بخشی از مقاله
مقدمه
لكنت زبان يكي از مهمترين اختلافات گفتاري است كه از كهنترين ادوار در ميان جوامع بشري شايع بوده است. فردي كه لكنت زبان دارد در بيان اصوات، هجاها و يا كلمات، دچارگير، مكث كشش و تكرار مي شود. لكنت زبان معمولاً با حركات بدني مانند تكان دادن دست، سر، گردن و ... همراه است
از آنجا كه هنوز علت اين اختلاف شناخته نشده است، پژوهشگران رشته هاي مختلف از جمله پزشكي، روانشناسي، تعليم و تربيت، توانبخشي و بويژه گفتار درماني به آن پرداخته اند.
در اين مقاله كمكهاي ارائه شده به فردي لكنتي از جانب يك روانشناس ( نويسنده )، شرح داده مي شود در اينجا ابتدا به ذكر چگونگي تشخيص اين اختلال مي پردازيم و در ادامه ابتدا درمانهاي پيشنهادي محققين مختلف ارائه مي شود و در پايان چگونگي درمان فرد طي جلسات مختلف بيان مي شود.
در اينجا ما از ارائه تاريخچه لكنت زبان خودداري مي كنيم ولي علاقه مندان مي توانند به كتابهاي : لكنت زبان ـ اسماداوديان، لكنت زبان، توليدـ تاليف عبادي و ...مراجعه كنند.
لكنت زبان
در چهارمين چاپ راهنماي تشخيص و آماري اختلالات رواني( DSM- IV ) ، لكنت زبان زير عنوان اختلالات ارتباطي طبقه بندي شده و با آشفتگي در سلاست طبيعي و تعيين الگوي زماني تكلم كه نامتناسب با سن بيمار بوده و با يك يا چند تا از موارد زير مركب است تعريف شده است
. تكرار اصوات، طولاني كردن اصوات عبارت تعجبي، مكث داخل واژه ها، جانشين سازي مشهود واژه ها به منظور اجتناب از انسداد كلام و انسداد خاموش يا قابل سمع كلام. اختلال در سلاست از شدت كافي براي تداخل در پسرفت تحصيلي يا شغلي يا رابطه اجتماعي برخوردار است. در اكثر موارد اختلال در كودكي پديد مي آيد. ميزان لكنت نسبت به موقعيت و كلمات خاص فرق مي كند
از لحاظ سبب شناسي، علت دقيق لكنت زبان معلوم نيست امّا انواعي نظريه ها پيشنهاد شده است.
نظريه هاي يادگيري در مورد علت لكنت زبان مشتمل است بر نظريه معني زاد ( Sememtogenic ) كه در آن لكنت زبان اساساً يك پاسخ آموخته شده در مقابل عدم سلاست هنجاري اوان كودكي است و مدل ديگري كه بر شرطي سازي كلاسيك متمركز است، كه در آن لكنت زبان در مقابل عوامل محيطي شرطي مي شود.
در مدل سيبرنتيكز، تكلم فرآيندي تلقي مي شود كه تابع پسخوراند مناسب براي تنظيم است، فرض مي شود كه لكنت به دليل گسستگي در حلقه پسخوراند بوجود مي آيد. مشاهدات جنبي بر اين كه لكنت زبان در نتيجه نوفه سفيد ( White nise ) كاسته مي شود و اينكه كندي در پسخوراند شنوايي در افراد عادي لكنت ايجاد مي كند، اعتبار بالقوه نظريه بالا را تقويت مي كند.
ويژگيهاي باليني
لكنت زبان معمولاً قبل از 12 سالگي، و در اكثر موارد بين 18 ماهگي و 9 سالگي ظاهر مي گردد، بين 5/3 – 2 سالگي و 7-5 سالگي صعود ناگهاني در ميزان شروع اختلال مشاهده مي شود. بعضي از مبتلايان به لكنت زبان ساير مسائل تكلم و زباني هم دارند، مثل اختلال تلفظ شمرده و اختلال مربوط به رشد در زبان بياني.
لكنت زبان ناگهاني شروع نمي شود و معمولاً در ضمن هفته ها و ماه ها با تكرار حروف صامت ابتدايي، كل كلمات كه معمولاً كلمات اول جمله هستند، با كلمات طولاني ظاهر مي گردد. با پيشرفت اختلال، تكرارها بيشتر شده و لكنت مهمترين كلمات يا عبارات را فرا مي گيرد. حتي پس از كامل شدن شكل باليني، لكنت زبان ممكن است ضمن روخواني، آواز خواندن يا صحبت با حيوانات و اشياء بيجان از بين برود.
در پيدايش لكنت زبان چهار مرحله با سير تدريجي مشخص گرديده است.
مرحله 1 در ضمن دوره پيش از مدرسه طاهر مي گردد. اوائل، مساله دوره اي بوده و به مدت چند هفته يا ماه با فاصله طولاني تكلم طبيعي ظاهر مي شود. درصد بهبود از اين مرحله بسيار بالا است. ضمن اين دوره كودكان بيشتر در موارد هيجان يا عصبانيت،
وقتي گفتني زياد دارند، و ساير شرايط داراي فشار مكالمه اي، دچار لكنت زبان مي گردند.
مرحله 2 معمولاً در سالهاي ابتدائي مدرسه روي مي دهد. اختلال مزمن بوده و دوره هاي بهبود اگر هم ديده شود بسيار كم است. چنين كودكاني از مساله لكنت خود آگاهي پيدا كرده و خود را زكلن مي شناسند. در اين مرحله لكنت در قسمت هاي عمده تكلم ـ اسم ها، افعال، صفات و قيدها ظاهر مي گردد.
مرحله 3 معمولاً پس از هشت سالگي شروع شده و تا بزرگسالي ادامه مي يابد. اكثراً در اواخر كودكي و اوائل نوجواني ظاهر مي گردد. ضمن اين مرحله، لكنت بيشتر در ارتباط با موقعيت هاي خاص، مثل صحبت كردن در سر كلاس درس، مكالمه با بيگانه ها، موقع خريد از مغازه ها، و يا هنگام صحبت تلفي ظاهر مي گردد
و برخي از حروف و كلمات دشوارتر از بعضي ديگراست. مرحله 4 بطور تيپيك در اواخر نوجواني و در بزرگسالي ديده مي شود. شخص الكن پيش بيني آشكار و هراس آلودي از لكنت زبان دارد. اين افراد از كلمات، اصوات و موقعيت ها ترس دارند.
افراد الكن از موقعيت هاي مستلزم صحبت مي گريزند. و ساير قرائن ترس و كمروئي را نشان مي دهند.
الكن ها ممكن است خصوصيات باليني فرعي پيدا كنند: انتظار آشكار و هراس آلود لكنت و اجتناب از كلمات اصوات يا موقعيت هاي خاصي كه انتظار لكنت در آنها مي رود. چشمك زدن، تيك، و لرز لب ها و آرواره . در الكن هاي مزمن احساس ناكامي، اظطراب و افسردگي فراوان مشاهده مي گردد. اختلالات ديگري كه با لكنت زبان همراهند مشتملند بر اختلال واج شناختي، اختلال زبان بياني، اختلال مختاط زبان بياني/ دريافتي و اختلال ADHD .
تا اين قسمت بيشتر به توضيح درباره چگونگي تشخيص، سبب شناسي و ويژگيهاي باليني لكنت زبان پرداختيم. در ادامه بيشتر به مسائل درماني و راههاي پيشنهادي مي پردازيم چون معرف از ارائه مقاله نيز بيان مسائل درماني اختلال مي باشد.
درمان
درمان بر طبق خلاصه روانپزشكي كاپلان ـ سادوك
تا اواخر قرن نوزدهم، رايجترين درمان ها براي لكنت زبان عبارت بودند از منحرف كردن حواس شخص، تلقين و آرام سازي، روشهاي جديدترين با استفاده از انحراف توجه مشتمل است برآموزشي به افراد الكن براي صحبت هماهنگ با حركات بازو، دست يا انگشتان، همچنين به آنها توصيه مي شود كه به آرامي، يكنواخت و شبيه آواز خواني صحبت نمايند. معهذا، اين روشها موقتاً لكنت زبان را از بين مي برند. روشهاي تلقيني نيز مثل هيپنوتيزم لكنت زبان را موقتاً متوقف مي سازند. روشهاي آرام سازي بر اين فرض مبتني است كه تقريباً غير ممكن است.
شخص در حال آرامش بوده و طبق معمول لكنت زبان نشان دهد. بعلت فقدان نتايج ديرپا، روشهاي انحراف توجه تلقيني و آرام سازي در حال حاضر مورد استفاده ندارند.
روانكاوي كلاسيك، رواندرماني پيش گرا، گروه درماني، و ساير روش هاي درماني در معالجه لكنت زبان موفق نبوده اند.
خانواده درماني نيز در صورت وجود قرائن اختلال خانوادگي، سهيم بودن خانواده در علائم مشخص لكنت، يا استرس خانوادگي ناشي از سعي براي كنار آمدن با مساله با كمك به شخص مبتلا ، مطرح مي گردد.
اكثر درمان هاي جديد لكنت زبان بر اين نظر متكي است كه لكنت زبان نوعي رفتار آموخته شده است كه لزوماً با شخصيت اساساً نوروتيك يا ناهنجاريهاي عصبي مربوط نيست.
روش خود درماني توسط بنياد گفتار آمريكا پيشنهاد شده است. خود درماني بر اين فرض متكي است كه مي توان آن را تعديل نمود. به افراد الكن يار داده مي شود كه آنها قادرند با تعديل احساسها و نگرشهاي خود در مورد لكنت زبان و تغيير دادن رفتارهاي انحرافي مربوط به انسدادها لكنت تكلمي خود را كنترل نمايند.
اين روشها مشتملند بر حساسيت زدايي، كاهش واكنش لكنت و ترس از آن، و جانشين سازي عمل مثبت براي كنترل سازي لحظه مثبت. اصل اساسي اين است كه لكنت چيزي است كه شخص انجام مي دهد و الكن مي تواند تغيير دادن آنچه را انجام مي دهد ياد بگيرد.
روشهاي درماني تازه بر دوباره سازي سلاست تاكيد مي ورزند. تمام الگوي توليد كلامي دوباره سازي مي شود، با تاكيد بر انواعي از رفتارهاي هدف، از جمله كاهش سرعت،شروع آرام توليد صدا، و انتقال فرم بين اصوات، سيلابها و واژه ها، در مورد بزرگسالان. اين روشها با موفقيت قابل توجهي در برقراري تكلم سليس و مفهوم همراه بوده است.
معهذا حفظ سلاست قابل توجهي در برقراري تكلم سليس و مفهوم همراه است كه تمام دست اندر كاران درمان لكنت زبان با آن در گير هستند.
از هر روش درماني كه استفاده شود، ارزيابي فردي و خانوادگي و و مداخله هاي حمايتي ممكن است كمك كننده باشد. ارزيابي تيمي كودك و نوجوان و خانواده او قبل از شروع درمان لازم است بعمل آيد.
درمان پيشنهادي دكتر بلانتون
اهداف اين درمان عبارتنداز : در رفع مشكلات عاطفي 2 – سازش دادن بيما با محيط 3- رفع علامتي كه لكنت ناميده مي شود.
روانكاوي شيوه مناسبي براي كشف مشكل و كمك به سازگاري فرد با محيط است. متاسفانه استفاده از روانكاوي براي همه امكان ندارد، زيرا مستلزم زمان و هزينه زيادي است. روانپزشك بايد نه تنها پزشك بلكه در عين حال يك روانشناس و روانكاو شايسته اي باشد شيوه او تخليه رواني با روش پيشنهادي فرويد خواهد بود كارشناسان باليني، پيش از انجام معاينات فيزيكي، بطور خصوصي با بيمار صحبت مي كنند.
تا از مشكلاتي كه بيمار با آنها درگير است آگاهي يابند. محيط خانه و مدرسه بيمار، مورد بررسي قرار مي گيرد تا هر گونه نقطه درگيري و كشمكش روشن شود به كمك اين شيوه تنشهاي فرد كاهش مي يابد. همكاري خانواده ضروري است و والدين بايد از توصيه هاي درمانگر در زمينه سخت گيري يا نرمش در انضباط پيروي كنند.
اردوها و گردشهاي تابستاني براي اصلاح تضادهاي عاطفي بيمار ارزش فراواني دارند و براي فعاليتهاي نو طرحهاي سالمي ارائه مي كنند. آرام سازي به رفع تنش بيمار كمك مي كند، او بايد باز بگيرد كه عضلات دروني بدن خود را نيز مانند عضلات دست و پا، آرامش بخشد. بدين ترتيب، ممكن است در اثر آرامش حاصله، عادات جديد گفتاري كسب نمايد. در هر حال بايد علت تنش جستجو شود.
بلند خواني، گفتگوي دسته جمعي و اجراي نمايشنامه مفيدند، زيرا باعث افزايش اعتماد به نفس مي شوند، امّا نبايد آنها را بعنوان درمان تلقي كرد. تمرينات صوتي با آوايي، كشيده گويي يا آهنگ غير عادي با تاكيد بيش از حد بر شكل گفتار، فرد را از شيوه گفتارش آگاهتر مي كنند. تلقين بطور موقت موثر است.
بنابراين، صرفاً تلقينهايي توصيه مي شود كه تنشهاي عاطفي بيمار را تسكين بخشد. در مدارس دولتي، لكنتها به گفتار درمانگران ورزيده اي نياز دارند كه تحت نظر روانپزشك، تحت درمان قرار گيرند. كودكان به درمانهاي روزانه ـ در گروههاي كوچك ـ در قالب كار انفرادي، كار گروهي يا بازيهاي گروهي گفتاري نياز دارند. با حل مشكلات عاطفي و استفاده از آموزشهاي لازم اختلالات گفتاري رفع خواهد شد.
درمان پيشنهادي دكتر بلومل
در مورد اختلال گفتاري كودك، درمان شامل رفع استرسهاي موقعيتي است. اين درمان هم در مورد ناروايي و هم در مورد اختلال گفتاري بكار مي رود. در اغلب موارد: كاهش خستگي و تحريك زياد و افزايش ميزان خواب و استراحت ضرورت دارد. گفتار مي تواند بوسيله اشكال ملايمي از بازي درماني همراه با آموزش شنيداري بهبود يابد.
اين نظريه كه درمان مي تواند گير را بر طرف كند و منجر به كشف يك الگوي گفتاري طبيعي نهفته شود، اشتباه آميز است تعداد اندكي از لكنتي ها براي هميشه روان صحبت مي كنند درمان در مورد لكنت بايد در جهت باز سازي گفتار طبيعي باشد. برنامه درمان، شامل آموزش تفكر آرام و روشن است و اين تنها نوع تفكري است كه كودك مي تواند آنرا به كلمات گفتاري انتقال دهد. اين برنامه اساسي است و بايد قبل از توجه كودك به گفتارش انجام شود.
