بخشی از مقاله
نقش کشتیرانی کروز در گردشگري دریایی و توسعه اقتصادي مناطق ساحلی
چکیده
کشتیرانی کروز به دلیل نقش محرك در توسعه گردشگري و اقتصادي ، صنعتی است که دربسیاري نقاط دنیا دهه هاست مورد توجه قرار گرفته اما در کشور ما بدلیل ناشناخته بودن آثار و نتایج اقتصادي و فرهنگی تاکنون به عنوان یکی از عوامل رشد و توسعه مورد بررسی نگرفته است. در این مقاله سعی شده است جنبه هاي اقتصادي و وضعیت عرضه و تقاضاي جهانی آن بررسی شود و درآمدزایی این صنعت با آنالیزي از درامدهاي حاصله براي شرکتهاي کشتیرانی و مناطق ساحلی ارائه گردد.
همچنین با نگاهی به حجم سرمایه گذاري هاي انجام شده براي این صنعت در کشورهاي حاشیه جنوبی خلیج فارس و دریاي عمان و بررسی تاثیر آن بر کل منطقه ، و بر اساس مراحل رشد طی شده در اکثر نقاط دنیا در پی ارائه مدلی عملی جهت راه اندازي و بسط کشتیرانی کروز در کشور می باشیم.
مقدمه
با ورود جت هاي مسافري در دهه 60 میلادي بخش عمده اي از تقاضاي مسافرتهاي دور دست را که مطلقا در اختیار کشتی هاي مسافري بود خارج نمود. هواپیماها سریعتر بودند ونه فقط محدودیت ورود به بنادر با آبخور کم را در مقایسه با رقیب خود نداشتند بلکه دامنه تردد خود را به شهرهاي غیر بندري نیز کشاندند از سوي دیگر فجایع انسانی کشتیهاي مسافري در دهه هاي گذشته و تحقق آرزوي دیرینه پرواز همه و همه باعث گردید کمتر کسی آینده اي براي کشتی هاي مسافري اقیانوس پیما پیشبینی کند .
گرچه عملا این پیش بینی با انقراض نسل کشتیهایی که هزاران مسافر را از دوسوي اقیانوس اطلس جابجا می کرد محقق گردید اما تنها نوادگان غولهاي خانواده تایتانیک همچنان سینه دریا را می شکافند این کشتیها دیگر نقش جابجا کننده ارزان مسافران بین قاره اي را ندارند بلکه با نقشی جدید به هیات هتلی 5 ستاره تغییر فرم داده و علاقه مندان را چند روزي از گرفتاریهایفکري وذهنی دنیاي متمدن رها ساخته به سفرهاي تفریحی می برند. این ایده از اوایل قرن بیستم وجود داشت اما فقط از اوایل دهه 80 با ورود شرکتهاي بزرگ کشتیرانی به این صنعت، کشتیرانی کروز به شکل امروزي بنیان نهاده شد.
صنعت کروز از بدو تاسیس آهنگ روبه رشدي داشت با اینکه در اوایل نرخ رشد کمی را تجربه کرد اما با افزایش علاقه و استقبال از این تجربه تفریحی جدید با رشد خوبی مواجه شد. سرعترین نرخ رشد این صنعت متعلق به دهه اخیر است که با پی بردن بخش دولتی به نقش محرك گونه کشتیهاي کروز در توسعه گردشگري بوجود آمد. سرمایه گذاري هاي عظیمی که در ساخت اسکله ها و بنادر اختصاصی شد و مهیا نمودن پشتیبانی هاي ساحلی در قالب سیاستهاي حمایتی و ساخت جاذبه هاي گردشگري درنوار ساحلی و حتی ورود بخش دولتی در خرید و مدیریت شرکتهاي کشتیرانی کروز منجر به تجربه نرخ رشد سالانه 8 درصدي حجم مسافر در دهه اخیر در این صنعت باشیم.[1]
بی شک قابلیت هاي بسیار قوي کشورما در جنوب و شمال می تواند نه فقط کشتیرانی کروز را به عنوان یکی از راههاي سپري نمودن تعطیلات جایگزین سفرهاي خارجی نماید بلکه قادر است هدف و مقصد شرکتهاي بزرگ کشتیرانی کروز در دنیا گردد. با توجه به سرمایه گذاري بالایی که براي راه اندازي و توسعه آن ضروري است می بایست در ابتدا نرخ عرضه و تقاضاي جهانی در دنیا بررسی و به این سوال پاسخ داده شود که بازگشت سرمایه و منافع اقتصادي کشتیرانی کروز در نوار ساحلی به واسطه چه درامدهایی حاصل می آید؟
همچنین رابطه بین مناطق و کشورهاي مجاور در این صنعت بررسی خواهد شد. و پاسخ خواهیم داد که کشورهاي منطقه خلیج فارس و دریاي عمان در چه جایگاهی از رشد قرار دارند و آیا این توسعه در کشورهاي مجاور براي ما به عنوان فرصت یا تهدید تلقی می گردد؟ در پایان مراحل رشد تردد این کشتی ها در شهرها و کشورهاي مجاور که نمونه اي از توسعه این صنعت در دنیاست را به عنوان الگوي توسعه کشتیرانی کروز مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.
-1 بررسی عرضه و تقاضاي کروز در جهان
کشتیرانی کروز بعد از دهه اول مطرح شدن در دنیا با سرعت رشد نمود و توجه و گرایش علاقه مندان ، آنرا به یکی از شیوه هاي گردشگري محبوب تبدیل کردباپیشرفت تکنولوژي ساخت کشتی هاي مسافري در دهه 80 که منجر به رشد زیاد عرضه گردید ورود این کشتی ها به مقاصد گردشگري جدید و ارائه شیوه نوینی از مسافرت که همراه با عرضه خدمات ممتاز بود تقاضا براي این مدل کشتیرانی را بیش از بیش ساخت به طوري که آمار عرضه وتقاضاي صندلی و مسافر حاکی از پیشی گرفتن تقاضا از عرضه است (جدول شماره ( 1 با وجود رشد 109.3 عرضه تخت
(واحد ظرفیت کشتی هاي کروز) در خلال سالهاي 1995 تا 2004 با رشد 134.4 درصدي تقاضا در همان مقطع مواجه می شویم.[2]
هر چه تعداد شناورهاو تنوع سفرها و ورود این کشتی ها در مناطق بکر و بازارهاي جدید بیشتر می شد روي آوردن و فرهنگ عمومی به سفرهاي دریایی بیشتر و بیشتر گردید بطوري که در سال 2011 پیشبینی ها از پیشی گرفتن تقاضا به میران 18 درصد دلالت دارد.
این رشد سریع نشان از آینده رو به رشد این صنعت وپتانسیل هاي زیاد موجود در صنعت گردشگري براي پذیرش وتوسعه کشتیرانی کروز است.از سوي دیگر افزون بودن تقاضا نسبت به عرضه در بازار این کشتی هاي کروز نشان می دهد بازار این نوع کشتیرانی در فاز توسعه اي سیکل هاي تجاري کشتی ها است .آمار و رشد سریع ساخت و ورود این کشتی ها و پر بودن آنها به رونق اقتصادي شرکت هاي کشتیرانی مسافري منجر گردیده و بعضا قیمت ارائه خدمات را در برخی نقاط دنیا بالا برده بنحوي حتی با وجود مشکلاتی مانند کاهش امنیت جهانی بعد از یازده سپتامبر و افزایش قیمت سوخت و دیگر عوامل ، شاهد سفرهاي ارزان یا بیکاري این گونه کشتی ها نبودیم.
شکل:1موقعیت کشتیرانی کروز در سه نقطه آمریکاي شمالی،اروپا و آسیا در چرخه هاي تقاضا[4]
نمودار فوق که نشان دهنده مراحل چهارگانه تعادل حاکم بر کشتیرانی است گویاي این است سه منطقه آمریکاي شمالی، اروپا و آسیا هنوز در مرحله رشد و تشکیل است که این توسعه تا تعادل بین عرضه و تقاضا ادامه خواهد یافت و ثبات رشد و بازگشت سرمایه را در این صنعت تضمین می کند.یکی از خصوصیات صنایع درحال رشد ورود سرمایه و نقدینگی در آن است که این خود گویاي حجم عظیمی از سرمایه گذاري هایی است که از طرف عمدتا دولتها به این بازار وارد می شود. از طرفی درآمدهاي کلان حاصله در بخش کشتیرانی آن شرکتها را به ساخت کشتیهاي بزرگ تر و رکورد شکنی هاي تاریخی راغب می سازد . ساخت کشتیهایی1 با ظرفیت بیش از 5 هزار مسافر با هزینه بالغ بر 1.2 میلیارد دلار نمونه از این بلند پروازي هاست.[5]
-2تحلیل اقتصادي درآمدزایی
الف - درامدزایی براي شرکتهاي کشتیرانی
رشد سریع و تقاضاي بالا براي کشتی هاي کروز باعث گریده است در دو دهه اخیرسود سرشاري را نصیب شرکتهاي کشتیرانی کند. پیشبینی شده است که در سال 2011 آمار مسافران کشتی هاي کروز بالغ بر 17 میلیون نفر خواهد شد که با متوسط درامدي 1329 دلار به ازاي هر مسافر
مجموعا بیش از 22 میلیارد دلار براي شرکتهاي کشتیرانی درامد خواهند داشت.[3]
در همین فاصله درامد شرکتهاي کشتیرانی از میزان 1162 دلار به ازاي هر نفر در سال 1995 به میزان 1329 در سال 2011 خواهد رسید.[3]
ب- درامد مناطق ساحلی
آنچه شرکتهاي کشتیرانی را به برقراري خطوط کروز راغب می کند درامدي است که از فروش بلیط و ارئه خدمات متنوعی است که در آن کشتیها به مسافران ارائه می شود ولی عمده ترین بهره مندان این صنعت بنادرشهرهاي ساحلی و تورگردانها و خدمات گردشگري ، فروشگاهها، خطوط هواپیمایی ،آژانسهاي هواییٍ رستورانها و دیگر صنایعی است که مسافران این گونه کشتیها مشتري آنها هستند. مناطق ساحلی بدلیل آنچه ارزآوري مسافر خارجی یا حداقل ممانعت از خروج ارز با افزایش گردشگري داخلی خوانده می شود قسمت اعظم درآمد کشتی رانی کروز را از آن خود می کند.
تحقیقات انجام گرفته توسط شرکت مشاورهBREAنشان از این واقعیت است که از مجموع 17.9 میلیارد دلار منافع اقتصادي صنعت کروز در ایالات متحده در سال 2001 سهم بخش محصولات و خدمات 9.4 میلیارد دلار است.در تحقیق دیگري که توسط همان شرکت انجام گردید نشان می دهد که ورود یک کشتی با 2000 مسافر با 900 خدمه به یک بندر به طور متوسط 260 هزار دلار از بازدید این مسافران عاید بخش هاي خدماتی از قبیل تورگردانها، فروشگاهها و مراکز توریستی و دیگر بخشها می شود و بطور متوسط هر مسافر در خلال حضور در آن شهر بندري 103 دلار خرج می کند.[6]
درآمد هاي کشتیهاي کروز براي یک منطقه از درآمدهاي حاصله داخل بندر شروع می شود این درآمد ها شامل عوارض بندري،راهنمایی،یدك کشی،نمایندگی کشتیرانی می شود.علاوه بر آن درآمدهاي حاصله از ارائه خدمات، فروش سوخت و تعمیرات را باید به آن افزود.
از سوي دیگر کلیه کشورهاي پیشرو در این صنعت سعی زیادي در جذب تعداد بیشتري از مسافران این گونه کشتیها به داخل شهر دارند .اساسی ترین شیوه جذب این مسافران برگزاري تورهاي کوتاه مدت است. شرکتهاي تورگردانی با برگزاري آنها علاوه بر کسب درامد براي خود کمک شایانی به رشد اقتصادي منطقه حوزه فعالیت این کشتیها و ورود ارز خارجی می نمایند.این درآمد ها عمدتا نصیب فروشگاهها ، رستورانها و جاذبه هاي توریستی می شوند.
از جدول فوق دریافت می شود اکثر هرینه هاي یک فرد مسافر از فروشگاهها و رستورانها و دیگر موارد مذکور وابستگی زیادي به شیوه خدمات تورگردانی دارد .
وابستگی و پیوستگی صنعت کروز به دیگر بخشها و توانایی فعال نمودن و ایجاد فرصتهاي شغلی را می توان یکی از اساسی ترین مشخصه هاي این صنعت دانست. مشخصه اي که باعث اهتمام و سرمایه گذاري دولتی کلان برخی کشورها در بخش ساحلی و فراساحلی در سالهاي اخیر شده است.
یکی دیگر از موارد اهمیت ورود گردشگران کشتی هاي کروز به مناطق ساحلی توجیه اقتصادي سرمایه گذاري کلان است.توقف یک کشتی بدون پیاده شدن مسافران و پیاده شدن مسافران بدون برنامه ریزي، میلیونها دلار سرمایه گذاري را توجیه نمی کند.به طور مثال چنانچه ساخت یک ترمینال مسافري 20 میلیون یورو هزینه داشته باشد و سالانه 50 کشتی با مجموع 100 هزار نفر در آن پهلوگیري نماید با مجموع عوارض بندري و مالیات و درامدهاي جانبی که به ازاي هر مسافر 5 یورو محاسبه گردد به 50 سال زمان براي بازگشت سرمایه نیاز است در حالی که سرمایه گذاري ملی و نگاه ملی و برنامه ریزي شهري براي جذب حداکثر ورود گردشگران کشتی هاي کروز و به ازاي هر مسافر 40 یورو ارزآوري با همان شرایط فقط به 19 سال براي بازگشت سرمایه زمان لازم است[8]
این تاثیرات محدود به فعالیتهاي اقتصادي نیست بلکه ورود این مسافران موجبات توسعه فرهنگی و معرفی اداب و رسوم می گردد برخی کشورها در مراسم استقبال از این کشتیها به اجراي موسیقی سنتی و پخت غذاهاي محلی می پردازند.
-3رشد منطقه اي کشتیرانی کروز
ماهیت این نوع کشتی ها که حداکثر نمودن توقف ها در شهرهاي مسیر تردد دریایی است خصوصیت ویژه دیگري را به این کشتی ها داده و آن رشد منطقه اي این صنعت است بهره برداري از فرصتهاي منطقه اي و تشکیل اتحادیه ها و همکاري بین بنادر و شهرهاي ساحلی در یک منطقه می تواند باعث رشد همه کشورهاي موجود درآن محدوده جغرافیایی شود .این خاصیت در مورد کشتیهاي تجاري باري دیده نمی شود و عمدتا در نقاط مختلف دنیا بنادر اصلی2 که قطب حمل و نقل دریایی هستند گوي رقابت را از بنادر مجاور خود می گیرند بطوري که در همه نقاط دنیا بنادري که بتوانند امکانات بندري و شیوه هاي حمل و نقل مکمل را درپسکرانه ها آماده سازند عملا مسیر دریایی را بسمت خود می کشانند و دیگر بنادر منطقه نخواهند توانست این نقش را ایفا کنند در بررسی پرتردد ترین بنادر کشتی هاي کروز در سال 2009 این نکته به وضوح مشاهده می گردد.
همانطور که مشاهده می گردد پراکندگی زیادي در 50 بندر برتر کشتیهاي کروز دیده نمی شود و این بنادر عمدتا در نقاط خاصی متمرکز گردیده اند .
خاصیت تشکیل مناطق دریایی در کشتیرانی کروز باعث می شود سرمایه گذاري یک کشور در توسعه این صنعت بر خلاف حمل و نقل بار فرصت را از کشور و بنادر مجاور نگیرد بلکه هر چه تعداد و امکانات چند کشور در یک منطقه دریایی بیشتر باشد شانس ورود شرکت هاي بزرگ کشتیرانی کروز به آن بیشتر خواهد شد این اتفاق در دریاي کارائیب و مدیترانه رخ داده است.مناطق دیگري مثل آمریکاي شمالی و آلاسکا وهمچنین دریاي بالتیک در پی ایجاد این همکاري منطقه اي با هدف تشکیل حلقه تردد این کشتی ها هستند.
