بخشی از مقاله
چکیده
مسئولیت مدنی نهادی برای جبران خسارت و تسکین آلام زیان دیده است. رکن تقصیر که به عنوان یکی از ارکان ضروری این نهاد ذکر شده و ضرورت اثبات آن از طرف زیان دیده به عنوان شرطی از شرایط ضروری تحقق این سبب - مسئولیت مدنی - عنوان شده است. که البته اثبات این امر و رکن مسأله ای است، که بعد از اثبات انتساب فعل مضر به فاعل ضرورت می یابد، با مطالعه ای در فقه، این مسأله به ذهن متبادر می شود، که با وجود قواعدی چون لاضرر و اتلاف و تسبیب که مثبت رابطه انتسابی است، بدون تأکید بر اثبات تقصیر و یا به عبارت بهتر موضوعیت قائل شدن بر آن، هر چند ممکن است در برخی موارد در اثبات رکن انتساب مؤثر باشد، چه دلیل محکم و قانع کننده ای وجود دارد، که بعد از ثبوت حقی مشروع بر زیان دیده، در جبران خسارت مانعی به عنوان اثبات ضروری تقصیر را در راه احقاق حق وی قرار داده شود.
مقدمه
حقوق مسئولیت مدنی شاخه ای از دانش حقوق است که به رغم قدمت مباحث آن، هنوز هم مسائل پیچیده ای دربردارد که حل آنها به تحلیل علمی و دقیق حقوقدانان و ارباب فن نیازمند است، در بسیاری از کتبی که با عنوان مسئولیت مدنی نگاشته شده است، در بیان ارکان آن علاوه بر وجود ضرر و ارتکاب فعل زیانبار و رابطه سببیت، تقصیر را به عنوان رکنی مستقل و جداگانه ذکر می نمایند. با پیچیدگی ارتباط و عوارض ناشی از آن از جمله حوداث ناشی از کار، افزایش تصادفات رانندگی، بحث تعیین مقصر اینگونه حوادث و نحوه جبران خسارت وارده مطرح می شود. اینکههیچ ضرری نباید جبران نشده باقی بماند امری مسلّم و مورد قبول تمامی سیستمهای حقوقی موجود در جهان است.
لکن هنوز در عرصه حقوق، تقصیر از مهمترین مبانی مسئولیت به شمار می رود. تقصیر ممکن است قراردادی یا غیر قراردادی باشد و در هر نوع آن ممکن است مرتکب، عمداً یا بطور غیرعمدی سبب ورود خسارت شود و همچنین ممکن است تقصیر بالمباشره - اتلاف - و یا بالتسبیب باشد و در ارتکاب آن یک شخص یا بیشتر دخیل باشند. البته رکن تقصیر که به عنوان یکی از ارکان ضروری مسئولیت مدنی ذکر شده و ضرورت اثبات آن از طرف زیان دیده به عنوان شرطی از شرایط ضروری تحقق این سبب - مسئولیت مدنی - عنوان شده است.
، که با مطالعه در فقه، این مسأله به ذهن متبادر می شود، که با وجود قواعدی چون لاضرر و اتلاف و تسبیب که مثبت رابطه انتسابی است، بدون تأکید بر اثبات تقصیر و یا به عبارت بهتر موضوعیت قائل شدن بر آن، هرچند ممکن است، در برخی موارد در اثبات رکن انتساب مؤثر باشد، چه دلیل محکم قانع کننده ای وجود دارد، که بعد از ثبوت حقی مشروع بر زیان دیده، در جبران خسارت مانعی به عنوان اثبات ضروری تقصیر را در راه احقاق حق وی قرار دهیم.
البته با توجه به حس عدالت خواهی که در روح حقوق نقش بسته است، این مسأله اندکی سخت بعید به نظر رسیده، اما این نتیجه ای گریز ناپذیر از بیان رکن تقصیر به عنوان رکنی مستقل و در کنار رابطه سببیت می باشد. تعبیری که ذهن عدالت خواه را برای کشف حقیقت و چرایی این مسأله به منبع و به عبارتی منشأ این نهاد می کشاند، تا بلکه راه گریزی از این وادی بیابد. در صورتیکه خسارتی ناشی از فعل چند نفر باشد، در کیفیت تعیین مسئولیت عاملین خسارت، اختلاف نظرات زیادی وجود دارد. برخی معتقدند که عاملین متعدد، باید به تساوی خسارت را پرداخت نمایند. برخی دیگر معتقدند باید به میزان تقصیر هر یک به تناسب میزان تقصیر خسارت بپردازند.
بیان مساله
حقوق مسئولیت مدنی شاخه ای از دانش حقوق است که به رغم قدمت مباحث آن، هنوز هم مسائل پیچیده ای دربردارد که حل آنها به تحلیل علمی و دقیق حقوقدانان و ارباب فن نیازمند است. بسیاری از کتبی که با عنوان مسئولیت مدنی نگاشته شده است، در بیان ارکان آن علاوه بر وجود ضرر و ارتکاب فعل زیانبار و رابطه سببیت، تقصیر را به عنوان رکنی مستقل و جداگانه ذکر می نمایند. این عبارت به این معنی است، که چنانچه فردی با انجام عمل زیانبار باعث رابطه سببیت ورود ضرر به فردی گردد، وی مسئول نیست.
زیرا اگرچه همه این ارکان ثابت شده و مشخص است، که فردی با اعمال خود سبب ورود خسارت به دیگری را فراهم آورده است و لیکن این به تنهایی کافی نبوده، زیرا تقصیر وی ثابت نشده است. البته با توجه به حس عدالت خواهی که در روح حقوق نقش بسته است، این مسأله اندکی سخت و بعید به نظر رسیده، اما این نتیجه ای گریز ناپذیر از بیان رکن تقصیر به عنوان رکنی مستقل و در کنار رابطه سببیت می باشد. تعبیری که ذهن عدالت خواه را برای کشف حقیقت و چرایی این مسأله به منبع و به عبارتی منشأ این نهاد می کشاند، تا بلکه راه گریزی از این وادی بیابد.
سوالات تحقیق
-1مفهوم تقصیر به عنوان یکی از مبانی مسئولیت مدنی چیست؟ -2جایگاه تقصیر در نظام مسئولیت مدنی چه می باشد؟
فرضیات تحقیق
-1تقصیر مفهومی قابل انعطاف است و ظابطه ی کلی آن ارزیابی رفتار فرد با یک انسان متعارف و غیر متخصص در همان شرایط است.
-2جایگاهی دوگانه دارد. در اتلاف هیچ نقشی درتحقق مسئولیت ندارد لکن اصولاً در تسبیب، تقصیر شرط مسئولیت است.
اهداف تحقیق
در تمامی ادوار زندگی بشر مسئله ایراد خسارت و جبران آن مطرح بوده و امروزه با پیشرفت تکنولوژیو توسعه ماشینیسم، تقریباً نحوه ورود خسارت و کیفیت جبران آن شکل جدیدی به خود گرفته است. با پیچیدگی ارتباط و عوارض ناشی از آن از جمله حوداث ناشی از کار، افزایش تصادفات رانندگی، بحث تعیین مقصر اینگونه حوادث و نحوه جبران خسارت وارده مطرح می شود. اینکه هیچ ضرری نباید جبران نشده باقی بماند امری مسلّم و مورد قبول تمامی سیستمهای حقوقی موجود در جهان است. لکن هنوز در عرصه حقوق، تقصیر از مهمترین مبانی مسئولیت به شمار می رود. تقصیر ممکن است قراردادی یا غیر قراردادی باشد و در هر نوع آن ممکن است مرتکب، عمداً یا بطور غیرعمدی سبب ورود خسارت شود و همچنین ممکن است تقصیر بالمباشره - اتلاف - و یا بالتسبیب باشد و در ارتکاب آن یک شخص یا بیشتر دخیل باشند.
روش تحقیق
روش پژوهش به صورت کتابخانه ای و استفاده از منابع موجود نوشته از جمله کتابها، مقالات، پایان نامهها و … می باشد. همچنین در صورت نیاز از منابع معتبر اینترنتی نیز بهره خواهیم برد.
فصل اول :مفهوم مسئولیت در حقوق اسلام و ایران
واژه »مسئولیت« در زبان عربی مصدر جعلی از »مسئول« است و در آیات و احادیث اسلامی1 به معنی مورد بازخواست و مجازات واقع شدن به دلیل انجام یا خودداری از انجام کاری به کار رفته است و به این معنی با دو اصطلاح » تکلیف « و »اهلیت« در اصول مترادف است. 2 با توجه به این که اسلام بیشتر بر پایه تکالیفی استوار است که شرع برای انسان مقرر نموده است و در عرصه جهان بینی اسلامی به انسان به عنوان »موجودی مسؤول« نگریسته می شود، بیشتر معنی اخلاقی از آن به ذهن متبادر می شود و در کتب فقهی به عنوان اصطلاحی عام که تمام مسئولیت های حقوقی را نیز دربر گیرد، به کار نرفته است.
از جمله این موارد را می توان ذکر کرد: آیه 34 سوره الإسراء: ..» إن العهد کان مسؤولا« - چرا که روز رستاخیز در مورد عهد و پیمان از شما پرسیده می -1 شود - ؛ آیه 36 همان سوره: . ..» أن السمع و البصر و الفؤاد کل کان عنه مسؤولا« - بیگمان انسان در برابر کارهایی که چشم و گوش و دل و سایر اعضای دیگر وی انجام می دهد مورد بازخواست قرار می گیرد - ؛ آیه 24 سوره الصافات: »و قفوهم ألهم کان مسؤولون« - آنان را نگه دارید که باید بازپرسی شوند و از عقاید و اعمالشان پرسیده شود - - ترجمه آیات از: خرم دل، دکتر مصطفی، تفسیر نور، نشر احسان، چاپ اول، تهران 1371، صفحات 317، 318 و - 525؛ و نیز حدیث نبوی: »کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته« - همه حامی و نگهبان زیر دستان خود هستید و نسبت به آنها بازخواست می شوید- ترجمه از نویسنده - . مسؤولیت اخلاقی از نظر اسلام یا در مقابل خدا است، یا در مقابل خود، یا در مقابل دیگران و یا در مقابل سایر موجودات.
