بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از انواع گردشگری، گردشگری مذهبی است. صاحبنظران صنعت گردشگری بر این باورند که به لحاظ موقعیت فرهنگی ـ مذهبی خاص ایران در میان کشورهای دیگر، گردشگری مذهبی جای رشد و توسعه بسیاری در کشور ما دارد؛ گردشگری مذهبی، علاوه بر جنبههای اقتصادی و مالی خود، باعث ارتباط اسلامی با سایر کشورها شده و تعامل بین ملل و فرهنگهایی را که نقاط مشترکی دارند، سبب می شود.آیین های فرهنگی – مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات یک ملت و قوم دارند و امروزه به عنوان یک جاذبه گردشگری فرهنگی شناخته شده و در طی دوران های مختلف به صورت جشن ها وعزاداری ها در میان مردم رایج بوده اند که خیلی از اوقات به صورت اجرای نمایش برگزار می شده است . از آنجا که احیای مراسم سنتی در تمامی کشورهای جهان جهت جذب توریست یکی از راهکارهای توسعه توریسم فرهنگی می باشد و می تواند در این جریان توسعه ، به نفع توریسم فرهنگی ایران مورد استفاده قرار گیرد . در خصوص پتانسیل مراسم تاسوعا و عاشورا در جذب گردشگر ، نشان می دهد که این مراسم قابلیت لازم را برای جذب توریست دارا می باشد و برگزاری این مراسم به صورت سنتی و در مکان های بزرگ مذهبی و خاص و احیای تعزیه می تواند در این راه مفید باشد .
کلید واژه ها : تاسوعا ، عاشورا، توریسم فرهنگی - مذهبی ، رخداد
مقدمه
گردشگری در سالهای اخیر با تحولاتی همراه بوده است که می توان این تحولات را ناشی از گرایش جوامع به توسعه پایدار داشت. در اشکال اولیه گردشگری تاکید برنامه ریزان ، عرضه کنندگان و حتی گردشگران عمدتا بر منابع طبیعی بوده است . ولی تقریبا از زمانی که جوامع پی به ارزش اقتصادی گردشگری و وجود تنوع در منابع دیگر شدند ، نگاه به گردشگری تغییر کرد به گونه ای که ارزش منابع و مواد فرهنگی برای گردشگری ( Mass بجای توریسم انبوه( (New tourism چندین برابر گردید و همین امر موجب ایجاد توریسم جدید تنوع در انواع جاذبه های فرهنگی در توریسم جدید منجر به ایجاد انواع مختلفی از . گردید ( tourism گردشگری شد .
گردشگری مذهبی ( Religion tourism ) ،گردشگری روستایی (Roral tourism)، گردشگری تاریخی Historical touris) )،گردشگری نوستالژیک Nostalgical tourism) )وگردشگری تاریک( Dark tourism )از مهمترین انواع گردشگری فرهنگی(tourism Cultural )می با شد .
صنعت گردشگری نقش مهمی در توسعه اقتصادی ایفا می کند و جاذبه های توریستی می تواند از پایدارترین منابع سرمایه ای در جهت کسب درآمد ارزی محسوب شود. از این رو دولت به تدوین برنامه توسعه گردشگری کشور اهتمام ورزیده و طبق این برنامه پیش بینی کرده است که تا پایان سال 2010 میلادی 200 هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم توسط صنعت گردشگری در کشور ایجاد می شود. در این میان مراسم عزاداری محرم که جزء مراسم فرهنگی – مذهبی می باشد می تواند کمک بسیاری برای رسیدن به این هدف ایفا کند.مراسم فرهنگی – مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات مردم یک جامعه دارند ، از نمونه های جریاناتی هستند که ایجاد جاذبه می کنند . بسیاری از کشورها اینگونه مراسم را به عنوان یک رخداد احیا می نمایند و از طریق برپایی فستیوال و کارناوال ها به آنها رونقش داده ، به طوری که جذابیت آنها بیشتر نمود پیدا می کند . در کشور ایران مراسم ایام محرم یکی از نمونه های مراسم فرهنگی – مذهبی مسلمانان شیعه بوده که بیانگر فرهنگ و مذهب آنان می باشد و هر ساله در قالب یک حرکت و جریان مردمی برگزار می شود. این مراسم قابلیت آن را دارد که به صورت یک رخداد در قالب کارناوال غم به کشورهای غیر مسلمان معرفی گردد تا امکان جذب گردشگران خارجی را فراهم آورد .
بیان مسئله :
در توریسم شهری عوامل متعددی می توانند زمینه ساز جذب توریست ها باشند که وجود مراسم و آداب و سنت ها می تواند یکی از این عوامل باشد ( قرخلو، . (1385 ایران به دلیل شرایط خاص و اسلامی بودن در زمره کشورهایی قرار می گیرد که در توریسم مذهبی می تواند بسیار فعال بوده و تعداد کثیری از توریست های مشتاق به مذهب را به خود جذب نماید . اجرای مراسم فرهنگی – مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات یک جامعه ، ملت و قوم دارند می تواند برای آن دسته از توریست هایی که مشتاق به شناخت و آشنا شدن به دیگر فرهنگ ها دارند ، نقش بسزایی ایفا کند ( قادری ، .(1386
در بسیاری از کشورها از اینگونه مراسم که دو عامل فرهنگ و مذهب به عنوان جاذبه در این مراسم تجلی می یابند ، به عنوان یک رخداد شناخته شده اند که از طریق برپایی فستیوال ها و کارناوال ها به آنها رونق داده و جذابیت آنها بیشتر نمود پیدا می کند .
در ایران مراسم ایام محرم یکی از نمونه های مراسم فرهنگی – مذهبی مسلمانان شیعه است که هرساله در قالب یک حرکت و جریان مردمی برگزار می شود ( قادری، (1386 مراسم تاسوعا و عاشورا به عنوان مراسمی که بیانگر فرهنگ و مذهب مسلمانان شیعی می باشد، می تواند در قالب یک رخداد به کشورهای دیگر به عنوان جاذبه گردشگری معرفی شود و برپایی آن از طریق کارناوال می تواند به هر چه جذاب تر شدن آن کمک کند .
هدف این مقاله ارایه راهکارهای استفاده از مراسم محرم به عنوان پتانسیلی در جذب توریست های فرهنگی
– مذهبی می باشد .
توریسم فرهنکی – مذهبی :
جهانگردی با انگیزه های گوناگونی صورت می گیرد . برخی از این انگیزه ها به فرهنگ و آیین های مربوط به آن مرتبط می گردد. از این رو توریسم فرهنگی ، توریسم اجتماعی و توریسم مذهبی دارای انگیزه های
مشترکی هستند . فرهنگ جاذبه اصلی گردشگری است . بدون فرهنگ که تفاوت ها را ایجاد می کند ، همه جاها شبیه به هم به نظر می رسند ( بونی فیس ، 1380، ص( 9 توریسم فرهنگی به آن بخش از گردشگری اطلاق می گردد که به جاذبه های - فرهنگی و تاریخی توجه می شود. فرهنگ می تواند در جذب گردشگر به یک مقصد، نقش مهمی ایفا کند و از طرف دیگر گردشگری می تواند برای حفظ و تجدید حیات فعالیت های مختلف اثرات مثبت و منفی داشته باشد.
گردشگری وسیلهای است که افراد را با مذاهب و فرهنگهای متفاوت به یکدیگر پیوند میدهد و به آنها کمک میکند تا همدیگر را با وجود تنشهای سیاسی و اجتماعی، بهتر درک کنند. از نظر سازمان جهانی جهانگردی، مذهب به عنوان یکی از اصلیترین انگیزههای سفر شناخته شده است.
برای توریست ها و مسافرانی که به کشوری مسافرت می کنند ، فعالیتها ، رویدادها و محصولات فرهنگی به عنوان نیروی الهام بخش ( نیروی جذب گردشگران ) تصور می شود ( قرخلو ،1385، ص. ( 149-152
توریسم فرهنگی به گروه های گوناگونی از مردم مربوط می شود که به دور دنیا ، کشورهای گوناگون و جوامع محلی برای بازدید از رخدادهای ( رویدادها ) گوناگون سفر کرده و به دنبال کسب کردن تجربه از میراث ، مذهب و هنر به منظور اقزایش آگاهی از کشورهای مختلف و روش های زندگی آنها می باشند که همگی در برگیرنده طیف وسیعی از تجربه توریست فرهنگی می باشد . توریسم فرهنگی به عنوان نمونه می تواند در برگیرنده اجرای هنرهای نمایشی ، بازدیدهای فستیوالی از آثار تاریخی و یادبودها ، تورهای آموزشی ، موزه ها ، میراث های طبیعی و فستیوال های مذهبی باشد.
در بررسی گونه شناسی جاذبه های توریستی ، بخشی از جاذبه ها مربوط می شود به آن بعد غیر مادی فرهنگی که می تواند با برنامه ریزی عاملی برای جذب گردشگران محسوب شود. بخش اعظمی از فرهنگ هر جامعه "فولکولور "یا فرهنگ عامّه آن جامعهمی باشد . فرهنگ عاّمه یا فولکولور آن بخش از فرهنگ شفاهی هر جامعه ای است که در طی سالها و نسلها بصورت شفاهی و سینه به سینه نقل شده است و بدین گونه پا برجا مانده است .(روح الامینی . (1371
بنا بر بررسیهای سازمان جهانی گردشگری، گردشگری حلال به صورت نوع خاصی از گردشگری مذهبی، منافع کشف نشده بسیار و شانسهای تجاری زیادی را به کشورهای مسلمان و بهویژه آسیای میانه ارائه میکند. گردشگری حلال، نوعی از گردشگری مذهبی است که تمام فعالیتهای آن از نظر قوانین اسلامی مجاز شمرده میشودبه. لحاظ موقعیت فرهنگی ـ مذهبیِ خاص کشورمان در میان کشورهای دیگر، توریسم مذهبی جای رشد و توسعه بسیاری در کشور ما دارد.
تنوع مراکز، آثار و ابنیه تاریخی و عبادتگاههای ادیان مختلف موجود در کشور را در تمام دنیا بینظیر دانسته و میگوید:»کشور ایران در تمام حوزههای مذهبی دنیا، توانایی جذب توریسم را دارد و فضای خاص فرهنگی موجود، توسعه توریسم مذهبی ـ فرهنگی را در آن امکانپذیر میکند.« که می توانیم این مراکز را بعنوان مراکزی که مراسم خاص محرم در این مکان ها بهتر و دیدنی تر انجام می شود را به عنوان مراکز مهم و اصلی جهت معرفی و جذب توریسم در این دوره استفاده کرد که با توجه به نوع سنت های محلی خاص خود اجرا می شود هر چند در تمام نقاط دیگر کشور هم ، در هر شهری و محلی آداب و مراسم خاص آن مکان را دارد . لذا معرفی یکی از پرشورترین مراسم عزاداری در کشور ایران نشان از یک واقعه تاریخی مسلمانان شیعه جهان است ، از این رو با برنامه ریزی می توانیم از این فرصت بهتر و بهینه تر در جهت جذب توریسم مذهبی ( جهت این دوره ، در زمان محرم ) استفاده کرد .
