بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش کاوشی است که در آن با طرح و برنامه روشن، در پی یافتن دانستنی های مربوط به یک موضوع و پیشینه موضوع، گردآوری منابع و به هم پیوستن آن ها و یافتن دانستنی های تازه می رویم و هنگامی که پژوهشگر حدود و چهارچوب مسئله تحقیقی خود را روشن ساخت و دقیق بدان آگاهی یافت می تواند با مراجعه به منابع درباره پیشینه همان تحقیق جست و جو کند. سپس به تنظیم نهایی آن بپردازد و صورت و قالب نهایی را بر اساس توصیف یک کتاب یا رساله یا مقاله شکل دهد و آن را در قالب اثری ماندگار که نمایانگر دانش علمی اوست به جامعه علمی ارائه دهد و روزی را به انتظار نشیند که در پرتو الطاف الهی، نوشتار او مقبولیت لازم را در بین مخاطبان به دست آورد. شناسایی و درک نیاز، شناسایی منابع عمده اطلاعات، مطالعه و مرور پیشینه نظری و پژوهشی، ضرورت و اهمیت پیشینه سازی فواید و پیش نیاز های پیشینه از اهداف خاص محقق می باشد و جست و جو پژوهشگر برای به دست اوردن منابع معتبر و به روز و مربوط به موضوع تحقیق از آن جهت مهم است که از پیشرفت های تازه و رشد و گسترش هایی که در این زمینه به دست آورده آگاه می شود.
کلمات کلیدی: چیستی، چرایی، چگونگی، تدوین، پیشینه، تحقیق
مقدمه
پژوهش فرایندی منطقی و معقول و سامان یافته است که جوینده حقیقت در جست و جوی درستی پدیده، سخن و ادعا و نتیجه آن است. بررسی پیشینه تحقیق یکی از مراحل اساسی پژوهش به شمار می رود. افرادی که در کار تحقیق تجربه ای اندک دارند گاه تصور می کند که بلافاصله پس از موضوع و تدوین پرسش و تدوین پرسش تحقیقاتی آمادگی لازم را برای طرح ریزی و انجام تحقیق دارند این در حالی است که هدف از پیشینه آن است که مشخص کند چه آثاری به و سیله چه کسانی و در چه زمینه هایی در پژوهش وجود دارد. بنابراین تحقیق را به گونه ای طراحی کرد که با مطالعات پیشین ارتباط مستقیم داشته باشند و هدف پژوهش گر همواره این باشد که از مقاله های علمی که با حوزه تخصصی او مربوط می شود آگاه باشد.
با انجام دادن این بررسی می توان به درک بهتر مسئله کمک کرد. با بازنگری انتقادی پژوهش های پیشینیان می توان موضوع تحقیق را آن چنان محدود کرد که پژوهشگر قادر به اجرای پژوهش علمی در مورد آن باشد. بررسی پیشینه تحقیق پژوهشگر را با روش تحقیقی که دیگران برای انجام دادن پژوهش مشابهی به کار گرفته اند آشنا می کند و او را نسبت به نقاط قوت و ضعف روش های به کار گرفته شده آشنا می سازد محقق با انتخاب موضوع و شناخت رویکردهای پیشینه تحقیق و اهداف آن در راهی طولانی و دشوار گام می نهد و به جمع آوری، دسته بندی و تنظیم منابع همت می گمارد و بارعایت اخلاق پژوهشی به ضرورت نوآوری و ارائه کاری ارزشمند و حقیقت یابی پیشینه تحقیق می کوشد تا با توکل به خدا و تلاش مستمر، به انجام رسالت خویش اقدام نماید.
فرایند بررسی پیشینه پژوهش
- 1 شناسایی منابع الف.واژگان کلیدی مرتبط با مسأله ی پژوهشی را مشخص نماییم. به عنوان نمونه در پژوهشی که مسأله ی آن »آداب و شیوه های گفتار از دیدگاه قرآن و سنت« است، واژه های کلیدی »آداب گفتار« است. ب.منابع از طریق کلید واژه به صورت دستی و رایانه ای جست و جو شود.
-2 منابع دست دوم الف - منابع دست اول دینی: این منابع شامل قرآن کریم و اولین منابع روایی مکتوب است. ب - منابع دست اول تاریخی: به منابعی اطلاق می شود که نویسسنده آن یا شاهد مستقیم حوادث و جریان بوده است. ج - منابع دست اول علمی: به تمام آثار اعم از مقاله، رساله و کتاب هایی که گزارش پژوهش یک پژوهشگر است، منابع دست اول گفته می شود. منابع دست دوم در هر زمینه به تمام منابعی گفته می شود که به وسیله منابع دست اول نوشته شده اند. منابعی همانند کتاب های درسیف مقالات دایره المعارفی و کتاب هایی که به سازمان دهی و جمع آوری آرا و اندیشه ها می پردازد، منابع دست دوم به حساب می آیند. - طرقی، - 73 :1388 گزارش بررسی پیشینه چکیده سازی یک گزارش یا مقاله که معمولا روی یک کارت یا برگه 12*8 سانتی متری نوشته می شود دارای مراحل زیر است:
1. نخست چکیده یا خلاصه ی مقاله یا گزارش مطالعه می شود تا لزوم مطالعه ی مقاله یا گزارش به صورت کامل روشن شود.
2. اگر منبع به اندازه کافی با مسئله مربوط باشدبه نکات اصلی توجه بیشتر می شود و بخش های مربوط برای مطالعه ی دقیق تر و چکیده سازی انتخاب می شود.
3مشخصات. کتاب شناسی دقیقاً روی کارت به سبکی که مورد نظر محقق است ضبط می شود اگر سبک خاصی مورد نظر نباشد. از سبک متداول روان شناسان آمریکایی «apa» پیروی می شود. - سرمد و همکاران، - 65 :1393
بررسی پیشینه تحقیق، یک توالی نقل قول نیست بلکه تلفیق مطالب بررسی شده و تفسیر پژوهشگر از دانش موجود درباره ی مسئله است. پژوهشگر از یک نظام رده بندی مناسب برای ایجاد بصیرت درباره ی مسئله و منطق تحقیق استفاده می کند. این نظام رده بندی در هر بررسی پیشینه متفاوت است و با اهمیت مسئله و نقد پژوهشگر از پیشینه رابطه دارد. گزارش بررسی پیشینه به بخش های زیر تقسیم می شود. مقدمه، نقد تحقیقات قبلی، خلاصه. در مقدمه هدف یا وسعت بررسی بیان می شود. هدف ممکن است یک بررسی مقدماتی برای بیان یک مسئله یا ارائه یک طرح تحقیق یا یک بررسی کامل به منظور تحلیل و نقد دانش مبتنی بر تحقیق مربوط به یک موضوع باشد. اساسی ترین بررسی، نقد پیشینه است. - سرمد و همکاران، - 67 :1393
-1 مقاصد بررسی پیشینه تحقیق بررسی پیشینه تحقیق معمولا نقدی از دانش موجود درباره موضوع پژوهش است. بررسی پیشینه تحقیق اگر به درستی صورت گیرد به بیان مسئله کمک می کند و یافته های تحقیق را به پژوهش های قبلی متصل می سازد بررسی پیشینه تحقیق مقاصد زیر را برآورده می کند.
-1-1 تعریف و تحدید مسئله محقق با بررسی پیشینه، ابتدا با تحقیقات عمده و گستره ی موضوع مورد مطالعه آشنا می شود. سپس با توجه به مفاهیمی که درباره این موضوع
یافته است موضوع فرعی آن را مشخص کرده و مسئله تحقیق را تحدید می کند. -2-1 قرار دادن یافته های تحقیق در چارچوب تحقیقات قبلی برای افزودن به دانش موجود در هر زمینه ای محقق باید رابطه ی تحقیق خود را با دانش موجود در آن زمینه بیان کند. بر این اساس محقق بیان می کند که تحقیقات کنونی چه نقشی در گسترش دانش درباره مسئله مورد بررسی خواهد داشت و تحقیقات قبلی چه سهمی در روشن شدن مسئله مورد بررسی داشته است.
-3-1 اجتناب از دوباره کاری بررسی کامل پیشینه محقق را قادر می سازد که از تکرارهای ناخواسته خودداری کند. اگر تحقیق مشابهی صورت گرفته باشد ممکن است محقق عمداً بخواهد تحقیق را برای اطمینان از نتایج آن تکرار کند. یک تحقیق را که با روش مشابهی صورت گرفته ولی به نتایج معنی دار نرسیده است می توان با تجدید نظر در بیان مسئله یا روش اجرا تکرار کرد.
- 4-1 انتخاب روش ها و ابزار اندازه گیری دقیق تر با بررسی پیشینه تحقیق می توان از روش های مورد استفاده در تحقیقات قبلی از جمله ابزار اندازه گیری، روش نمونه گیری و امثال آن، آگاه شد و به نقاط قوت و ضعف آن ها پی برد. بر این اساس پژوهشگر می تواند طرح تحقیق مناسب را برای موضوع مورد نظر انتخاب کند و نارسایی های احتمالی روش شناختی مشهود در تحقیقات قبلی را منظور داشته در تدوین و اجرای طرح تحقیق خود آن را برطرف کند. - سرمد و همکاران، - 55 : 1393
منابع اطلاعاتی برای بررسی پیشینه تحقیق منابع اطلاعاتی تحقیق به دو دسته تقسیم می شود: منابع دست اول و منابع دست دوم. منابع دست اول مطالعات، نوشته های اولیه یک نظر پرداز، محقق یا شاهد زنده در یک واقعه است. منابع دست اول حاوی تمام گزارش تحقیق، یک نظریه یا بیانات یک ناظر است و به این دلیل مفصل و در بعضی موارد خیلی فنی است. از جمله منابع دست اول مطالعات تجربی منتشر شده در مجله ها یا در نظام های بازیابی اطلاعات، تک نگاری های اندیشمندانه، گزارش تحقیقی و برخی پایان نامه است. منبع اطلاعاتی دست دوم یک دید کلی درباره ی مطالب فراهم می آورد گرچه در بررسی پیشینه تحقیق تأکید می شود که حتی المقدور از منابع دست اول استفاده شود ولی منابع دست دوم هم می تواند مفید واقع شود. منابع تحقیقاتی روان شناسی و علوم تربیتی را می توان به دو دسته کلی زیر تقسیم کرد. الف - منابع انتشار یافته در ایران. ب - سایر منابع - سرمد و همکاران، - 26 :1393
نقش بررسی پیشینه تحقیق در تنظیم طرح و انجام تحقیق
محقق قبل از تنظیم طرح تحقیقاتی و اجرای آن باید به مروری جامع برمنابع علمی موجود در حیطه ی موضوع پژوهش مورد نظر مبادرت ورزد. کارکرد این مرحله از پژوهش عبارت است: تعیین حدود و مرزهای تحقیق، تعیین جایگاه تحقیق در بدنه ی دانش سازمان یافته، محدود ساختن
