بخشی از مقاله
چکیده
پیادهروی اربعین یکی از بزرگترین رخداد های شیعیان می باشد، که سالیانه بیست میلیون نفر زائر با پای پیاده از نجف تا کربلا را طی می کنند. در این مسیر موکب ها خدمات مورد نیاز زوار را تامین می کنند. موکب های ساخته شده در این مسیر یا به صورت مردمی ساخته شده اند یا توسط سازمان ها، اما تمام این موکب ها بدون داشتن اصول طراحی مطالعه شده کافی می باشند و صرفا به برطرف کردن نیاز های اولیه زوار اکتفا کرده اند. نکته قابل توجه این است که طراحی این موکب ها باید داری اصولی بررسی شده باشند.
در دو مرحله با تحلیل اطلاعات گردآوری شده و تجزیه و تحلیل آنها ا صول مورد نظر ک شف شده. منابع این تحقیق به صورت کتابخانه ایی، مشاهدات میدانی و مصاحبه می باشند. در ابتدا با بررسی شرایط فعلی به کشف نقاط ضعف و قوت پرداخته شده است و در مرحله بعدی با برر سی بناها و اماکن سنتی عزاداری در ایران، عنا صر طراحی این اماکن م شخص شدند.
در مرحله آخر این عنا صر را با نقاط قوت و ضعف بررسی شده فعلی تطبیق داده شد و اصول طراحی موکب های اربعین تبیین شدند. این اصول می تواند توسط سازمان و افراد بومی که قصد ساختن موکب در این مسیر را دارند مورد استفاده قرار گیرد.
.1 مقدمه
هر ساله در روز اربعین حسینی زوار امام حسین پیاده از نجف به کربلا می روند و زیارت می کنند. در این مسیر موکب هایی محیا می شوند برا پذیرایی از زوار و دادن خدمات مورد نیاز، بنابراین نقش ب سیار پرنگی را این موکب ها برای خدمات ر سانی به بی ست میلیون زائر ایفا می کنند.طراحی و ساخت این موکب ها باید متناسب با اصول مطالعه شده باشد تا بتواند حداکثر پاسخگویی را داشته باشد. اما متاسفانه در این زمینه مطالعه زیادی انجام نشده است.
در این تحقیق تلاش شده است بتوان اصولی را برای طراحی این موکب ها تبیین کرد. این اصول باید بتوانند ضمن پاسخگویی به نیاز های زائرین دارای هویتی خاص برای این مراسم آیینی عظیم نیز باشند. به این صورت که با کشف عناصر عزاداری در اماکن عزاداری سنتی ایران می توان هویت این مسیر را تقویت کرد.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق پیاده روی اربعین
پیادهروی اربعین عبارت است از حرکت شمار زیادی از مسلمانان شیعه به سمت شهر کربلا، در جنوب بغداد، به منظور جمع شدن همه آنها در چهلمین روز پس از سالگرد کشته شدن حسین بن علی، سومین امام شیعیان در واقعه عاشورا در گردهمایی اربعین از جمله گروههای مسلمانان شیعه، مسلمانان سنی، مسیحی، ایزدی و دیگر آیینها هم در آن حضور داشتهاند. این رویداد بزرگترین گردهمایی سالانه مذهبی در جهان است.
آمار شرکت کنندگان در گردهمایی اربعین
شمار شرکت کنندگان ایرانی در گردهمایی اربعین در سالهای 89 تا 95 از چهل هزار نفر به دو میلیون و دویست هزار نفر است که نشان دهنده افزایش 55 برابری زائران در مدت 6 سال است که هر ساله افزایش بیش از 130 درصدی یافته است و در سال 96 بیش از 3 میلیون زائر از ایران در این مراسم شرکت کرده اند.
آمار مختلفی از همه شرکت کنندگان در گردهمایی اربعین ارائه شده است. شمار افراد وارد شده به کربلا در سال 2014 نزدیک به 17 میلیون تن گزارش شده است. بر اساس منابع دیگر شمار راهپیمایان به سمت کربلا 20 میلیون تن در این سال اعلام شده است.
در سال - 2017 - 1396 وزیر راه عراق اعلام کرد شمار زائران اربعین از مرز 26 میلیون نفر عبور کرده است
برپایی موکبها در مسیر پیادهروی
همه ساله در مسیر راهپیمایی مکانهایی با نام موکب - هیئت عزاداری - به صورت مردمی و خودجوش برپا میشود. در این موکبها خدمات و امکانات بهداشتی و رفاهی به صورت رایگان به زائران ارائه میشود. تعداد این موکبهای در سال 1394 شمسی 7000 عدد اعلام شده است
منظر آیینی و آیین مفهوم و تعریف منظر آیینی
منظر، تلفیق نمادهای محیط با ادراک انسان از آنهاست. نمادها محصولات زندگی انسان در محیط اند. نمادها متفاوتند. منظری که اغلب نمادهایش فرهنگی باشد، منظر فرهنگی و منظر شهر، که بستر نمادهای زندگی انسان در شهر است، منظر شهری می شود. آیین زیرمجموعه فرهنگ است و منظری که می سازد، در عین آ نکه فرهنگی است، به واسطه اهمیت نمادهای آیینی در آن، منظر آیینی خوانده می شود.
منظر آیینی بخشی از منظر فرهنگی است که بازتاب آداب و رسوم، مراسم، مذهب و آیینهای دینی را به نمایش می گذارد. مراسمی مانند سیزده بدر، جشن سده، پنجاهه و ... . مراسم سیزده بدر آیینی است که در دل طبیعت شکل می گیرد و ریشه در احترام به آب و سبزه دارد. مراسم سده، منظر آیینی بسیار کهنی است که به نیایش آتش اشاره دارد.
آیین
آیین اجرای داوطلبانه رفتاری است که به شکلی سزاوار به منظور تاثیر گذاری نمادین یا مشارکت در زندگی جدی طراحی شده است و طیف وسیعی از فعالیت های انسانی در جوامع را شامل می شود. آیین ها با داشتن سه ویژگی کلان تکرارپذیری در زمان و مکان مشخّص، برخورداریماهیتیاز نمادین و استعاری، و کنش و فعالیّتی اجتماعی، با سه مؤلّفه اصلی شهر شامل کالبد، معنا و فعالیّت در تعامل و ارتباط تنگاتنگ است. در نتیجه، آیین را می توان پدیده ای فضایی و به تبع آن پدیده ای شهری دانست.
آیینها نوعی نمایشهای اجتماعی نمادین هستند که تحت شرایط خاصی در جامعه بروز میکنند و به افراد جامعه حکم میکنند که به آن نوع خاص عمل نمایند. آیین ها در همه جوامع انسانی اعمالی مقدس محسوب میشوند که اعضای جامعه در رابطه با انجام آن احساس تعهد و پایبندی مینمایند. آیینها شیوههای عملی معینی هستند که از اعتقادات سرچشمه میگیرند. فاصله میان اعتقادات و آیینها ، فاصله میان اندیشه وحرکت است.
آیین از یک سو وسیلهای برای تشویق و تقویت پیوندهای اجتماعی یک گروه و رفع و رجوع کردن تنشها ، از سوی دیگر راهیی است که بسیاری از رویدادهای مهم حتی بحرانی ، نظیر مرگ را که از نظر اجتماعی میتواند به کلی مخرب و ویرانگر باشد ، برای افراد قابل تحملتر مینماید.
آیینها در هر جامعه »زمان مقدس « را خلق می کنند و مکان ها را بر هم فضیلت می بخشند. آیینها در هر زمانی برگزار نمی شوند و لذا به سبب اهمیّتی که آحاد جامعه برای آیین قائلند، زمان و مکان برگزاری آن هم از دیگر اوقات ممتاز می شود.
ارتباط تنگاتنگ آدمی و جهان بینی وی باعث شده که از دیرباز تاکنون در میان تمامی ملت ها آیینهای متنوعی که نمود عینی نگرش ذهنی مردمان است بوجود بیاید.
منظر مناسبتی، عینی یا ذهنی
با مرور منابع اسلامی، می توان دریافت که نظر دین، در خصوص مناسبت ها، اولویت ذهنیت بر عینیت است. به عبارتی هدف توجه کردن به یک مناسبت، تلاش برای تربیت روح و تزکیه نفس است. حتی تا اینجا نیز پیش رفته که چنانچه، انقلابی درونی و یا موفقیتی در رشد و کسب کمالات در دایره ذهنی، بر انسان عارض شود، می توان آن را به عنوان یک مناسبت تلقی کرده و نسبت به بزرگداشت آن اقدام نمود.
در همین راستا، اعلام حال درونی، در قالب تشکیل اجتماعات و برگزاری مراسم، از جمله توجهات دین به مسئله فضای جمعی و به تبع آن هویت جمعی است. چراغانی های گذر ها و معابر و تزیین کردن عناصر شاخص شهری در اعیاد و جشن ها - ملی و مذهبی - ، همچنین سیاهپوشی بنا ها، حسینیه و اماکن مقدس، در ایام سوگواری و عزا - ملی و دینی - ، از نمونه های تظاهر بیرونی فرح و حزن، در رفتار اجتماعی مسلمانان است؛ که غالبا به صورت برنامه ریزی نشده، خودجوش و مردمی صورت می گیرد.
مراسم مذهبی-فرهنگی به عنوان زیرمجموعه ای از آیین هایی از عوامل عملکردی فضاهای شهری و از عناصر مؤثّر در تعاملات اجتماعی، حیات و ماندگاری این فضاها هستند. از سویی منظر شهری، مجموعی از عینیّت کالبد - فیزکیی - و ذهنیّت - نهفته های اجتماعی و انتظارات جامعه - است. تغییرات کالبدی حاصل از آیین مذهبی ایام محرّم در منظر شهر و البته نقش مردم و عوامل انسانی در این مراسم، توانایی تبدیل کردن این منظر موقّت شهری به عنصر ذهنی تأثیرگذار در خاطر شهروندان را دارد.
منظر راه
در منظر راه ها، خطوطی مانند مسیر یا خیابان ها اغلب حس جهت را تولید و ناظر را به سمت آن هدایت میکنند . این مسئله به ویژه در نمونه های با خطوط خمیده که اندک اندک در گوشهای ناپدید میشوند، صادق است که حس دعوت کننده ایجاد میکنند. این خطوط در هر محیط ویژگی ها و مشخصات خاصی دارند و حس خاصی را القاء میکنند.
در مطالعه و بررسی این سیر تکامل نیز می بایست به عواملی پرداخت که در تبدیل شخصیت تبعی راه به شخصیتی مستقل و در ادامه به شخصیتی محورین دخیل بوده اند. عواملی همچون اتفاقات تاریخی مرتبط با آن راه، سهمی که آن راه در ساختا رشهر ایفا می نماید
به هم رسیدن خطوط موازی جاده در افق دور دست، حس بی نهایت و بی کرانگی را القاء میکند و کششی به سمت آن نقطه عطف ایجاد میکند.
ذهنی مانند خطوط تراز که نقاط ارتفاعی یکسان را به هم متصل میکنند، میتوانند تأثیرگذار باشند. برای مثال خطی از گیاهان در منطقهای کوهستانی - ترکیبی از ارتفاع و اقلیم - ساخت و سازها در ایجاد پیچ و خم های جادهای، یا سطوح صاف در کشاورزی تراس بندی همگی میتوانند توسط ارتباط شان با خطوط تراز تعیین و موقعیت یابی شوند
.3 یافته ها
وضعیت کنونی
به علت وسعت مراسم و اینکه کلیه این مراسم در حاشیه جاده هشتاد کیلومتری نجف-کربلا شکل می گیرد بررسی وضعیت آن کمی کار دشواری است به دلیل اینکه در نقاط مختلف این مسیر بر حسب شرایط عناصر موجود نیز کمی تغییر داشتند و به همین دلیل وضعیت موجود را به دو روش وضعیت کنونی این مراسم را بررسی کرده ایم. اول با بررسی تصاویر - تصویر1و - 2 این مراسم و در مرحله بعد با مصاحبه شفاهی با زوار، که نتایج آن را در ذیل زیر بر حسب نقاط ضعف و قوت طبقه بندی کرده ایم.
نقاط قوت: وجود نخلستان های فراوان در مسیر، پذیرایی زوار توسط مردم بومی، خدمات دادن سازمان ها در سرتاسر مسیر، مشاهده عنصر پرچم در طول مسیر...
