بخشی از مقاله
حاكميت اينترنت : پيشينه و آينده پيش رو
الف : پیشینه :
يكي از مهمترين مباحث مطروحه در اجلاس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی که از دهم تا دوازدهم دسامبر 2003 در ژنو سوئیس برگزارشد بحث دامنه داری به نام حاكميت بر اينترنت (internet governance) يعني چگونگي اداره اينترنت بود. این موضوع اگر چه در پايان اجلاس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی به اینجا انجامید که يك كار گروه در يك فرايند باز و فراگير, مكانيزم مشاركت فعال و همه جانبه دولت ها، بخش خصوصي و جامعه مدني را از سوي كشورهاي توسعه يافته و رو به توسعه به پيشنهاد اعلاميه اجلاس زير نظر كوفي عنان تشكيل دهد و تا سال 2005 (اجلاس تونس) يك تعريف كاري از حاكميت اينترنت ارائه كند،اما هنوز یک بحث پیچیده و چند وجهی است که به مباحث کارشناسی همه جانبه نیاز دارد تا از سطح یک واکنش سیاسی به سطوح یک مقوله کاملا کارشناسی ارتقا یابد.
در بند پنجاه اعلامیه اصول آمده است: به مسائل مربوط به حاكميت بين‌المللي بر اينترنت بايد به گونه‌اي هماهنگ پرداخته شود. ما از دبيركل سازمان ملل متحد مي‌خواهيم تا طي يك فرايند باز و دربرگيرنده همه، و براساس سازوكاري كه مشاركت فعال و كامل دولتها، بخش‌خصوصي، و جامعه مدني كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته را تضمين كند و شامل سازمان‌هاي بين‌الدولي و بين‌المللي، و انجمن‌هاي مربوطه باشد،
يك گروه كاري براي مسئله حاكميت بر اينترنت تشكيل دهد تا اقدام به تحقيق و بررسي كند و در صورت مقتضي تا سال 2005 پيشنهاداتي را براي اقدام عملي در جهت حاكميت بر اينترنت ارائه دهد(1) در همین حال در طرح اقدام ژنو هم در بند سیزدهم زیر عنوان محیط استعدادپرور از دولتها خواسته شده است تا يک چارچوب قانوني و نظارتي، حمايت‌کننده، شفاف، رقابت‌گرا، و قابل‌پيش‌بيني بپرورانند كه انگيزه‌هاي لازم براي سرمايه‌گذاري و توسعه گروه‌هاي اجتماعي را در جامعه اطلاعاتي فراهم آورد.
در این بند چنین آمده است : پ6 . محيط استعدادپرور 13. براي به‌حداكثر رساندن مزاياي اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي جامعه اطلاعاتي، دولتها بايد يک محيط سياسي و قانوني قابل اعتماد، شفاف و غيرتبعيضي ايجاد كنند. اقدامات عبارتند از: الف) دولتها بايد يک چارچوب قانوني و نظارتي، حمايت‌کننده، شفاف، رقابت‌گرا، و قابل‌پيش‌بيني بپرورانند كه انگيزه‌هاي لازم براي سرمايه‌گذاري و توسعه گروه‌هاي اجتماعي را در جامعه اطلاعاتي فراهم آورد. ب) از دبيرکل سازمان ملل متحد مي‌خواهيم تا از طريق يک فرايند باز و شامل همگان که تضمين‌کننده سازوکاري براي مشارکت کامل و فعال دولتها، بخش‌خصوصي و جامعه مدني کشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه باشد، و سازمان‌ها و انجمن‌هاي بين‌دولتي و بين‌المللي را دربربگيرد، يک گروه‌کاري در مورد نظارت بر اينترنت تشکيل دهد تا به بررسي و ارائه پيشنهادهاي عملي، در صورت مقتضي، در مورد اعمال نظارت بر اينترنت تا سال 2005، اقدام کند. اين گروه بايد، علاوه بر کارهاي ديگر: 1- يک تعريف کاري از نظارت بر اينترنت به دست دهد.
2- مسائل سياست‌گذاري عمومي را که مربوط به نظارت بر اينترنت است تعيين کند. 3- درک مشترکي از نقش‌ها و مسئوليت‌هاي مربوطه دولتها، سازمان‌هاي بين دولتي و بين‌المللي موجود و ديگر انجمن‌ها و همچنين بخش خصوصي و جامعه مدني کشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه ايجاد کند. 4- يک گزارش از نتايج اين فعاليت تهيه کند تا براي ملاحظه و اقدام مقتضي به مرحله دوم اجلاس جهاني جامعه اطلاعاتي در تونس در سال 2005 ارائه شود. (2) کار گروه حاکمیت اینترنت (Working Group on Internet Governance - WGIG) به ریاست نیتین دسائی (Nitin Desai) مشاور ویژه کوفی عنان دبیرکل سازمان ملل در امور جامعه اطلاعاتی تشکيل شده ، نخستين گردهمائی خود را هم برگزار کرده و ایران نیز با نامه رسمي كوفي عنان، به عنوان يكي از 40 كشور عضو کار گروه حاكميت اينترنت انتخاب شده است .
هشت عضو كارگروه ایران را مهندس نصرالله جهانگرد بعنوان رئيس كارگروه،دكتر محسن پاذري دبير كميسيون ملي WSIS ،دكتر کاظم معتمدنژاد، دكتر ابراهيم آبادي، دكتر غريبي،مهندس سلجوقي،مهندس جعفري و دكتر صفايي تشکیل می دهند. پس از اجلاس ژنو هم یک فروم بین المللی از سوی نیروی ضربت سازمان ملل در زمینه ICT با حضور 200 تن از سران دولتها، نهادهای مدنی و تجاری در روزهای 25 و 26 مارس تشکیل شد که در ان پاول تاومی (Paul Twomey) رتیس و مدیر اجرائی ICANN هم حضور داشت و نظر کلی حاکم بران چندان علیه وضع موجود نبود و اگر چه دربحث های مربوط به حاکمیت اینترنت مقولاتی چون حاکمیت، امنیت، حریم شخصی، هماهنگی بین المللی و حقوق مرتبط با مالکیت معنوی (Intellectual Property Rights - IPR) به چشم می خورد و حاكميت بر اينترنت بحث حقوقدانان، اقتصاد دانان و سياستگذاران است اما يکی از نکات مشترک اين سه طیف کم توجهی به معماری اينترنت و نهادهای مرتبط با حاکمیت درآن است.
ب : وضعیت امروز
وضعیت امروز را باید ابتدا از معماری اینترنت درک کرد . درک این معماری که یک معماری عیر متمرکز است، بسیار اهمیت دارد. معماری اينترنت در یک نگاه کلان و با پرهیز از اصطلاحات گیج کننده برای نا اشنایان با این معمعاری در بردارنده این موارد است:
در فضای اینترنت ، هسته ها (Nodes) یا کامپیوترها مشتمل بر ایستگاههای کاری هستند و نرم افزارهای کلاینت (Client Software) را راهبری می کنند و کلاینت ها با استفاده از پروتکل ها از طریق آنها درخواست هایشان(Requests) را می فرستند و نیز سخت افزارهای میزبان (Host Hardware) با استفاده از سرورها ی متکی بر پروتکلها به درخواست های کلاینت ها پاسخ می دهند و بالا خره هسته های میانجی (Host Hardware) مثل هاب ها، روترها و پروکسی ها (Hubs, Routers, Proxies, Gateways) هم کارشان انتقال پیام ها است. تاریخ اینترنت نشان می دهد که عدم مرکزیت هسته اصلی رشد انفجاری آن بوده است،
این ماجرا در واقع کانون هراس استراتژیست های نظامی و آرپانت در برابر حملات احتمالی با بمب های نوترونی بوده و به همین سبب از همان دوران جنگ سرد تلاش شده است تا از میزان تصلب و تمرکز ساختاری در معماری اینترنت کاسته شود. در این فرایند تاریخی یک نکته مهم به چشم می خورد و باز در همین جا هم هست که برداشت های کریستالی و مبهم از یک مفهوم شکل می گیرد : تمرکز زدائی ، آنارشیسم یا کثرت گرائی؟ حاکمیت اینترنت نه نخستین بحث و نه آخرین بحث برخاسته از فضای اینترنت است و اساسا مرور تاریخچه اینترنت نشان می دهد که تا کنون هیچ طرح اجرائی بزرگ و حتی یک تصور و تئوری پارادایمی درباره اینترنت چه درباره گذشته ان و چه درباره آینده آن وجود ندارد، البته باید اذعان داشت که غیرقابل پیش بینی بودن آینده اینترنت غالب ترین گفتمان در عرصه پیش بینی های موجود است .
از یک دیدگاه می توان بحث برخاسته از اجلاس سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی در ژنو 2003 را بحثی میان کنترل و آزادی دید و از دیدگاهی دیگر بحث عدالت در دسترسی. در محور کنترل و آزادی می توان رد پای گروههای مدنی، آزادیخواهان، طرفداران ارتقای حقوق بشر و گروههای رادیکال را دید، اما در محور عدالت در دسترسی، مقولات مرتبط با خطرات بالقوه دسترسی بر مبنای ثروت و قدرت وجود دارد و ردپای دولتها، شرکتهای بزرگ تجاری جهان و تمایلات برنامه ریزان تمرکزگرا قابل رویت است.
اما به نظر من به این موضوع ابتدا باید از منظر کاربران اینترنت نگریست و من می کوشم در این مقاله که ترجیح می دهم نام مقاله عقیده ای (Opinion article) را بر آن بگذارم از همین زاویه به موضوع حاکمیت اینترنت نزدیک شوم چرا که این موضوع بسیار تازه است و هنوز ادبیات ویژه ای در قبال آن شکل نگرفته است. من معتقدم آنچه در ژنو 2003 از جانب بخش شمالی جهان طرح شد در دو طیف قابل جمعبندی بود: طیف اول : نگاه فنی مطلق از قبیل مقولات مرتبط با اختصاص آدرس های اینترنتی و نام های دامنه
طیف دوم : حاکمیت ابزارهای دوربرد ارتباطی
اما آیا حاکمیت اینترنت به همین دو طیف قابل خلاصه شدن است من بر این باور هستم که دست کم آنچه در طرح اقدام ژنو در بند سیزدهم زیر عنوان محیط استعدادپرور آمده فراتر از این حد است. دقت به بندهای دوم و سوم در بند سیزدهم حکایت دیگری دارد که از نگاههای دو طیف فنی پیش گفته فراتر می رود .
آن دو بند که بر وظایف اصلی کار گروه مورد نظر دکتر کوفی عنان متمرکز هستند، از این قرارند: 2- مسائل سياست‌گذاري عمومي را که مربوط به نظارت بر اينترنت است تعيين کند. 3- درک مشترکي از نقش‌ها و مسئوليت‌هاي مربوطه دولتها، سازمان‌هاي بين دولتي و بين‌المللي موجود و ديگر انجمن‌ها و همچنين بخش خصوصي و جامعه مدني کشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه ايجاد کند. شاید با اغماض بتوان دیدگاههای دو طیف فنی را در بند دوم تا حدودی ذیمدخل دانست،
اما باید دوباره پرسید که آیا همه مسائل سياست‌گذاري عمومي مربوط به نظارت بر اينترنت در حد مقولات آدرس های اینترنتی و نام های دامنه خلاصه می شود؟ نکته بسیار مهمی که بیرون از این دو طیف فنی است و هنوز در حالت راز گونه ای قرار دارد بحث بند سوم است که کاملا اشکارست که از لحاظ wording طرح اقدام، بسیار حساب شده نوشته شده است و آن چیزی نیست جز انچه که به صراحت از کار گروه مورد بحث خواسته شده تا درباره آن اندیشه کند: ایجاد درک مشترک از نقش‌ها و مسئوليت‌هاي مربوطه دولتها، سازمان‌هاي بين دولتي و بين‌المللي موجود و ديگر انجمن‌ها و همچنين بخش خصوصي و جامعه مدني کشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه .
به دیگر زبان، چالشی ترین بخش طرح اقدام پس از بند اول آن که همان ارائه تعريف کاري از نظارت بر اينترنت است، همین بند سوم و ایجاد درک مشترک از نقش‌ها و مسئوليت‌هاي مربوطه دولتها، بخش خصوصي و جامعه مدني کشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه است. این چالش هنگامی بیشتر چهره می نماید که به انگیزه های مثبت بخش خصوصی در قبال پدیده جهانی سازی و به طور همزمان به دیدگاههای منفی جامعه مدني در قبال همین پدیده جهانی سازی تعمق بیشتری کنیم.
نکته بسیار مهم بعدی گنگ بودن هر دو مفهوم حاکمیت و اینترنت و یا دست کم، مشترک نبودن این دو مفهوم برای شمالی ها و جنوبی هاست. اگر به متون انگلیسی بیانیه اصول نگاه کنیم متوجه این نکته می شویم که از دو واژه Management و Governance استفاده شده است و علی القاعده فرق بسیاری میان مدیریت و حاکمیت وجود دارد. بعنوان نمونه دقت کنید به دو بند چهل وهشت و چهل ونه بیانیه اصول که عینا به انها ارجاع می دهم (3) با این اوصاف حالا می توان پرسید که کار سازمانی چون آیکان مدیریت است یا حاکمیت و یا هماهنگی؟ و اگر فرضا به جای وازه هایManagement وGovernance از واژه Coordination به معنی هماهنگی استفاده می شد چه پیش می آمد؟
حالا پرسشی که می تواند مطرح شود این است که کار آیکان کدامیک از موارد فوق الذکر است : مدیریت است یا حاکمیت و یا هماهنگی؟ اما با این وصف، باید به معماری اینترنت دقت کرد و دوباره ، ملاحظات و پرسش هایی را به میان کشید: - در حالیکه کنش های اینترنتی اساسا مبتنی بر تعامل و همکاری و نیز روابط چند جانبه سازمانی است، حاکمیت متمرکز چه مفهومی است و چگونه می توان انرا در اذهان تصویر کرد؟ - فضای وب یک فضای فراملی است
و به خصوص در تجزیه پیام ها (packetised) نمی توان از یک دولت حرف زد - سوئیت پروتکل ها که مفاهیمی متعدد و فراملی هستند و خود اینترنت اساسا چند مسیره یا مولتی پت (multi-path) است. بنابراین چه کسانی مالک انها هستند؟ پروتکل ها له یا علیه چه کسانی هستند؟ ایا پروتکل ها را می توان به نفع خود مصادره کرد. به یاد بیاوریم تحولات ژنو 2003 را که در آن، امريکا و اروپا و کشورهای رو به توسعه و در واقع ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) و ITU تا حدودي روياروي يكديگر قرار گرفتند .
اختلاف ITU و ICANN اگر چه پديده جديدي نبود اما در آن اجلاس مخالفت آمريكا با حاكميت ITU بر اينترنت اعلام شد . هرچند آمريكا حامي ICANN بود که يک شرکت کاليفرنيايي خصوصي است که در سال 1998 به وجود آمده و به تدريج به حاکم بلامنازع مقولات فني اينترنت تبديل شده است، اما آیا نهادهای مرتبط با اینترنت با ICANN و ITU به پایان می رسد؟
برخی دیگر از نهادهای پرقدرت در حوزه اینترنت
IETF : نیروی ضربت مهندسی اینترنت (Internet Engineering Task Force) نیروی ضربت مهندسی اینترنت را می توان اصلی ترين نیروی فني در اينترنت به حساب آورد که کارش تهيه استانداردهاست که خودش جندین كارگروها دارد و موصوعات تائید شده اش به تائید انجمن اینترنت می رسد. IEEE : انستیتو مهندسان الکترونیک و الکتریکال (Institute of Electrical and Electronic Engineers) یک انجمن فنی حرفه ای جهانی است که در حوزه های الکترونیک، کامپیوتر و اطلاعات فعال است.
(4) ETSI : انستیتو اروپائی استانداردهای دوربرد (European Telecommunications Standards Institute) که یک سازمان عیر انتفاعی اروپائی است و در زمینه استانداردسازی برای ارتباطات دوربرد فعالیت می کند (5) W3C: کنسرسیوم ورلد واید وب (World Wide Web Consortium) كه در حوزه های پزوهش و توسعه فعال است و ریاست انرا تیم برنرزلی معروف که خالق فرامتن بود برعهد دارد. ITU : اتحادیه بین المللی ارتباطات دوربرد (International Telecommunications Union) که برای هماهنگ سازی فعالیت های عرصه ارتباطات دوربرد فعالیت می کند (6) IANA : نهاد شماره های اختصاصی اینترنت (Internet Assigned Numbers Authority) که شعارش این است
: اختصاص یافته به کارکردهای هماهنگ مرکزی برای اینترنت جهانی در خدمت منافع عامه(7) ICANN : شرکت شماره ها و نام های اختصاصی اینترنت (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) که مدیریت و هماهنگی دامین ها (Domain Name System - DNS) را بر عهده دارد که برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می توانید رجوع کنید به بخش پرسش های آیکان. (
