بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بانکها، به عنوان بزرگترین واسطههایمالی، نقش مهمی در تأمین سرمایه مورد نیاز بنگاههای اقتصادی دارند. این نهادهای مالی، در ایفای هرچه بهتر نقش خود، با چالشهایی جدی در عرصه مدیریت نقدینگی مواجه هستند. بانک های اسلامی، به دلیل ربوی بودن بسیاری از ابزارهای مدیریت نقدینگی، بیش از بانکهای متعارف با این چالشها روبهرو بوده، و در پی راهکارها و روشهای جایگزین هستند.چندی است اندیشمندان مسلمان متوجه این مشکل شده، و درصدد طرّاحی ابزارهای سازگار با مبانی فقه اسلامی و کارامد در عرصه مدیریت نقدینگی برآمدهاند. مقاله حاضر، با استفاده از روش توصیفی، به دنبال پاسخگویی به این سؤالهاست که: راههای مدیریت نقدینگی در بانکداری اسلامی کداماند؟ آیا میتوان بستهای از ابزارها را متناسب با طبقهبندی نیازمندی ها، برای مدیریت نقدینگی در بانکداری اسلامی ارائه کرد؟ این پژوهش،به معرفی چند نوع ابزار جدید جهت مدیریت نقدینگی، متناسب با طبقهبندی نیازمندی های نقدینگی در بانکداری اسلامی ارائه نموده است.
کلید واژهها،فمدیریت نقدینگی، مرابحه موازی، قرضالحسنه متقابل، بازار بینبانکی اسلامی، اوراق بهادار اسلامی.
115
مقدمه
امروزه بانکداری یکی از با اهمیتترین بخشهای اقتصاد به شمار میآید. بانکها، از یکطرف، با سازماندهی دریافتها و پرداختها، امر مبادلات تجاری و بازرگانی را تسهیل میکنند و موجب گسترش بازارها می شوند؛ از طرف دیگر، با تجهیز پساندازهای ریز و درشت و هدایت آنها به سمت بنگاه های تولیدی، زمینههای رشد و شکوفایی اقتصاد را فراهم میآورند بانک ها در مسیر نیل به این اهداف، با چالشهای ﻣﺘﻌﺪدی روبهرو هستند که ریسک نقدینگی از جمله بزرگترین آن چالشهاست.2TتT سیدعباس موسویان، 1387، ص .(3
مدیریت نقدینگی بانک ﺷﺎﻣﻞ پیشبینی نیازهای نقدینگی و تأمین آنها با حداقلّ هزینه ممکن است.2TتT عباس عربمازار و حسنعلی قنبری،1376،ص(127
دلیل اصلی ریسک نقدینگی این است ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ از محلّ سپردههای کوتاهمدت تأمین میشود، در حالی که تسهیلات بانکها صرف سرمایهگذاری در داراییهایی میگردد که درجه نقدشوندگی نسبتاً پایینی دارند . بنابراین، یکی از وظیفههای اصلی بانک ایجاد توازن بین تعه دات مالی کوتاهمدت و سرمایهگذاریهای بلندمدت است. نگهداری مقادیر ناکافی نقدینگی، بانک را با خطر عدم توانایی در ایفای تعهدات و ورشکستگی مواجه میکند؛ و نگهداری مقادیر فراوان نقدینگی موجب تخصیص ناکارامد منابع، کاهش نرخ سوددهی به سپردهها، و در نتیجه از دست دادن بازار میشود.
از دیدگاه بانکداری اسلامی، مدیریت نقدینگی به توانایی بانک در تجهیز برنامه ریزی شده منابع و تأمین تقاضاهای موج ه اطلاق میشود . بدین ترتیب، عوامل اساسی در مدیریت نقدینگی، شامل شناسایی تقاضای موجه نقدینگی و پاسخگویی مناسب، با توجه به زمان و هزینه تأمین نقدینگی است. توانایی یک بانک اسلامی در فراهم کردن نقدینگی، نیازمند نگهداری داراییهای مالی با قابلیت نقدشوندگی بالا و قابلیت جابهجایی سریع است؛ بدین ترتیب، نقد بودن و قابلیت نقل و انتقال، مهمترین اجزای چنین تعاملی هستند. ﻧﻘﺪ بودن دارایی بدین معناست که دارایی مالی باید در کمترین زمان (یک روز یا کمتر) در دسترس قرار گیرد،( Yeager & Seitz،.قزقک, (p. 230
بدین منظور، بانکهای اسلامی میبایست مقداری دارایی را به صورت نقد یا با سودآوری کم نگهداری کنند. بنابراین، بانکهای اسلامی میخواهند ضمن پاسخگویی به نیازهای نقدینگی، حجم دارایی هایبازدهکم را به حداقلّ برسانند؛ و این در حالی است که رقابت روزافزون بانکها از یکسو، و برداشت سپردهها به علّت تفاوت نرخهای سوددهی در بخشهای مختلف اقتصادی از سوی دیگر، تلاش برای بهینه کردن داراییهای غیرسودآور را تشدید میکند.(Scott Timothy & Macdonald ،ظققک،.(P. 553
در این مقاله، پس از بیان ادبیات موضوع، نخست به ضرورت، روشها، و ابزارهای مدیریت نقدینگی در بانکداری سنّتی اشاره میشود؛ سپس، نیاز بانکداری اسلامی به مدیریت نقدینگی مورد بررسی قرار میگیرد. در ادامه، نیازهای نقدینگی در بانکداری اسلامی طبقهبندی و ابزارهای مناسب برای مدیریت آنها معرفی میشود. در نهایت، به دلیل تنوع نیازها در مدیریت نقدینگی، با توجه به اصول و قواعد اسلامی، بستهای از ابزارها معرفی میگردد که با استفاده از آنها میتوان به اهداف مدیریت نقدینگی در بانکداری اسلامی نائل شد.
117
پیشینه تحقیق
به منظور نیل به اهداف مدیریت نقدینگی در بانکداری اسلامی، تا کنون تحقیقات خوبی صورت گرفته است که در ادامه به مهمترین آنها اشاره میشود.
دیواندری و همکاران ( ( 1383 در مقاله » طراحی مدل پیشبینی در مدیریت نقدینگی نهادهای مالی در چارچوب نظام بانکداری بدون ربا با استفاده از شبکههای عصبی« از رهیافت منابع و مصارف به عنوان مدل عملیاتی تحقیق بهرهمند شدهاند. آنان سپس مدل عملیاتی تحقیق را با مراجعه به قوانین و آییننامههای نظام بانکداری بدون ربا طراحی کردهاند.
خواجه حقوردی و امیدی ( ( 1386 در مقاله »نقش بانکها در انتشار اوراق قرضه اسلامی صکوک« به نقش بانکها در انتشار صکوک اشاره کرده و از روش انتشار این اوراق در ایران و مشکلات پیشروی آن سخن گفتهاند.
