بخشی از مقاله
چکیده:
ارگونومی براي افزایش کارایی افراد وبهروري سیستمها به انسان به عنوان عامل اول توجه دارد .سنجش خستگی به دو روش کمی وکیفـی انجام می گیرد .در این مقاله به مهمترین روشهاي کاربردي سنجش خستگی اشاره می شود.شاخص هاي انـرژي مـصرفی1 ،ضـربان قلـب2
وحاصل ضرب ضربان قلب در فشار3 ،تنش گرمایی4 از این جمله اند.در سنجش خستگی روانی وحالت بازدارندگی کار نیـز آزمایـشات تـست هوشیاري ،تست توجه وتست عکس العمل وجود دارندکه در این مقاله نحوه محاسبه ضریب هوشیاري ونـسبت خـستگی توضـیح داده مـی شود .
برنامه ریزي استراحت با توجه به میزان انرژي مصرفی وفرمول پیشنهادي مارل واسپیتزر5 محاسبه می گردد.
در روش کیفی سنجش خستگی از تست برگ6 استفاده می شود.نتایج این تست تا حدود زیادي قابل اعتماد می باشد .
دراین مقاله بعضی ازروشهاي فوق در مورد دو نوع خودروي نظامی ازمایش گردیده است و نتایج ان بیان شده است.
واژه هاي کلیدي
فیزیولوژي کار،انرژي مصرفی ،خستگی فکري، خستگی جسمی و فیزیولوژي، ضریب خستگی ،ضریب هوشیاري،درصد استراحت کار، تنش گرمایی,سیستم اوواث
1 - Energy Consumption 2 - Heart Rate 3 - Product of Heart Rate & Pressure 4 - HSI 5 – Murrell & Spitzer 6 - Borg
١
مقدمه:
ارگونومی به شناخت تفاوت در ظرفیت هاي انسانی به ما کمک می کند این تفاوتها و ویژگی ها در اندازه ,شکل,نیـرو,گرایـشات ,تمـایلا ت وقدرت فکري خلاصه می شود. بنا بر این تفاوتها کار و محیط کار بایستی به گونه اي طراحی شود که افراد بتوانند در حیطه توانایی هایشان عمل نمایند,مطالعه این قابلیت ها در محدوده روانشناسی ,انتروپومتري ,بیو مکانیک و فیزیولوژي قرار می گیرند. ارگونومی کـه بـه شـناخت قابلیت هاي انسانی می رسد, می تواند در طراحی ابزار وتجهیزات و محیط هاي کار بما کمک نماید بگونـه اي کـه کـارایی وي را افـزایش دهدو فشارهاي فیزیکی وروانی کار را کاهش دهد.ارگونومی در دو زمینه اداري و صنعتی فعالیت می کند.[14,15]
..منشاء خستگی عوامل جسمی ،فیزیولوژیکی وروانی کار می باشد،بعضا هم محیط فیزیکی وبیماریها وتغذیه ناکافی می توانـد عامـل غالـب براي خستگی باشد.عامل فیزیولوژي به سوخت وساز بدن بستگی دارد.مصرف انرژي را می توان به طور غیر مستقیم به کمک اندازه گیـري مصرف اکسیژن محاسبه نمود ،مصرف یک لیتر اکسیژن خالص معادل 4/8 کیلو کالري انرژي در بدن می باشد.براي تعیـین انـرژي مقـدار مصرف اکسیژن را در 4/8 ضرب می نماییم .[3]
عموما سوخت و ساز غیر هوازي که توام با کمبود اکسیژن در بدن می باشد به علت تولید اسید لاکتیک در ماهیچه ها خستگی نیز به دنبال دارد.کار در صنعت بنا بر میزان مصرف انرژي به کار سبک ،کار متوسط ،کار سنگین وکار خیلی سنگین تقسیم بندي می شود. [2]
عامل جسمی خستگی به حالت منفی بدن حین کار که موجب کار استاتیک شود ربط پیدا می کند.کـار اسـتاتیک کـاري اسـت کـه موجـب انقباض دائمی ماهیچه وبند آمدن جریان خون در آن می شود،این نوع کار موجب افزایش تنش در ماهیچه مـی شـود ودر دراز مـدت چنـین کاري باعث درد ها وگرفتگی عضلانی خواهد شد.[9]
عامل روانی خستگی که به حالت بازدارندگی از کار وفعالیت ها کمک می کند،اغلب به صورت عدم دقت وتمرکز ،خطاي زیاد در کـار پـایین آمدن سطح هوشیاري توام می باشد.عامل روانی خستگی می تواند منشا فیزیولوژي ویا سایر استرس هـاي فیزیکـی واجتمـاعی وحرفـه اي داشته باشد.[8]
محیط فیزیکی بسیار گرم باعث تنش هاي گرمائی ودر نتیجه خستگی می شود.بدن انسان باید از نظر گرمائی در وضعیت پایداري قرار گیرد وظرفیت از دست دادن گرما توسط بدن بایستی در شرایط مطلوب باشد ،در این رابطه نیز شاخص هاي گرمایی تعریـف مـی شـود،تحقیقات نشان می دهد براي اینکه انسان بتواند در شرایط مطلوب وبدون خستگی %100 به کار وفعالیت خود ادامه دهد،حداقل کالري مـصرفی لازم در کار سنگین 4کیلو کالري در دقیقه می باشد،با این معیار می توان درصد زمان استراحت را نیز محاسبه نمو.[2]
در روش هاي کیفی سنجش خستگی نیز می توان به معار برگ که ارزیابی درجه سختی کار توسط خود کارکنان بکمک مقیاس 6تا20 مـی باشد اشاره کرد
روش هاي سنجش خستگی
همانطور که اشاره نمودیم خستگی با مصرف بالاي انرژي در بدن پدید می آید .چنانچه مقدار انرژي مصرفی اندازه گیري شـودو معیـار کـار سخت نیز 8کیلو کالري باشدرابطه شماره (1)می تواند درجه خستگی را به ما نشان هد.
رابطه شماره (1) kcal min FR
8
ویا اگر معیار ضربان قلب مورد نظر باشد، انرژي مصرفی همراه با افزایش زمان وضربان قلب افزایش می یابدکه در نمو دار شماره((1 نـشان داده شده است.
٢
نمودار شماره -(1)نمودار افزایش ضربان قلب بر حسب زمان
رابطه بین اکسیژن مصرفی وضربان قلب نیزدر نمودارشماره (2) آمده است .
