن به اهداف نهایی بهداشت روانی، پرداختن به سالهای اولیه زنـدگی یعنی دوران قبل و بعد از تولد است. کودکان امروز مردان و زنان فردای جامعه اند و آنها در سلامت روانی جامعه بسـیار اثر گذارند (پورقاز،.(1383 پس جای آن دارد که ابتدا با شناخت بهتر از خود بهداشت روانی به عوامل موثر در ایجاد آن پرداخته و به ایجاد زمینه هایی بپردازیم که تضمین کننده این سلامتی چه در خانواده ها وچه در جامعه باشد.
تامین بهداشت و سلامت روحی و اخلاقی نوجوانان و جوانـان ، کـی ی از وظـایف اساسـی دسـت انـدرکاران مسـائل تربیتی و بهداشتی است و با توجه به نتایجی که عدم ارضای نیازهای نوجوانان به بار میآورد و با عنایت به این امر کـه پیشگیری همیشه ارزانتر و آسان تر از درمان است،دست اندرکاران امور فرهنگی کشـورمان خصوصـا معلمـان بـه دلیـ ل ارتباطات گسترده با اقشار نوجوان و جوان جامعه، میتوانند از یک سو موجبـات پیشـگ یری از مشـکلات و اخـتلالات و نابسامانیهای روانی نوجوانان را فراهم آورند و از سوی دیگر، مراتب رشد و شکوفایی استعدادهای آنان را هر چه بیشـتر مهیا سازند. یکی از مکانهایی که این فعالیتها میتواند مفید باشد، مراکز نگهداری کودکان است(زنگنه مطلق،.(1387
بر اساس جدیدترین پژوهش های جامعه شناختی %95 انسان ها به وجود خداوند ایمان دارند(اینگلهارت،.(1997 محققان هیچ قومی از اقوام بشری را نیافته اند که صاحب نوعی دین1F0 نباشـند(خرمشـاهی ،.(1374 قـرآن کـر یم از یـا ن حقیقت، که تمام اقوام گذشته دارای یک رسول و طبعا دارای دین بوده اند، در آیـ ات بسـ یاری خبـر داده اسـت سـوره،( فاطر آیه (24 و (سوره ،اعراف آیه .(7
دینF ∗1 در تمام نهادهای اجتماعی و فرهنگ های بشری آثار مثبت و سازنده داشـته است(صـادقی،.(1384 رابطـه دین، علم، فلسفه، عرفان، اخلاق، هنر، اقتصاد، سیاست، جامعه شناسی، روان شناسی و سایر علوم انسانی از روشن ترین مسائل است و شاید عصر ما عصر بازنگری و بازگشت به دین باشـد؛ زیـ را دو قائمـه بـزرگ مـادی نگـر ی و مارکسیسـم شکست خورده و برای بشریت رنج دیدهامروز مجال تأمل در معنویات و بازگشت به سنت های معنوی، که جامع تـرین
1 Religion
واژه دین و مذهب در طول این مقاله به یک مفهوم در نظر گرفته شده است.∗
378
مصداق آن دین است، فراهم شده است که نمونه های آن را در جمهوری های سابق شوروی و ژاپن و کشـورهای دگـری حتی در امریکا، بخصوص سیاهان مسلمان، می توان مشاهده کرد(محمودیان،.(1387
امروزه دین پژوهی به شیوه علمی و با استفاده از روش های تجربـ ی در علـوم اجتمـاع ی و انسـان ی وحتـ ی علـوم طبیعی، یکی از پیشرفته ترین رشته های دانشگاهی است(بازگیر،.(1382 پـس از شـلا یرماخر1F2 و وییـل ام جیمـز 2F3، دیـ ن پژوهانی همچون اتو3F4، لیوو4F5 ، الیاده5F6 و متکلمانی همچون برونر6F7 ، بارت7F8، بولتمـان8F9، تیلـ یش9F10، هیـ ک10F11 و کونـگ11F12بـه عرصه آمده اند که آثار و آراءشان تأثیر بلند مدتیبر تفکّـر دنـی ی در قـرن حاضـر بـه جـا ی گذاشـته اسـت (به نقـل از الیاده،.(1374 در این بین، علاقه های پژوهشی روان شناسان بزرگی همچون آلپورت12F13 ، یونگ13F14 ، فرانکـل14F15 و دیگـران در مسائل دینی قابل توجه است . همچنین آثار دینی و دین پژوهی که در غرب به طبع میرسند، از نظر کم ی و کیفی قابل توجه است، به گونه ای که سالانه حدود 2000 عنوان کتاب به سه زبان انگلیسـ ی، فرانسـه و آلمـان ی منتشـر مـی گردد که در آن ها رویکردهای مختلفی به دین مشاهده می شود(همان منبع).
رفتارهای مذهبی ارزش مثبتی در پرداختن به نکـات معنـی دار زنـدگی دارنـد. رفتارهـایی از قبیـل توکـل بـه خداوند،زیارت و غیره .... می توانند از طریق ایجاد امید و تشـویق بـه نگـرش هـای مثبت،موجـب آرامـش درونـی فـرد شوند(عسگری،.(1388 باور به این که خدایی هست که موقعیت ها را کنترل می کند و ناظر بر عبادت کننده هاسـت،تا حد زیادی اضطراب مرتبط با موقعیت را کاهش می دهد؛ به طوری که اغلب افراد مؤمن ارتباط خود را با خداوند ماننـد ارتباط با یک دوست بسیار صمیمی توصیف می کنند و معتقدند که می توان از طریـق اتکـاء و توسـل بـه خداونـد،اثر موقعیت های غیر قابل کنترل را به طریقی کنترل نمود(صدق پور،.(1388
داشتن معنا و هدف در زندگی،احساس تعلق داشتن به منبعی والا،امیدواری به کمک و یاری خداونـد در شـرایط مشکل زای زندگی،برخورداری از حمایت های اجتماعی،حمایت روحانی و ... همگی از جمله منابعی هسـتند کـه افـراد مــذهبی بــا برخــورداری از آنهــا مــی تواننــد در مواجهــه بــا حــوادث فشــارزای زندگی،آســیب کمتــری را متحمــل شوند(رسولی،.(1388پژوهشهای مختلف نشانگر آنند که مذهب می تواند در تمـامی عوامـل،نقش مـؤثری در اسـترس زایی داشته باشد و در ارزیابی موقعیت،ارزیابی شناختی فرد، منابع حمـایتی و ... سـبب کـاهش مشـکلات روانـی شـود ولز(2005 )P15P16F، آیروینگ، اسنایدر و کروسون(.(1998بر این اساس،مدتها است که تصور می شود بین مـذهب و سـلامت روان ارتباط مثبتی وجود دارد و اخیراً نیز روانشناسی مذهب،حمایت های تجربی زیادی را در راستای این زمینه فـراهم
آورده است کلاسنر16F17،((2000،(بازگیر،.(1382دبیری نژاد((1387در پژوهشی نشان داد که بین اعتقادات مذهبی و ابعاد آن با اضطراب، افسردگی و پرخاشگری دانش آموزان دختر رابطه منفی وجـود دارد.حکـیم زاده( (1386نیـز در تحقیـق خود به این نتیجه رسید که آموزش آموزه های مذهبی، ابراز وجود مورد بررسی(دانشجویان ساکن خوابگـاه) را افـزایش داده و باعث کاهش گرایش آنان به خودکشی در افراد گردیده است.عاصمی((1385تاثیر مذهب بر سـلامت و بهداشـت
1 Schelaiermacher 2 W, James 3 Otto 4 Leiv 5 Eliade 6 Brunner 7 Berth 8 Batman
9 Tallish 10 Hick
11 Kong's
12 Allport 13 Jung
14 Frankel 15 Wells 16 Klasusner
379
روان را بررسی کرد . نتایج تحقیق او نشان داد بین التزام عملی به اعتقادات مـذهبی و بهداشـت روانـی افـراد در هـر دو جنس رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.برگین و جنسن( (1991در فراتحلیل 24 مقاله پژوهشی به بررسی رابطه دین و بهداشت روان پرداختند و تاثیر مثبت مذهب بر بهداشت روان را در سـال 1991 ارائـه کردند(بـه نقـل از عسـگری و همکاران،.(1388
به طور کلی پژوهش های انجام شده در مورد مذهب و سلامت روان نشانگر آنسـت کـه مـذهب تـاثیر منفـی بـر بهداشت روان ندارد و در مجموع رابطه بین مذهب و بهداشت روان مثبت است(نجار اصل،.(1384کوئینـگ(2007)P1P18F در تحقیقی نشان داده است که سلامت روانی و جسمی انسان با زندگی معنوی او رابطه ای مثبت دارد.افرادی که اعتقادات مذهبی قویتری دارند، سازگاری بهتری با موقعیتهای استرس زا دارند، هنگام بیماری سریعتر از افراد غیر مذهبی بهبود می یابند، میزان پایینتری از هیجانات منفی و افسردگی را تجربه می کنند،اضطراب کمتری دارند و از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند الیوتP2P19F و همکاران((1991، اسنایدرP3P20F و همکاران(.(2002هاکنی و ساندرز(2003)P4P21Fدر بررسی رابطـه مذهب با سلامت روان دریافته اند که افراد غیر مذهبی نمره های بالاتری در آزمون هـای سـلامت روانـی و جسـمانی و نمره های پایینتری در آزمونهای مربوط به اختلالات روانی بدست می آورند.تیکس و فریزر(2005)P5P22Fدر تحقیقـات خـود دریافته اند که اعتقادات و باورهای مذهبی رابطه منفی و معناداری با اضـطراب و افسـردگی آزمودنیهـا دارد. ه مچنـین مطالعات و پژوهشهای نشان داده اند؛ از آنجائیکه مقابله های مذهبی منبع حمایت عاطفی-اجتماعی هستند، افرادی که از این مقابله ها در زندگی روزانـه خـود اسـتفاده مـی کننـد،کمتر از دیگـران دچـار افسـردگی و اضـطراب مـی شـوند کوئینگ((2007، امی و پارکP6P23F،((2006،بارون.(2006 )P7P24F بالتر(2002)P8P25Fدر بررسی نقش مذهب بر سلامت روان نشان داد افرادی که اعتقادات مذهبی قویتری دارند، از دیگران خودباورتر، کارآمدتر و سازش یافته تـر بـوده و عملکـرد تحصـیلی نسبتا بالاتری دارند، هیجانات مثبت دارند،انعطاف پذیر هستند و دوستان متعهدی دارند
