بخشی از مقاله
مقدمه
سيستم حمل و نقل در قلب صنعت جهانگردي قرار دارد. سيستم حمل و نقل خانه يا وطن جهانگرد و مقصد (با تمام جذابيت ها، تسهيلات و ساير ويژگي هاي سفر) را به هم مرتبط مي سازد. كارآيي، راحت بودن و ميزان سلامت و امنيت اين سيستم، تعيين كنندة نوع تجربه و كيفيتي است كه از سفر به دست مي آيد. در برخي از موارد هزينة حمل و نقل تشكيل دهندة بزرگترين بخش كل هزينة سفر است.
بين پيشرفت سيستم حمل و نقل و رشد صنهت جهانگردي يك رابطة مستقيم برقرار است. به ويژه، خودرو و هواپيماي جت توانستند مسافرت را براي بخش بزرگي از جمعيتن دنيا ميسر سازند. با افزايش تقاضا براي مسافرت، ظرفيت وسيله هاي مختلف حمل و نقل عاملي حياتي در افزايش يا كاهش صنعت جهانگردي به حساب مي آيد. براي برخي از مقصدها، محدودديت هايي كه به وسيلة سيستم حمل و نقل و ساختار زيربنايي مقصد (مثا فرودگاه و جاده) اعمال مي شود، به صورت بزرگ ترين مانع و عامل بازدارنده در مسير رشد قرار مي گيرد. در مورد مقصدهايي كه به صورت كجزيره در وسط اقيانوس قرار دارند، بدون وجود خطوط هوايي صنعت جهانگردي در آن مسيرها رشد نمي كند و اگر اين وسيلة نقليه براي آن مسير وجود نداشته باشد دست اندركاران صنعت جهانگردي كار چنداني نمي توانند بكنند.
روند تاريخي شيوة مسافرت
در طول تاريخ در زمان هاي مختلف سيوه هاي متفاوتي از مسافرت رواج داشته است. سير تكاملي شيوة مسافرت، از درشكه تا هواپيماي جت، بيانگر روند تكاملي تكنولوژي حمل و نقل است. درك روند تكاملي و سير تغييرات شيوة مسافرت در طول زمان، از آن نظر اهميت دارد كه فرآيند تكاملي ساير جنبه هاي صنعت مسافرت (به ويژه بخش پذيرايي و ميهمانداري) تا حد زيادي تحت تأثير اين تغييرات كبوده است.
مسافرت در روزگاران قديم
تا نخستين سالهاي آغاز سدة بيستم مسافرت جاده اي تغيير چندان زيايد نكرده بود و بيشتر مسافرت ها با چهارپايان، مثل اسب، انجام مي شد و در اين سالها بود كه با پيدايش درشكه مسافرت كمي راحت تر شد. اين بهبود وضع مسافرت بدان سبب است كه براي ساختن جاده ها از مصالح بهتري استفاده كردند و با پر كردن گودال هاي كوچك و بزرگي كه در مسير درشكه ها بود جاده را هموارتر نمودند و از سوي ديگر نوعي فنر زير اتاقك درشكه قرار دادند كه به اصطلاح موج جاده را مي گرفت و مسافر احساس آرامش بيشتري مي كرد. به هر حال از آنجا كه جاده سازي كاري بس طاقت فرسا بود و نيز از آنجا كه شهرها در فواصل بسيار دور از هم قرار داشتند و در برخي از موارد راه هاي آبي بهترين وسيلة حمل و نقل بودند، مسافرت ددر مسيرهاي طولاني تا پيش از اختراع راه آهن پيشرفت چندان زيايد نداشت.
در آن سالها بيشتر از راه هاي آبي استفاده مي شد و وسايل مسافرت مخصوص اين راه ها پيشرفت هاي چشم گيري كرد. با گذشت چندين سده و در طول تاريخ بسياري از كشورهايي كه در ساحل درياها قرار گرفته بودند (مثل فنيق، روم و چين) اقدام به ساخت كشتي هاي بهتري كردند. از سدة شانزده تا نوزده، دريانوردان ازط انواع مختلف كشتي كهن برخي از آنها بسيار معروف بودند، استفاده مي كردند. در نخستين سال هاي سدة نوزدهم كشتي بخار ساخته شد و مسافران توانستند با استفاده از اين كشتي ها سراسر اقيانوس اطلس را بپيمايند.
راه آهن و راه هاي آبي
كشتي و راه آهن با نيروي بخار حركت مي كرد و انسان براي مسافرت هاي دسته جمعي نخست از اين دو وسيله استفاده كرد. در نخستين سال هاي سدة 19 راه آهن بوجود آمد و در طول اين سده به سرعت رشد كرد و توسعه يافت. در سال 1835 راه آهن «گريت وسترن» اندن را به بيريستول وصل كرد و در سال 1841 توماس كوك نخستين گروه مسافران را جابه جا كرد و نوعي مسافرت دسته جمعي (تور) انجام داد. راه آهن سراسري ايالات متحدة آمريكا در سال 1869 تكميل شد. در آخرين سال هاي سدة 19 راه آهن به عنوان بزرگترين
وسيلة مسافرت به حساب مي آمد و انبوه مسافران را در نقاط مختلف دنيا، بين شهرهاي بزرگ جابه جا مي كرد. در سال 1883، «اورنيت اكسپرس» پاريس را به استانبول و در سال 1913 اندن را به استانبول وصل كرد. در ايالات متحدْ آمريكا «برادوي ليميتد» و «گلدن استيت ليميتد» از شهرت زيايد برخوردار بودند و اين دو شركت با راه آهن هاي خود شهرها و نقاط درون شهري را به هم وصل مي كردند. در نخستين سال هاي سدة 20، ايستگاه راه آهن به عنوان كانون يا محور اتصال شخرهاي بزرگ و كوچك درآمده بود و در اطراف اين ايستگاهها انواع ميهمان پذيرها و ميهمانخانه هاي كوچك و بزرگ و نيز تشكيلات مختلفي براي مسافرات ايجاد شده بود.
در همين دوره پيشرفت تكنولوژي در كشتي هاي بخار باعث شد كه از آخرين سال هاي دهة نوزده تا نخستين سال هاي دهة 20 راه هاي آبي و اقيانوس پيمايي شهرت زيادي پيدا كند و خط هاي بزرگ كشتيراني مثل «موريتانيا»، «كوئين ماري» و «كوئين اليزابت» به وجود آيند و مسافران مي توانستند با استفاده از اين راه هاي آبي سراسر اقيانوس اطلس را در مدتي كمتر از 4 روز بپيمايند.
مسافرت از راه هاي آبي
كشتي هاي تفريحي
همان گونه كه پيش از اين گفتيم، هواپيما موجب ركود بازار كشتي شد. امروزه كشتي هاي تفريحي مهم ترين شكل مسافرت آبي به حساب مي آيند. كشتي هاي تفريحي با ساير وسايل حمل و نقل كه پيش از اين مورد بحث قرار داديم متفاوت اند، زيرا هدف آنها تنها ارائه وسيله اي براي حمل و نقل نيست، بلكه خود به خود به عنوان مقصدي براي مسافر به حساب مي آيندو با وجود اينكه كشتي هاي تفريحي در بندرهاي مختلف لنگر مي اندازند و مسافران مي توانند بر اي تفريح، بازديد و خريد و يا هر كار ديگري به ساحل بروند ولي هدف اصلي از مسافرت، اقامت در اين نوع كشتي هاست و مسافر مي كوشد از انواع تسهيلاتي كه در اين گونه كشتي ها وجود دارد استفاده كند. در يكي كشتي تفريحي امروزي، اين
گونه تسهيلات و وسايل آرامش بسيار زياد است. امكان دارد كه يك كشتي تفريحي داراي وسايل زير باشد: سالن تمرين ژيمناستيك، استخر شنا، اتاقك هاي ويدئويي، فروشگاه، سالن هاي غذاخوري و ساير وسايل تفريحي و سرگرمي. براي مثال، مسافري كه بر كشتي تفريحي «گوئين اليزابت دو» سوار شود يعني كشتي اي كه سيزده طبقه دارد و 290324 متر است مي تواند از تسهيلات زير استفاده كند: 5 سالن غذاخوري (كه سه تاي آنها ظرفيت 500 نفر را دارد)، يك سالن ورزش، سالن برگزاري گردهمايي ها، سه استخر شنا، يك زمين
بسكتبال، يك كتابخانه، يك مركز كامپيوتر و يك فروشگاه بزرگ. در بيشتر كشتي هاي تفريحي مسئله كميت و كيفيت غذا از اهميت زيادي برخوردار است. كشتي هاي تفريحي امروزي به گونه اي ساخته شده اند كه مسافر در آنها احساس راحتي بيشتري مي كند، به گونه اي كه به هنگام طوفاني شدن دريا او شاهد تكان هاي شديد نخواهد بود. برخي از كشتي هاي تفريحي داراي گاراژهاي بزرگ هستند كه مي توانند چند صد خودرو و وسيلة نقليه را در خود جاي دهند.
بيشتر سازمان هايي كه خدمات دريايي به مسافران ارائه مي دهند، بليت هوادريا مي فروشند. مسافر با اين بليط مي تواند از هواپيما و حمل و نقل زميني به مقصد و برگشت، از كشتي تا بندر مقصد استفاده كند (بليط براي رفت و برگشت است).
بدين گونه فرد مي تواند براي گذراندن روزهاي تعطيل يك بليط كامل دو سره بخرد و هيچ نگران تنظيم برنامه براي رسيدن به كشتي و هواپيما نباشد. به طور متوسط مسافرت با اين نوع كشتي هاي تفريحي 6 روز به طول مي انجامد.
بازار كشتي ها تفريحي رو به گسترش است و پيوسته اهميت بيشتري پيدا مي كند. بازار اين نوع كشتي هاي تفريحي در آمريكاي شمالي رو به گسترش است و بين سال هاي 1989 تا 1994 تعداد مسافران با نرخي برابر 7% در سال افزايش يافت و در جمع به 6/4 ميليون نفر رسيد. در طي همين دوره ظرفيت كشتي هاي تفريحي به ميزان 8/7 درصد حدر سال افزايش يافته است. در سال 1995 بيشتر كشتي هاي تفريحي به مقصد درياي كارائيب (كه جزاير باهاما ار هم شامل مي شد) رفت و آمد مي كردند، كه اين مسير دريايي حدود 50% از بازار اين نوع مسافرت ها را به خود تخصيص داد.
ساير مقصدهاي پر رفت و آمد عبارت بودند از درياي مديترانه، 2/9 درصد، آلاسكا 8/7 درصد و ريورا در مكزيك 3/5 درصد. انتظار مي رود كه حوزة اقيانوس آرام در آسيا شاهد رشد صنعت جهانگردي و كشتي هاي تفريحي باشد كه در اين حوزه بندر سنگاپور بندر اصلي به حساب مي آيد.
ساير مسافرت هاي آبي
ساير شكل هاي مسافرت آبي همانند كشتي هاي تفريحي، كاري بيش از حمل و نقل مسافر انجام مي دهند. براي مثال، برروي رودخانه هايي كه داراي منظر طبيعي و زيبا هستند، جهانگردان با استافده از قايق هاي كرايه اي به سير و سفر و تفريح مي روند. اين قايق ها براي جهانگردان چنين امكاني را به وجود مي آورند كه بين دو نقطه خشكي مسافرت كنند و برروي آب به تفريح و سرگرمي بپردازند. به ويژه قايق هايي كه برروي آب و خشكي حركت مي كنند (هوركرافت) مي توانند نسبت به ساير قايق هاي آبي سريعتر افراد را به مقصد برسانند و از جذابت بيشتري برخوردارند.
چالش هاي روياروي سيستم حمل و نقل
رشد شركت هاي هواپيمايي و افزايش تقاضا باعث شده است كه سيستم هاي حمل و نقل موجب بروز مشكلاتي براي دولت ها، برنامه ريزان، مهندسان و ساير كساني شوند كه در آينده اي قابل پيش بيني با اين پديده روبه رو خواهند شد.
برنامه ريزي براي ناوگان
از ديدگاه شركت هايي كه خدماتي را در زمينة حمل و نقل ارائه مي كنند، برنامه ريزي ناوگان يك مسئله هميشگي است. مقصود از برنامه ريزي ناوگان اين است كه شركت بكوشد با توجه به تقاضاي مشتريان وسايل ذي ربط را تأمين نمايد (عرضه را برابر تقاضا كند). برنامه ريزي ناوگان از آن جهت اهميت دارد كه ماهيت عرضه در سيستم حمل و نقل چنين چيزي را مي طلبد؛ به ويژه وجود تعداد صندلي كه بايد به مشتري و مسافر عرضه شود و در مواردي كه بليت به فروش نرسد وسيلة نفليه با صندلي بدون مسافر مسير را طي كند. بنابراين يك خودروي مسافري كه تنها 25 مسافر داشته باشد 72% درآمد بالقوه خود را از دست خواهد داد؛
درحالي كه هزنيه هاي عملياتي، مثل دستمزد راننده و سوخت بدون توجه به تعداد مسافر به صورت مبلغي ثابت باقي مي ماند. براي به حداكثر رساندن تعداد مسافراني كه وسيلة نقليه مي تواند حمل كند، برنامه ريزي ناوگان ضرورت پيدا مي كند.
هزينة حمل و نقل زياد است، بنابراين ايجاب مي كند كه حداكثر مسافر را حمل كرد.
هزينه هاي شامل خريد هواپيما يا وسيلة نقليه و نگهداري آنها مي شود و نيز هزينه هاي وام هاي كه شركت مي گيرد و نيز هزينه هاي مربوط به تشكيلات و دستمزد نيز در اين گروه قرار دارند.
جهانگردي و محيط فيزيكي
براي ارائه مدرك از اثراتي كه جهانگردان بر محيط مي گذارند، سه نمونه از مقصد مسافران را در زير ارائه نموده ايم: با مطالعة اين تحقيق هاي موردي مي توان با اثراتي كه جهانگردان بر محيط مي گذارند آشنا شد. اينها نمونه هايي از امكان هايي را نشان مي دهند كه محيط فيزيكي تحت تأثير انبوه مسافر و جهانگرد قرار گرفته است.
سواحل مرجاني گريت باريير در استراليا
منطقة ساحلي شمال شرقي استراليا (منطقة حاره) مورد بازديد هزاران استراليايي و خارجي قرار مي گيرد. از ويژگي هاي اصلي اين مكان، آب و هواي استوايي، جنگل ها و مناطق بكر طبيعي است. در آنجا بيش از 2000 كيلومتر ساحل مرجاني وجود دارد و كساني كه بدانجا مسافرت مي كنند مي خواهند كه از طبيعت زيبا و منظره لذت ببرند.
سازمان مسئول سواحل مرجاني گريت باريير پس از بررسي اثراتي كه جهانگردان بر محيط زيست وارد آورده بودند نكات زير را يادآور شد:
• ايجاد بناها و تأسيسات زيربنايي خسارت هاي زيايد بر سواحل مرجاني وارد آورده است.
• جهانگردان و مسافران اقدام به جمع آوري صدف، درختچه ها و مرجان كرده اند.
• انبوهي از زباله در همه جا پراكنده است.
• با غذا دادن به حيوانات موجب تغييررفتاروعادت اين حيوانات شده اند.
• به سبب سمپاشي و دفع آفات زيان هاي جبران ناپذيري به محيط بكر و طبيعي اين منطقه وارد شده است.
سازمان حفظ سواحل مرجاني نمونه اي از مقصد مسافران است كه مديريت منطقه مي كوشد با اجراي يك استراتژي مديريت جهانگردي پايدار را تقويت كند. سازمان جنگل هاي سواحل مرجاني گريت باريير برنامة استراتژيك به اجرا درآورده است تا بتواند اين محيط را حفظ كند و نيز در هر ناحيه يك برنامة ويژه به اجرا درآورده است. نوع فعاليت هايي كه بايد در بخش هاي مختلف اين ساحل انجام شود در كانون و مركز اين برنامه ها قرار دارد. جهانگردان به سرپرستي راهنماهاي كارآزموده، با گرفتن جواز ورود، مي توانند از نقاط مختلف اين ساحل ديدار كنند. متصديان و مسئولان گردش هاي دسته جمعي پس از گرفتن جواز بر رفتار مسافران و جهانگردان نظارت مي كنند و سازمان تنها به كساني چنين جوازهايي مي دهد كه نسبت به
نوع رفتار مسافران و جهانگردان زير نظر آنها اطمينان نسبي داشته باشد و اين راهنماها بايد دقت كنند تا مبادا جهانگردان به محيط خسارت وارد كنند. كساني كه در صدد ايجاد ساختمان در ساحل براي اقامت جهانگردان برمي آيند بايد ضمانت هاي لازم مربوط به حفظ محيط بدهند. شرايطي كه مربوط به بازديد جهانگردان است، مكان هايي كه مي توانند چادر برپا كنند و به اصطلاح اتراق نمايند، نوع ساختمان و فعاليت هايي كه افراد مي توانند انجام دهند در اين جوازها ذكر شده است. سازمان مزبور استراتژي هاي زيادي در راه آموزش مديران، مسئولان و سرپرستان گردش هاي جمعي به اجرا درمي آورد و همچنين پيوسته به راهنماها آموزش لازم را مي دهد.
سازمان در رابطه با مسئولان و متصديان جهانگردان، يك سلسله اصول تدوين كرده است كه رعايت آنها حفظ محيط زيست را تضمين مي كند. در جدول 12-8 دو نمونه از اين اصول ارائه شده است. يك دسته از اصول مربوط به مسئولان و متصديان گردش هاي دسته جمعي است كه در صدد غذادادن به ماهيان برمي آيند. همچنين سازمان مزبور براي ارزيابي عملكرد دست اندركاران، تحقيقاتي را انجام مي دهد. اين سازمان نه تنها در مورد اثراتي كه جهانگردان و ديداركنندگان بر محيط مي گذارند، تحقيقاتي را انجام مي دهد و بدين منظور يك مركز تحقيق داير كرده است، بلكه در مورد انتظاراتي كه افراد و جهانگردان دارند و نوع واكنش آنها در برابر برنامه هايي كه در زمينة راهنمايي به اجرا درمي آيد و نيز در زمينة به كارگيري تكنولوژي هاي مناسب براي كاهش دادن اثرات منفي جهانگردان بر محيط تحقيقاتي را به اجرا درمي آورد.
نمونه هايي از راهنمايي مسافران و جهانگردان در سواحل مرجاني گريت باريير
به هنگام غذا دادن به ماهي ها به نكات زير توجه كنيد.
1- اگر طبق برنامه قرار است گره شما به ماهي ها غذا بدهد. اين كار بايد به وسيله يك مسئول و سرپرست سازمان انجام شود.
2- در جايي كه صيد و ماهيگيري انجام مي شود. به ماهي ها غذا ندهيد. زيرا در نوع فعاليت گونه اي تعارض به وجود مي آيد.
3- نبايد به صورت مستقيم با دست به ماهي ها غذا داد بلكه بايد غذا به داخل آب پرتاب شود.
4- به هنگام غذا دادن به ماهي افراد نبايد در آب باشند.
5- تنها غذاي مخصوص ماهي ها به آب ريخته شود و چيز اضافي به آنها داده نشود.
6- هر بار نبايد بيش از يك كيلوگرم مادة غذايي در منطقه ريخته شود.
براي شنا كردن با باله هاي مصنوعي و دستگاههاي اكسيژن يا لوله هايي كه از آب خارج مي شود، شناگر بايد نكات زير را رعايت كند:
1- در صورت امكان شنا با وسايل مربوط در نقطه اي دور از ساحل مرجاني انجام شود.
2- شناگر بايد همواره مواظب باله هايش باشد و به هنگام تكان دادن آنها مراقبت كند كه به چيزي يا حيواناتي برخورد نكند. به ويژه در مناطق كم عمق آب.
3- شناگر بايد دقت كند كه باله هايش به مرجان ها و رسوبات دريا نخورد و آنها را خراش ندهد.
4- شناگر نبايد برروي مرجان ها بايستد. اگر نياز به ايستادن دارد بايد برروي سنگي كه مرجاني نيست بايستد.
5- براي استراحت بايد در نقاط ويژه به استراحت بپردازد. اين مكان بايد نزديك سنگ هاي مرجاني باشد.
6- شناگر بايد دقت كند كه به حيوانات دست نزند زيرا دست زدن به برخي از حيوانات خطرناك است.
7- نبايد مسير ماهي را كه آزادامه در آب شنا مي كند بست. و نبايد به آن دست زد. شناگر نبايد راه كاهي هايي كه در حال شنا و حكرت هستند، سد كند.
8- شناگر نبايد به حيوانات آزار برساند.
9- اگر پاي شناگر به يك حيوان زنده يا چيزي برخورد كند. بايد بكوشد آن را به حالت اولية خود برگرداند.
10-شناگر بايد دقت كند و در بارة رفتار خود در آب مطالبي جديد بياموزد.
انتظارات مسافر
مسافر بدين گونه تعريف مي شود: كسي كه از محيط خود خارج مي شود، فرصتي بسيار دارد تا با محيط جديد رابطه برقرار كند، و از اين رو احتمالاً بهترين نمونه اي را كه يك مقصد يا منطقه مي تواند ارائه دهد، انتخاب مي كند. مسافر خود را ميهمان مي پندارد و انتظار دارد كه با وي بدين گونه رفتار شود. گذشته از اين، در حالي كه با افزايش خدمات و محصولاتي كه به جهانگرد عرضه مي شود استاندارد كارهايي كه بايد در ارائة خدمات و محصولات رعايت كرد جنبة رقابتي پيدا مي كند و بازار مربوط پوياتر مي شود، از اين رو سطح انتظارات مشتري يا مسافر نيز بالاتر مي رود. ترديدي نيست كه صنعت جهانگردي بايد به اين انتظارات توجه كند و خدماتي با استانداردهاي بالاتر ارائه نمايد، يعني بايد به كاركنان آموزش داد تا آنها بتوانند
خدماتي با كيفيت بهتر و با راندماني بالاتر ارائه دهند، چون در غير اين صورت منطقه، سازمان ها و شركت هايي كه در اين زمينه فعاليت مي كنند سهم بزرگي از بازار خود را از دست خواهند داد. صنعت جخانگردي با چنين چالشي روبه رو است كه بايد پيوسته خدماتي عالي تر ارائه دهد، زيرا بازار همواره بر كيفيت اقلام مورد تقاضا مي افزايد. يك منطقه يا يك شركت، براي اينكه در بلند مدت موفق شود بايد به آموزش كاركنان اهميت زيادي بدهد، زيرا جهانگرذ مبناي قضاوت خود را بر پاية تماس هايي مي گذارد كه با افراد برقرار مي كند و. در طول
سفر يا بازديد از يك مكان، به نظر خود به «لحظه هايي از حقيقت» دست مي يابند. تعيين نوع خدمت از ديدگاه جهانگرد و اينكه شركت هاي ذي ربط بايد خدماتي را با استاندارد شناخته شده ارائه كنند و نيز مسئله آموزش كاركنان از جمله مسئله هايي است كه صنعت مزبور بايد مورد توجه قرار دهد.
