دانلود مقاله طراحی سیستم برنامه ریزی وکنترل تولید

بخشی از مقاله

مقدمه

برنامه ریزی وکنترل تولید،سیستم خبره ،سیستم خبره برنامه ریزی وکنترل تولید

شاید از زمانی که بشر خلق شد،برنامه ریزی نیز تولدیافت.به عبارت ساده برنامه ریزی عبارت است ازتعیین تربیت ونحوهانجام کارها.
برنامه ریزی تولید نوع خاصی ازبرنامه ریزی است که برآن است تاهزینه های تولیدی رااز طریق تعیین ترکیب بهینه منابع،کاهش دهد.واژه منابع ،یک عنصر کلیدی دراین تعریف است. کلیه عوامل مورد نیاز تولید مانند نیروی انسانی،ماشین آلات،مواد اولیه،فضای مورد نیاز،سرمایه وغیره رابه عنوان منابع می شناسیم. ازیک دیدگاه می توان برنامه ریزی تولید را با برنامه ریزی نحوه استفاده از منابع معادل دانست.

زمان یکی دیگر از عوامل مهم وکلیدی در برنامه ریزی تولید است. به دلیل وابسته بودن فعالیتهای تولیدی به مصرف وهمچنین وابسته بودن مصرف به زمان ،معمولاً تعیین زمان تولید،یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی تولید می باشد.

استفاده از عامل برنامه ریزی بدون پرداختن به کنترل، کاری بیهوده وعبث است.هدف کنترل مقایسه نتایج حاصل از اجرای برنامه با یک شاخص از پیش تعیین شده، برای ارزیابی توان ومیزان دستیابی برنامه به اهداف از پیش تعیین شده خود می باشد. از طرف دیگر عامل کنترل می تواند به عنوان بازخور،اطلاعات مورد نیاز بخش برنامه ریزی را در جهت تصحیح وتنظیم حرکت آتی،تهیه کند.

سیستم های خبره 1 (پایگاه های دانش 2 ) سیستم های کامپیوتری هستند که سعی برتقلید روش استنباطی و نتیجه گیری انسان در برخورد با یک مسئله خاص ویا دسته ای از مسائل مشابه ، دارند.توان

________________________________________
1-Export Systems.
2-Knowledge Base.
طراحی سیستم خبره برنامه ریزی وکنترل تولید
________________________________________

این سیستم ها بستگی به درجه پیچیدگی وگستردگی آنها دارد.طبق این تعریف می توان سیستم خبره برنامه ریزی وکنترل تولید را سیستم کامپیوتری دانست که به فعالیتهای برنامه ریزی وکنترل درچهارچوب
مسائل تولیدی می پردازد وروش مورد استفاده آن مشابه روشی است که یک فرد خبره درامربرنامه ریزی وکنترل تولید در پیش می گیرد.
قبل از ادامه بحث،لازم است مرزیندی قابل قبولی از واژه ها ومفاهیم ارائه شده در مقدمه بحث ارائه گردد. این بحث برای معرفی اجمالی «سیستم خبره برنامه ریزی وکنترل تولید» مطرح شده است.

هر یک از کلمات بکار برده شده در این عنوان ماهیت خاصی راباخود به همراه دارند وممکن است ترکیب آنها با یکدیگر معانی مختلفی رالقاء کند.برای جلوگیری از اختلاف دیدگاه ها توضیحات زیر لازم است:

سیستم های خبره دارای انواع مختلف می باشندکه با توجه به روش جمع آوری و ذخیره وپردازش اطلاعات ،توانمدی های مختلفی دارند. جمع آوری اطلاعات می تواند بصورت آنی 1 ویا تأخیری 2 باشد.مسلِِِِِِِّم است که سیستم خبره متکی به روش همزمان جمع آوری اطلاعات دارای توان بیشتر و دقت بالاتر در ارائه نتایج می باشد.

روشهای ذخیره دانش و یا به عبارت دیگرروشهای قرار دادن دانش در فایلهای کامپیوتری یکی دیگر از مشخصات سیستم های خبره می با شد.بطور کلی برای این منظور از دو روش قاعده ای 3 ( اگر- آنگاه) وچهارچوب (ساختار یافته 4 )استفاده می شود.روش اول آسانتر وروش دوم کاملتر وقوی تر وبالطبع پیچیده تر است.

پردازش اطلاعات یا به عبارت دیگر فرآیند نتیجه گیری 5 مشخصه دیگر سیستم های خبره است.دو روش عمده پردازش اطلاعات عبارت است از :روش زنجیره ایی رو به جلو 6 که از اطلاعات موجود به نتایجی می رسد و روش زنجیره ای رو به عقب 7 که با داشتن اهداف سعی بر یا فتن شواهدی برای برآورده شدن شرایط وقوع هدفها دارد. انتخاب یکی از این روشها بستگی به طبیعت مسئله تحت بررسی دارد.
________________________________________
1- On – Line.
2- Off- Line.

3- Rule - Base(IF- THEN).
4- Frame Based (Structured).

5- Reasoning Process.
6- Forward Chaning.
7- Backward Chaning.
طراحی سیستم خبره برنامه ریزی وکنترل تولید
________________________________________

سیستم خبره مورد استفاده در این بحث،سیستم خبره ای است که اطلاعات ان به صورت تاخیری جمع اوری شده و از روش قاعده ای برای نگهداری اطلاعات(نمایش دانش)استفاده می کنند.و همچنین روش زنجیره ای رو به عقب را برای نتیجه گیری،مورد استفاده قرار می دهد.
برنامه ریزی و کنترل مورد نظر در این بحث نیز ماهیت مخصوص به خود را دارد.هنگامی که از برنامه ریزی تولید نام برده می شود،بطور بلقوه می توان برنامه ریزی تمام فعالیت های تولیدی را در نظر داشت.این فعالیت ها شامل مواردی از قبیل:برنامه ریزی مواد،برنامه ریزی تعمیرات،برنامه ریزی منابع مالی،برنامه ریزی نیروی انسانی،برنامه ریزی توسعه،برنامه ریزی تبلیقات،برنامه ریزی فعالیتهای اموزشی و غیره می باشند.هر یک از برنامه ریزی های ذکر شده نیز دارای سطوح مختلف می باشد،به عنوان مثال برنامه ریزی مواد می تواند شامل برنامه ریزی بلند مدت،برنامه ریزی جامع،برنامه ریزی میان مدت و برنامه ریزی اجرایی باشد. مقولهء کنترل نیز دارای همین پیچیدگی و اشتراک مفاهیم می باشد.انچه از برنامه ریزی در این بحث مورد نظر است،برنامه ریزی مواد در سطح کارگاه و براتی سیستم های تولید دسته ای چند محصولی می باشد.

یکی دیگر از دیدگاه های این تخقیق پرداختن به وضعیت فعلی تولید و برنامه ریزی تولید در کشور و ارائه سیستمی متناسب با شرایط فعلی کشور و مطرح کردن پیشنهاداتی در رابطه با روش برنامه ریزی تولید در کارگاه می باشد.بنوعی می توان گفت این دیدگاه ترسیم کننده خط کلی حرکت در این تحقیق است.ضرورت چنین دیدگاهی ازآنجا ناشی می شود که هدف این تحقیق گشودن گره ای ازمشکلات کشور وارائه راهی برای انجام فعالیتهای تولیدی وافزایش نسبی بهره وری دراین سیستمها می باشد.

کاملا ًمشهود است که کامپیوتر جایگاه خودرا درتمام سیستمهای اجتماعی به بشرتحمیل کرده وگریزی ازآن نیست. آنچه که باید ازآن گریزان بود،منفعل شدن دربرابرموج قدرتمند کامپیوتر است. کامپیوتر را می توان مانند سیلابی دانست که درصورت مهارنشدن اثرات زیانباری درپی خواهد داشت.اولین اثر آن را می توان مقاومت در برابراستفاده ازکامپیوتر به دلیل تجربه های شکست خورده قبلی دانست .باید توجه داشت که اصولا ً سیستمهای کامپیوتری سیستمهای گرانقیمتی هستند (خصوصا ًنرم افزارها)و شکست در چنین سرمایه گذاریهای می تواند منابع مالی مؤسسه را شدیدا ً متأثر کند.

انتخاب حوزه عمل وروشها دراین تحقیق با توجه به مطالب فوق انجام شده وامید است راهگشایی برای تحقیقات بعدی دراین زمینه باشد.

طراحی سیستم خبره برنامه ریزی وکنترل تولید
________________________________________

آنچه که درفصلهای بعد ارائه خواهد شد به ترتیب عبارت است از:
 برنامه ریزی وکنترل تولید در سیستمهای تولید دسته ای.
 معرفی سیستمهای خبره.
 بررسی وضعیت شرکت تولیدی اتمسفر.

فصل اول

تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل________________________________________

تولید دسته ای برای تولید دسته های کالابه کار گرفته می شود ازاین روش هنگامی استفاده می شود که اولاً چند نوع کالای متنوع تولید شود و ثانیاً حجم تولید هر کالا درهر دوره تولید آنقدر نباشد که سرمایه گذاری سنگین لازم برای ایجاد خطوط تولید اتو ماتیک ( پیوسته) وخاص منظوررا توجیه کند.
برای برنامه ریزی قابل اطمینان درتولید دسته ای نیازبه پیش بینی قابل اعتماد است.همچنین برای
پیش بینی دقیق و قابل اعتماد نیازبه اطاعات تاریخی مصرف کالا در دوره های گذشته می باشد. دستیابی به این اطاعات ازطریق بکارگیری یک سیستم اطاعاتی منا سب (سیستم اطلا عاتی) امکان پذیر
است پس می توان نیاز به یک سیستم اطلاعاتی رااز نیازهای اولیه یک سیستم تولید دسته ای دانست .

برنامه ریزی تولید دسته ای از سطح برنامه ریزی جامع آغاز می شود.در برنامه ریزی جامع تمام
محصولات مختلفی که باید در یک دوره تولید شوند . با هم درنظر گرفته می شوند تا نیروی کار و
تجهیزات مورد نیاز در طول دوره مشخص شود.

پس از این کار،بارکارگاهی 2 که نشان دهنده مقدار کاری است که هر بخش یا واحدکاری باید روی قطعات مختلف انجام دهد تعیین وبرنامه ریزی می گردد بر اساس این برنامه ریزی نیز توالی انجام کارها (چه وقت ،چه کاری ودرکجا)استخراج می گردد.

همانطورکه گفته شد درتولید دسته ای،سیتم اطلاعاتی دراصل قرارمی گیرد.درتولید پیوسته می توان
به هنگام طراحی ، گلوگاه ها3 را شناخت و با توجه به تعادل خط تولید4 ترتیبی اتخاذ کردتا از ایجاد چنین نقاطی جلوگیری شود.
اما در تولید دسته ای به دلیل تنوع قطعات تولیدی و زمانبندی انجام کار،محل گلوگاه ها دائماً درحال

تغییراست وبهترین روش برای حداقل کردن این نقاط کنترل برنامه زمانبندی تولیدمی باشد.این کنترل ازطریق سیستمهای طلاعاتی امکانپذیراست.یکی ازسیستمهای اطلاعاتی درمدیریت موجودی وبرنامه ریزی روش تولید،برنامه ریزی موادموردنیاز5(MRP) می باشد .تکنیک برنامه ریزی منابع تولیدی مورد نیاز6(MRPLL) نیزتوسعه یافته روش (MRP) است.

درتمام مراحل مختلف انجام کارمانندزمانبندی،تصمیم درموردموادی که بایدانباریاتوزیع شوند وسایر
مواردمشابه ،مدیریت وکنترل اطلاعات تولیددسته ای ضروری است.برای هرفعالیت،باید اطلاعات

مختلفی نگهداری ،استفاده،بازبینی وبه هنگام شود.می توان گفت کارآیی این فرآیند،ارتباط مستقیم
مختلفی نگهداری ،استفاده،بازبینی وبه هنگام شود.می توان گفت کارآیی این فرآیند،ارتباط مستقیم بابهروری وکارآیی تولیددرکارگاه دارد. (نمودارشکل1 -1-مراحل مختلف برنامه ریزی واجرا,وارتباط اطلاعاتی هرمرحله بامراحل دیگررانشان می دهد.باتوجه به این نمودارمی می توان مدیریت کارگاهی رابه عنوان مسئله ای سه مرحله ای موردبررسی قرارداد.)

________________________________________
1.In formation system
2.Shop loding
3.Bottel Neck
4.Balancing
5.Material Requalrment Planing
6.Manufacturing Resources Planing

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

شکل 1-1- نمودار مدیریت کارگاه : مسئله سه مرحله ای ،مراحل وجریان اطلاعاتی دربرنامه ریزی تولیددسته ای.

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

حال باتوجهبه مطا لب مطرح شده به تعریف اهداف و ماهیت برنامه ریزیو کنترل تولید می پردازیم

1-2 هدف وتعریف برنامه ریزی و کنترل تولید.
یک سیستم تولیدی مجموعه ای ازاجزاءاست از تبدیل یا تغییرشکل مواداولیه به کالای موردنیاز.
اصولأ هدف کلی در سیستم تولیدی آن است که محصول یا خدمت مورد نیاز با بهترین وارزانترین روش وبا کیفیت موردنظر،در زمان خواسته شده ودرقالب سیاستهای سازمان تولید شود.یکی ازموثرترین عوامل جهت رسیدن به چنین هدفی وجود یک سیستم برنامه ریزی و کنترل تولید مناسب است که بتواندهماهنگی لازم را بین فعالیتهای تولید،فروش وپشتیبانی ایجادنماید،بطور کلی این سیستم نقش سازمان دادن وبرنامه ریزی فرآیندهای تولیدی مختلف را به عهده دارداین سیستم می تواندشامل برنامه ریزی مسیرتولیدتوزیع و کنترل محصولات ومواداولیه ،روشها،ماشین آلات،ابزارساخت وزمانهای استانداردساخت باشد.
بنابراین برنامه ریزی وکنترل تولیدرا می توان بصورت زیرتعریف کرد:
ایجاد تعادلی صحیح بین منابع طبیعی،نیروی انسانی ،ماشین آلات ،ظرفیت تولید کارخانه وتقاضای بازار به نحوی که حداقل هزینه های عملیاتی ونگهداری موجودی را متقبل شویم.

1-2-1 سازمان وتشکیلات بخش برنامه ریزی و کنترل تولید
سازمان وتشکیلات بخش برنامه ریزی و کنترلتولید بستگی به چهارعامل زیردارد:

 اندازه ونوع صنعت مربوطه.
 شدت کنترل موردنیاز .
 فرهنگ روابط اجتماعی .
 خط مشی مدیریت در مورد وظائف محوله به این قسمت .

بطورکلی برنامه ریزی وکنترل تولید را می توان به طریق سه گانه زیرانجام داد:

 برنامه ریزی وکنترل زا طریق سرپرست اجرایی (مدیرتولیدیا سرپرست کارگاهی)
 برنامه ریزی وکنترل غیرمتمرکز (یک برنامه ریزی وکنترل کننده برای هر قسمت)
 برنامه ریزی وکنترل متمرکز

هریک از روشهای بالا دارای مزایا ومعایبی است که اهم آنهابشرح زیر است .

1-2-1-الف) برنامه ریزی وکنترل ازطریق سرپرست اجرایی:

مزایا

 وجود دانش نسبتاً وسیع از افراد و ماشین آلات تحت اختیار .
 وجود دانش وسیع نسبت به ترتیب مطلوب انجام کارها.
 دارا بودن کنترل کامل در وظایف محوله.
 نداشتن هزینه سربار اضافی.

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

معایب

 بهترین ترتیب برای انجام کاردریک قسمت لزوماً بهترین ترتیب برای قسمت دیگر نیست.
 مشکل شدن برنامه ریزی و هماهنگی مؤثر در سطح کل عملیات.
 حجم بیشتر کار برای سرپرست اجرایی.

1-2-1-ب) برنامه ریزی وکنترل غیرمتمرکز(یک برنامه ریزی وکنترل کننده برای هر قسمت)

مزایا

 انعطاف پذیری بیشتر .
 هرینه سربارنسبتاً کم .

معایب

 احتمال ازدیاد هزینه های غیرمستقیم (به دلیل بروزاشتباه)
 عدم اطلاع کافی ازحجم کلی کارمورد نیازدرقسمتهای مختلف .
 امکان محدود برنامه ریزی ،کنترل و هماهنگی کلی .
 فشارشدیدروی برنامه ریزوسیستم درموقعی که عملیات تولیدی به حداکثرظرفیت می رسد.

1-2-1-ج) برنامه ریزی وکنترل متمرکز

مزایا

 امکان دسترسی به اطلاعات کافی از حجم کاری قسمتهای مختلف درحال و آینده .
 امکان ارزیابی تأثیر سفارشات جدید بر وضع قسمتها .
 امکان ایجادنظام منطقی موعدانتظار (تاریخ تحویل) برای مشتریان .
 بررسی راحتتروجامعترعلت تأخیرها.
 جمع آوری اطلاعات در یک مکان وامکان دسترسی سریع وتجدیدنظرساده تردربرنامه ها.
 ایجاد هماهنگی بین قسمتهای مختلف تولیدوخدمات دریک مرکز.

معایب

 احتمال کم شدن ارتباط بین واحدبرنامه ریزی وسطوح اجرایی.
 بالارفتن هزینه اجرائی سیستم.
 احتمال کاهش انعطاف پذیری.
فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

 احتمال بروزبرخوردبین افرادواحد برنامه ریزی باافرادسطوح اجرایی.

1- 3 تأثیرسیستم برنامه ریزی و کنترل تولیدبرهزینه های تولید.
برنامه ریزی وکنترل تولیداثرات قابل ملاحظه ای برهزینه های مستقیم وغیرمستقیم داردکه برخی ازآنها به شرح زیر می باشد:

 برنامه خرید مواد اولیه (تعیین مقداروزمان خرید) تأثیر مستقیم بر هزینه های متغییردارد.
 انتخاب روش صحیح برنامه ریزی،اثرات مستقیم برراندمان نیروی انسانی وماشین آلات ودرنتیجه هزینه مستقیم کارگروماشین دارد.
 دریک برنامه ریزی مناسب،کاهش زمان انتظار وماشین آلات و نیروی انسانی اثرفراوان برهزینه های سربار خواهدداشت.
 در برنامه ریزی تولیدمقدارمحصولات نیمه ساخته وساخته شده تعیین می شوددرنتیجه اثر مستقیم بر هزینه های انباروسرمایه درگردش می گذارد.
 دریک برنامه ریزی مناسب ، زمان تحویل کالا به مشتری کاهش می یاب وتحویل به موقع
باعث کاهش هزینه های ناشی ازعدم رضایت مشتریان خواهدشد.

1-4 کلیات برنامه ریزی وزمانبندی.
همانطورکه گفته شد،منظوراز برنامه ریزی،مجموعه تصمیماتی است که یک واحدباتوجه به امکانات ومحدودیتهای خود، درمورد چگونگی انجام فعالیتهای مربوط دریک محدوده زمانی معین آتی،جهت نیل به اهداف خود اتخاذمی کند.
برنامه ریزی را می توان به سه سطح بلندمدت ،میان مدت،کوتاه مدت،تقسیم کرد.دراین فرآیند،منابع به فعالیتهای مختلف تخصیص داده شده واولویتهای اجرایی تعیین می گردد.

1-4-الف)برنامه ریزی بلند مدت.
اطلاعاتی که ازاین طریق بدست می آید،دربرنامه ریزی کلی سیستم مورداستفاده قرارمی گیرد،به نحوی که سیستم بتوانددربهترین موقعیت مأموریت خودرادرمحیط پیش بینی شده انجام دهد.عملاًیک موسسه تولیدی بایدتقاضای بلندمدت بازارومنابع دردسترس خودرا تجزیه وتحلیل نموده ودرقالب امکانات،محدودیتها،ظرفیت وانواع تکنیکهای تولیدی،سیستم راطرح نماید.تغییر تصمیمات دربرنامه ریزی
بلندمدت باهزینه های سنگین مواجه است.لذااین برنامه غالباً توسط هئیت مدیره،مدیرعامل ومدیران شرکت ایجادوبررسی می گردد.فعالیتهای مربوط به برنامه ریزی بلندمدت شامل مواردزیراست:

 برنامه سرمایه گذاری جهت دستگاه ها وتأسیسات.
 سیاستهای وبرنامه های استخدامی پرسنل.
 سیاستهاوبرنامه های سرمایه گذاری برای تأمین مواد.
 سیاستهاوبرنامه های بازاریابی.
 سیاستهاوبرنامه های سرمایه گذاری درپژوهش وتوسعه تکنولوژی.

نمودارشکل1- 2- نحوه گردش اطلاعات دربرنامه ریزی کلی ظرفیت رانشان می دهد.

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

1-4-ب) برنامه ریزی میان مدت.
اطلاعات برنامه ریزی میان مدت زیربنای تصمیم گیری درموردفعالیتهای اجرایی وکنترل سیستم است محصول برنامه ریزی میان مدت اتخاذ تصمیماتی درمواردزیراست:

 تعیین ظرفیت تولید به تفکیک محصولات.
 مقدار تولید به تفکیک محصولات.
 پیش بینی فروش سالیانه به تفکیک محصولات.
 تهیه برنامه نیروی انسانی.
 پیش بینی حجم ريالی ساخت یاخرید تجهیزات موردنیاز.
 پیش بینی هزینه های پرسنلی،عمومی،توزیع وفروش،اداری وتشکیلاتی ومالی،خریدو....
 پیش بینی سود سالیانه.

شکل 1-3- نمودارنحوه گردش اطلاعات دربرنامه ریزی میان مدت رانمایش می دهد.

1-4- ج)برنامه ریزی کوتاه مدت.
تصمیمات برنامه ریزی کوتاه مدت.برنامه واقعی کارراتعیین می کنداینبرنامه باید دقیقاًمشخص کندکه چه کاری به چه صورت کجا،کی،وتوسط چه افرادی وبا استفاده ازچه موادی انجام شود درشکل4-نمودارگردش اطلاعات کوتاه مدت نشان داده شده است.

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

نمودارشکل1- 2- نحوه گردش اطلاعات دربرنامه ریزی کلی ظرفیت.

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

نمودارشکل1- 3- نمودارنحوه گردش اطلاعات دربرنامه ریزی میان مدت.

فصل اول /تولید دسته ای:برنامه ریزی وکنترل
________________________________________

بایدتوجه داشت که تقسیم بندی برنامه ریزی به سطوح سه گانه تنها حالت دسته بندی فعالیتهای برنامه ریزی نیست ومی توان تقسیم بندی دیگری نیزارائه نمود.بعنوان مثال می توان سطوح برنامه ریزی استراتژیک برنامه ریزی بلندمدت ، برنامه ریزی میان مدت، برنامه ریزی کوتاه مدت و برنامه ریزی اجرایی راتعریف کرد.دراین حالت فعالیتهای برنامه ریزی به ترتیب برای فواصل زمانی5 تا10سال،4تا18ماه ،2تا4ماه، یک هفته ویک روزانجام می پذیرداین تقسیم بندی با توجه به کستردگی سطح فعالیتهای سازمان وحجم تولید انجام می شود.
شکل 4- نمودار گردش اطلاعات در برنامه ریزی کوتاه مدت رانمایش می دهد.

1-5- عوامل ارزیابی عملکرد سیستم برنامه ریزی وکنترل تولید.

معیارهای مختلفی برای ارزشیابی یک سیستم برنامه ریزی وکنترل تولیدمجودداردکه اهم آنها بشرح زیر است:
1) تحویل به موقع محصول به مشتری.
2) کاهش سرمایه درگردش که بصورت موجودی مواد اولیه،قطعات نیمه ساخته ومحصولات ساخته شده وجود دارد.
3) پاسخ به نوسانات تقاضای بازار.
4) اجتناب ازهرگونه مخارج اضافی درعملیات سیستم برنامه ریزی وکنترل تولید.

1-6- نتیجه گیری:

نتیجه آنچه دراین فصل آورده شد،عبارت است ازمفاهیم کلی برنامه ریزی ،تأثیر آن برروی هزینه هاوعوامل ارزیابی عملکردیک سیستم برنامه ریزی وکنترل تولید.
دراین فصل سعی برآن بوده است تا ضمن آشنایی با مفاهیم اساسی برنامه ریزی،هدف از اجرای یک سیستمبرنامه ریزی وکنترل تولیدتعیین گردیده و احتیاجات موردلزوم جهت حصول به یک برنامه ریزی منسجم ذکر گردد.درفصل های بعدی ضمن تشریح سیستم های خبره وماهیت آن وپیشنهاد روشی برای برنامه ریزی،تلفیقی ازسیستم های خبره وبرنامه ریزی و کنترل تولید ارائه خواهد گردید.

فصل دوم

(سیستمهای خبره)

فصل دوم /سیستمهای خبره
________________________________________

سیستمهای خبره1 شاخه ای ازعلم نسبتاً جدیدهوش مصنوعی2می باشد[این سیستمها سطوح دستیاری،مشاوره وتخصیص عمل می کنند.شکل2 -1]

شکل 2- 1-هوش مصنوعی وشاخه های آن.

________________________________________
1.Expert systems
2.Artificlal Intelllgence
فصل دوم /سیستمهای خبره
________________________________________

سیستمهای خبره برای تقلید عملکرد یک فرد متخصص وخبره در برخوردبایک مسئله خاص ،طراحی شده اند بعنوان مثال سیستمهای خبره موجود در شرکت آمریکایی دوپونت1،در زمینه انتخاب فرآورده های شیمیایی باتوجه به نیاز مشتری ،عیب یابی تجهیزات وزمانبندی عملیات ماشین های موجود درواحدهای تولیدی مربوطه ، به کار گرفته می شوند . این سیستمها در جاهای دیگر، درزمینه های تخصیص اطلاع رسانی ،مدیریت فروش،انتخاب روشهای مخابراتی وجمع آوری اطلاعات،پیکر بندی سیستمهای کامپیوتری (سخت افزار)،عیب یابی وتعمیر خطوط تلفن وشاخه های مختلف برنامه ریزی وتصمیم گیری بکارگرفته می شود [ Mockler 1982 ] سیستمهای خبره،کاربررا قادربه مشاوره باسیستم کامپیوتری درموردیک مسئله ویافتن دلایل بروزمسئله و راه حل های آن می کنددر این حالت مجموعه سخت افزار ونرم افزار تشکیل دهنده سیستم خبره مانندفرد خبره اقدام به طرح سوالات مختلف ودریافت پاسخهای کاربر،مراجعه به پایگاه دانش (تجربیات قبلی) و استفاده از یک روش منطقی برای نتیجه گیری ونهایتاً ارائه راه حل می نماید.
همچنین سیستم خبره قادر به شرح مراحل نتیجه گیری خود تا رسیدن به هدف ( چگونگی نتیجه گیری )و دلیل مطرح شدن یک سؤال اجرایی (روش حرکت تا رسیدن به هدف )خواهد بود .

بطور کلی می توان گفت روش سیستم خبره ،تقلید از انسان در مواردی است که نیاز به تجربه برای تصمیم گیری باشد.

2-1 کاربرد سیستم های خبره.

بطورکلی می توان کاربردهای سیستم خبره را بصورت زیر دسته بندی کرد:

 ارائه پیشنهادات و توصیه های کار شناسانه ،وتخصصی برای افراد غیر متخصص (از طریق پرسش وپاسخ )
 یاری رساندن به افراد متخصص (جمع آوری اطلاعات مبتنی برمشاهدات یا ارزیابی و تحلیل موقعیت،کنترل موارد فراموش شده )
 جایگزینی افراد متخصص به هنگام غیبت

عدم دسترسی به دلیل هزینه سنگین و عدم توانایی کار به دلیل شرایط خطرناک محیطی ( ارزیابی موقعیتها با توانایی استباط و نتیجه گیری واستفاده از پایگاه دانش و اطلاعات )

 استفاده به عنوان یک ابزار آموزش ( با استفاده از پایگاه دانش و موتور استنباط گر )

همچنین از دیدگاهی دیگر می توان استفاده از سیستم های خبره را به دلایل زیر مورد توجه قرارداد :

 دستیابی به تخصص
بدست آوردن پایگاهی از دانش وروشهای تحلیلی برای دستیابی به راه حل مسائل بلقوه ،دلیل توسعه سیستم خبره می باشد

________________________________________
1-Du pont
فصل دوم /سیستمهای خبره
________________________________________

 کاستن ریسک حاصل از خطاهای انسانی
خستگی، فراموشی، بیماری، فشارهای روانی وعوامل مشابه دیگرمنابع بلقوه وقوع خطا وسود عملکرد یا نتیجه گیری نادرست افراد متخصص می باشند. سیستمهای کامپیوتری با حذف این عوامل ریسک حاصل ازعملکرد ناموزون سطوح تصمیم گیری رابه حداقل ممکن کاهش داده ویا درمواردی بطور کلی حذف می کنند.

 برای مرتبط نمودن حجم وسیعی ازاطلاعات ضروری مورد نیاز
در این زمینه می توان از کاربردهایی مانند تشخیص مشکلاتی که باعث توقف کارمی گرداند، تشخیص مکان خرابی یا ضعف در ماشین آلات ، تجهیزات ویا محصولات تولیدی، تشخیص دلیل وقوع مسائل دریک سیستم کنترل فرآیند، یاری رساندن در امر بازاریابی در شرایط رقابتی ،مشاوره در تدوین استراتژیها و توصیه های مربوط به تأمین موجود یهاومدیریت کالای انبار ،نام برد.

2-2 مشخصات سیستمهای پشتیبانی خبره.
سیستمهای خبره دارای مشخصه های مخصوص بخود می باشند که آنهارا از دیگر سیستمهای کامپیوتری مجزا می سازد.
این مشخصات را می توان به شکل زیر دسته بندی کرد:

 سیستمهای خبره بر دانش متمرکز شده اند.
 انواع مختلف داده ها را مورد استفاده قرار می دهند.
 از روشهای ابداعی وحسی استفاده می کنند.
 ازتوان برهان آوردن استفاده می کنند.
 دلیل و برهان را تشریح می کنند.
 درمواردی که داده ها از دست رفته باشد نیز کار می کنند .
 درمواردی که شک و ابهام نیز وجود داشته باشد کار می کنند .
 بر دامنه محدود و خاصی متمرکز شده اند.
سیستمهای خبره برخلاف سیستمهای اطلاعاتی که بر روی داده ها (Data) عمل می کنند، بر دانش (Knowledge) متمرکز شده اند.همچنین در یک فرآیند نتیجه گیری ،قادر به استفاده از انواع مختلف

فصل دوم /سیستمهای خبره
________________________________________

داده ها (عددی1،نمادی2،و مقایسه ای 3 ) می باشند.
یکی دیگراز مشخصه های این سیستمها استفاده از روشهای ابداعی (Heurestic) به جای روشهای الگو ریتمی می باشد.
این توانایی باعث قرار گرفتن محدوده وسیعی ازکاربردها دربر عملیاتی سیستمهای خبره می شود. فرآیند نتیجه گیری در سیستمهای خبره بر روشهای

استقرایی وقیاسی پایه گذاری شده است .از طرف دیگر این سیستمها می توانند دلایل خود در رسیدن به یک نتیجه گیری خاص ویا جهت ومسیر حرکت خود به سوی هدف را شرح دهند با توجه به توانایی های این سیستم ها در کاردرشرایط فقدان اطلاعات کامل ویا وجود درجات مختلف اطمینان درپاسخ به سوالات

مطرح شده، سیستمهای خبره کاندیدای مناسبی برای کاردرشرایط عدم اطمینان4 و یا محیط های چند وجهی می باشند آخرین مشخصه این سیستمها تمرکز بر دامنه عملیاتی محدود می باشد. از لحاظ تئوری این سیستمها قابلیت کار درتمام زمینه های علوم را دارند،ولی این کار به دلایلی واضح و روشن مانند هزینه های بالا و گستردگی زمینه های تخصصی و استقلال نسبی رشته های علمی ازیکدیگر امکان پذیر نمی باشد،به همین دلیل برای بهروری و کارآیی بیشتر هرسیستم خبره در زمینه خاصی تعریف شده ومحدوده خاصی رادردامنه فعالیت خود قرار می دهد.