بخشی از مقاله
چکیده:
بانک ها به عنوان بخشی از مهم ترین نظام مالی کشور تاثیر بالایی بر گردش وجود نقدی در کشور داشته اند. در این میان در سال های گذشته با رشد ورود بانک های خصوصی و افزایش رقابت در این بانک ها مواجه بوده ایم. هدف اصلی این تحقیق بررسی عملکردی بانک های فعال در بورس ا.راق بهادار بر اساس معیارهای عملکردی معرفی شده در مقاله آریفین((2011 می باشد. به همین منظور در ابتدا وزن این معیارها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی و از طریق نظرات خبرگان در قالب پرسشنامه مقایسات زوجی استخراج گردید. جامعه و نمونه آماری این بخش را 18 نفر از خبرگان فعال در صنعت بانکی، فعال در بانک های مختلف تشکیل داده اند. در مرحله بعد با استفاده از داده های موجود در مرکز اطلاعات بورس در سال 1392 ماتریس تصمیم مرتب با بانک های مورد بررسی استخراج گردید و در نهایت بر اساس این اطلاعات رتبه بندی بانک ها انجام پذیرفت.
واژگان کلیدی :نظام مالی ' بانک های خصوصی ' روش AHP روش TOPSIS
مقدمه:
امروزه سرمایه گذاران به منظور بهینه سازی بازگشت سرمایه های خود تلاش می کنند تا سبد سهامی مناسب برای خود انتخاب کنند(آریفین1،.(2011 در واقع باید بیان نمود که شالوده ی مباحث مدیریت مالی را سرمایه تشکیل میدهد و میتوان ادعا کرد که همهء فعالیتهای تجاری نیازمند سرمایهاند، سرمایه عبارت است از تمام منابع مالی که مورد مصرف شرکت قرار میگیرد و در این راستا مدیریت مالی چارچوب رواب بین سرمایه و شرکت را مشخص میکند(فتحی و توکلی،.(2009 در این میان بررسی عملکرد سازمان ها دارای اهمیت بالایی است. وقتی میخواهیم به بررسی عملکرد شرکتی بپردازیم تمام توجه ما به صورت سود و زیان آن جلب میشود، زیرا سود یا زیانی که شرکت طی یک سال کسب کرده، عامل بسیار مهمّی برای شناخت چگونگی عملکرد آن است. امّا صورت سود و زیان ممکن است تمامی رویدادهای با اهمیت رخ داده در طول سال را منعکس نکند. برای مثال اگر ارزش داراییهای شرکت به دلیل تجدید ارزیابی طی دوره افزایش یابد، با وجود نقش مهم این موضوع در عملکرد مالی شرکت، براساس اصول حسابداری از یک طرف داراییهای ثابت شرکت افزایش می یابد و از طرف دیگر اندوخته تجدید ارزیابی ایجاد میشود و این موضوع انعکاسی در صورت سود و زیان نخواهد داشت(خداداد،.(1998 نظام بانکی به عنوان بخش حیاتی در سیستم های مالی نقش مهمی را در توسعه اقتصادی کشورها بازی می کنند(سعید و تامین2،.(2011 امروزه وضعیت اقتصادی در بسیاری از کشور ها در گرو فعالیت های بانک ها می باشند(اودین و بریستی3،.(2014 بگونه ای که باید بیان نمود هر گونه اتفاقی که در حوزه بانکی روی دهد می تواند شرای اقتصادی کشور را تحت تاثیر خود قرار دهد(آسپال و مالهوترا4،.(2013 بانکهای تجاری موسسات مالی هستند که وجوه راکد مردم را جمع آوری کرده و به تجار، صاحبان صنایع و سایر متقاضیان تسهیلات اعطاء
1 Arifin 2 -Said & Tumin 3 Uddin & Bristy 4 Aspal Malhotra
می کنند. در واقع، بانک با عملیات خود موجبات انتقال منابع را از اشخاصی که به علل مختلف مانند: فقدان دانش و تخصص، کمبود سرمایه و ترس از ریسک سرمایه گذاری، نمی خواهند یا نمی توانند در فعالیتهای اقتصادی مشارکت نمایند به اشخاصی که برای سرمایه گذاری به منابع مالی محتاجند، فراهم می سازد و از آنجایی که هدف بانک تجاری کسب سود است، طبیعی است بانک بایستی منابع را هرچه ارزان قیمت تر جذب کرده و با حداکثر نرخ سود به متقاضیان تسهیلات دهد. از این رو، هدف اولیه و اساسی بانک همانند سایر سازمان های انتفاعی، حداکثر کردن ثروت صاحبان آن می باشد(رستمی و همکاران،.(2011 عمده فعالیت بانک ها در جامعه، معطوف به جذب منابع، تخصیص منابع و ارایه خدمات می باشد و رقابت در بین بانک ها بر سر دستیابی به "سهم بازار" است، ولی با توجه به دلایل مختلف، کمبود منابع موجب شده است که عمده رقابت بانک ها بر سر جذب بیشتر سپرده های مردم باشد، البته باید توجه داشت که نسبتها و شاخصهای مالی، بیان کننده عملکرد یک بانک هستند، و عدم توجه مدیریت هر بانک به این نسبت ها و شاخص ها، تداوم فعالیت آن بانک را به خطر خواهد انداخت. در چنین شرایطی، حتی افزایش سهم بازار نیز منجر به افزایش ثروت سهامداران نخواهد شد(رضا نژاد،.(2010 اگر سیستم بانکداری دارای عملکرد مناسبی نباشد،می تواند تاثیرات عمیق و وسیعی را بر سیستم اقتصادی کشور داشته باشد. این مورد را در بحران اخیر مالی در اروپا و امریکا بخوبی می توان مشاهده نمود.جائیکه به عقیده بسیاری از کارشناسان شروع بحران اقتصادی با شروع بحران در موسسات و بانک های تجاری بوده است(سعید و تامین،.(2011 بانکها به عنوان مهمترین نهادهای بازار مالی در ایران به دلیل عدم گسترش بازارهای مالی از یک سو و ملی بودن بانکها از سوی دیگر، از کارایی مطلوبی برخوردار نبودهاند.لذا چنین به نظر میرسد که ارزیابی عملکرد بانکها در کشور از اهمیت به سزایی برخوردار میباشد(ریاضت،.(2002 با این حال در چند سال اخیر افزایش رقابت در صنعت بانکداری و حضور بخش خصوصی در این عرصه، مدیران بانکها را به انتخاب مقیاس مناسبی برای انجام خدمات بانکی واداشته است؛ بهطوریکه آنها همواره به ارزیابی عملکرد سیستم بانکی خود در مقایسه با سایر بانک ها پرداخته تا از این طریق راهکارهای لازم را برای ارتقای آن اتخاذ نمودهاند. از سویی بحران مالی اتفاق فتاده در سال های 2005 الی 2008 نیز سبب شده است تا عملکرد بانک ها تحت تاثیر محی کلان اقتصادی و سیاست های مالی جلوه ای خاص در عملکرد محی های کسب و کار پیدا نماید(جایارامان و رینیواسان،.(2014
پیشینه تحقیق
بسیاری از ناظران در گذشته اهمیت صنایع و بخش های اقتصادی را به عنوان پیش بینی کننده های عملکرد اقتصادی ضعیف، نادیده گرفته اند. به گفته ی لوئیس(:(2004 بسیاری از افراد به دنبال علل عملکرد ضعیف اقتصادی در درجه ی اول در اقتصاد کلان هستند. ارزیابی عملکرد اقتصادی، تجزیه و تحلیل در سطح صنایع را به صورت فردی و مجزا مانند: صنعت خودروسازی، فولاد، بانکداری و خرده فروشی و ... را می طلبد. این خ فکری منجر شده تا مطالعات در بخش های مهم و اصلی اقتصاد، مانند بخش بانکداری مهم شناخته شود. اندازه گیری عملکرد بانک محور بسیاری از مطالعات و پژوهشات انجام شده ی قبل و بعد از آخرین بحران مالی بوده است. ولی آیا فرایند اندازه گیری عملکرد بانک های اسلامی متفاوت از عملکرد بانک های مرسوم بوده است؟ در این بخش برای آنکه نمایی کلّی از نحوه ارزیابی عملکرد نظام بانکی متعارف تصویر شود، برخی از مهمترین و امروزیترین این مدلها را در ادامه مورد اشاره قرار خواهیم داد. به طورکلّی، روشهای به کار گرفتهشده در رابطه با سنجش و ارزیابی عملکرد بانکها، به سه مدل اصلی خلاصه میشوند:
مدل تحلیلی پوشش دادههاDEA
تحلیل پوششی دادهها محاسبه ارزیابی سطوح کارایی را در داخل یک گروه سازمانی نشان میدهد که کارایی هر واحد در مقایسه با گروهی محاسبه میشود که دارای بیشترین عملکرد هستند.
مدل فرایند تحلیل سلسلهمراتبیAHP
فرایند تحلیل سلسلهمراتبی برای نخستین بار در سال 1970 توس توماس ال. ساعتی مطرح گردید. این فن بر پایه سنجش قضاوتهای ذهنی تصمیمگیرنده در خصوص ارزیابی گزینههای مختلف باتوجه به معیارهای گوناگون نهفته است. معیارهای
ارزیابی میتوانند ترکیبی از هزینه و منفعت باشند(.(2002 در این میان باید بیان نمود که بکارگیری روش تحلیلی سلسله مراتبی در حوزه های بانکی از سال 1990 شروع شده است. این در حالیست که مهمترین تحقیقات در این حوزه از دهه 2000 شروع شده است(هانداری5،.(2014
مدل : CAMEL
واژه CAMEL که به عنوان نام اختصاصی یک شاخص بکار رفته،یک واژه مرکب از حروف اول این کلمات است: CaPital (سرمایه) Assets (دارایی)، Management (مدیریت)، Earnings (درآمد)، Liquidity (نقدینگی).بانک توسعه آسیایی،بانک توسعه آفریقایی،بانک مرکزی آمریکا(فدرال رزرو بانک)و بانک جهانی نیز از شاخصهای مذکور برای سنجش فعالیت بانکها و مؤسسات مالی استفاده می نمایند(عباسقلی پور،.(2010
البته گاه نیز به فراخور نوع پژوهشات صورت گرفته و جامعه پژوهش از معیارهای عملکردی متفاوتی استفاده می شود. که در ادامه به بررسی برخی از پژوهشات مرتب با این موضوع می پردازیم:
در رابطه با ارزیابی عملکرد بانکهای ایران مطالعاتی انجام شده است که برخی از آنها از قبیل، یاسری((1995 که با استفاده از برخی از معیارهای سودآوری، بهرهوری نیروی انسانی و کفایت سرمایه بانکهای تجاری ایران را در سال 1995 مورد ارزیابی قرار داده است.نتایج این مطالعه بازگو کننده وجود فاصله زیاد بین بانکهای تجاری ایران و استانداردهای بینالمللی است(به نقل از صدر و همکاران،.(2006 رستمی و همکاران((2011 نیز به بررسی عملکرد مالی بانک های پذیرفته شده در بورس پرداخته است. وی در این پژوهش بیان داشته است که در این تحقیق روشی ارائه میشود که بر اساس آن بانکها از دید خوشبینانه و بدبینانه بر اساس معیارهای تعریف شده، رتبهبندی میشوند. در این روش دو واحد تصمیم گیرنده مجازی ایده آل و ضد ایده آل را معرفی نموده و از این طریق کارایی هر واحد تصمیمگیرنده را نسبت به ایدهآل و ضد ایدهآل مورد بررسی قرار می دهیم. نتایج حاصل از دید ایدهآل و ضد ایده آل هر واحد تصمیم گیری را در شاخص نزدیکی نسبی قرار داده و واحدهای تصمیمگیری را بر آن اساس رتبه بندی میکنیم. نتایج نشان داد از دید واحد تصمیم گیری ایدهآل، بانک کارآفرین، ملت و پارسیان کمترین فاصله و بانک صادرات بیشترین فاصله را با ایدهآل داشته و از دید واحد تصمیمگیری ضد ایده آل، بانک صادرات کمترین فاصله و بانک کارآفرین بیشترین فاصله را با ضد ایدهآل دارند. مهدوی و قربانی((2012 در پژوهشی بیان داشته اند که با تفکیک مدیریت از مالکیت و به دنبال آن، با پیدایش تئوری نمایندگی، ارزیابی عملکرد به عنوان یکی از مهمترین موضوع ها در حسابداری مطرح شده است. هدف این پژوهش، بررسی نقش هر دو گروه شاخص های نوین و سنتی نقدینگی در ارزیابی عملکرد مالی است. تجزیه و تحلیل فرضیه های پژوهش نشان می دهد که تمامی فرضیه های پژوهش، به جز فرضیه های مربوط به نسبت Q توبین تایید شده است. بر اساس نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها، به طور کلی، شاخص های نوین نقدینگی در ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها تصویر دقیق تری نسبت به شاخص های سنتی نقدینگی به استفاده کنندگان از اطلاعات مالی در جهت اخذ تصمیمات بهینه ارائه می دهند. موتمنی و همکاران((2010 در پژوهشی به ارزیابی عملکرد راهبردی بانک ها پرداخته اند. در این تحقیق با استفاده از نظر خبرگان و مطالعات کتابخانه یی معیارهای ارزیابی عملکرد بانک ها در دو سطح مالی و غیرمالی برای سه بانک احصا شد، سپس با استفاده از روش Fuzzy AHP معیارها وزن دهی و در نهایت بانک ها به روش TOPSIS رتبه بندی شدند. با توجه به نتایج به دست آمده، عملکرد غیرمالی نسبت به عملکرد مالی از اهمیت بالاتری برخوردار است. همچنین الجلی و اللوبید(2013)6 در پژوهشی به شناسایی معیارهای عملکردی در بانکداری اسلامی پرداخته است. در این پژوهش از روش تحلیل اکتشافی استفاده گردید. تعداد 9 بانک به عنوان نمونه این پژوهش در نظر گرفته شده. در ابتدا 19 معیار عملکردی بر اساس پیشینه پژوهشاتی شناسایی گردید که با استفاده از تحلیل اکتشافی این 19 معیار در قالب شش معیار عملکردی کلی دسته بندی گردید و مدل نهایی ارائه شد. در تحقیقی دیگر سعید و تامین(2011)7 در پژوهش خود با عنوان عملکرد و نسبت
5 Bhandari 6 Eljelly Elobeed 7 Said & Tumin
های مالی بانک های تجاری در چین و مالزی با استفاده از مدل خود به بررسی عوامل مخصوص بانکی مانند نقدینگی،اعتبار،هزینه های عملیاتی و اندازه بانک و تاثیر آن ها بر روی عملکرد بانکی پرداخته اند. نتایج نشان داد که نسبت کارکنان تاثیر متفاوتی بر عملکرد بانک های دو کشور داشته است. البته این تاثیر به جز دو مولفه اعتبار و نسبت سرمایه بوده است.همچنین نسبت های عملیاتی بر روی عملکرد بانکی در چین تاثیر گذار بوده است حال انکه این تاثیر در بانک های مالزیایی دیده نشده است. سانگمی و نظیر(2010)8 در مقاله با عنوان تحلیل ارزیابی مالی بانک های تجاری هند با استفاده از مدل کمل،بیان داشته اند که در بررسی عملکرد مالی بانک های تجاری هندوستان از روش ارزیابی و مدل کمل استفاده نموده اند. این مدل بانک ها را در شش زمینه همچون کفایت سرمایه،مدیریت،حساسیت،کیفیت دارایی،و نقدینگی ارزیابی می نماید.در این پژوهش مشخص گردید که عملکرد مالی بانک ها در زمینه کیفیت دارایی و مدیریت و کفایت سرمایه مطلوب بوده است. سکمه، بایراکداروغلو و کاهرامان(2009)9،با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی وTOPSIS ارزیابی عملکرد فازی صنعت بانکداری ترکیه می پردازند. در این تحقیق ارزیابی عملکرد کلان بانک ها در دو بخش مالی و غیرمالی مورد بررسی قرار می گیرد. شاخص کفایت سرمایه، کیفیت دارایی ها، سودآوری، نقدینگی، ساختار درآمد و هزینه و گروه سهام برای ارزیابی عملکرد مالی و شاخص قیمت گذاری، بازاریابی، بهره وری و ارائه خدمات برای ارزیابی عملکرد غیر مالی مورد بررسی قرار می گیرند.
روش تحقیق
این تحقیق از انواع تحقیقات کاربردی(به دلیل قابلیت کاربرد ان در جامعه مورد بررسی)، پیمایشی( انجام تحقیق از طریق
روش های میدانی) و توصیفی(توصیف متغیر های تحقیق در سطح جامعه) می باشد. در این تحقیق در محاسبه وزن معیار ها
از ابزار پرسشنامه و در قالب مقایسات زوجی استفاده می شود. این امر موجب گردیده است تا تحقیق در سطح جامعه به
صورت پیمایشی صورت پذیرد. در بخش توصیفی نیز با توصیف وضعیت متغیر ها به صورت مقایسه زوجی اولویت این
متغیر ها و مولفه ها از نظر خبرگان مشخص می گردد. در این تحقیق به منظور بررسی شاخص های مورد نظر در مدل
مفهومی تحقیق با تهیه پرسشنامه محقق ساخته داده های مورد نظر جمع آوری خواهد شد. برای روایی پرسشنامه از روایی
محتوی با استفاده از نظر خبرگان و برای تایید پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده خواهد شد. در سنجش متغیر های
تحقیق از پرسشنامه تحلیل سلسله مراتبی استفاده می شود در این پرسشنامه متغیر ها به صورت زوجی با یکدیگر مقایسه می
شوند. بر اساس امتیازات محاسبه شده در هر یک از مقایسات ماتریس مقایسات زوجی تشکیل می شود و بر اساس آن وزن هر
یک از معیارهای مورد بررسی سنجش می گردد. در این تحقیق به منظور تحلیل اطلاعات از دو روش تحلیل سلسله مراتبی و
تاپسیس استفاده می شود. در بخش تحلیل سلسله مراتبی از مقایسات زوجی استفاده می شود و در بخش تاپسیس نیز از تحلیل
ماتریس تصمیم استفاده می گردد. جامعه آماری این تحقیق را کلیه خبرگان بانکی فعال در شهر تهران تشکیل می دهند. در این
تحقیق تعداد 18 نفر به عنوان خبره بانکی مطلع در این بانک ها شناسایی شده اند که به عنوان نمونه تحقیق معرفی می شوند.
مدل مفهومی تحقیق
Sangmi & Nazir Secme & Yalsin
8
9
مدل مفهومی این تحقیق در قالب مدل سلسله مراتبی ارائه شده است در این مدل سلسله اولیه مرتب با هـدف اصـلی تحقیـق یعنـی رتبه بندی بانک ها بر اساس معیار های عملکردی می باشد، سلسله دوم نیز معیارهای تحقیق را نمایان می سـازد کـه بـر اسـاس مقاله آریفین((2011 در قالب جدول شماره 1 ارائه شده است
