بخشی از مقاله


مطالعه رابطه‏ي بین شاخصهای بهره‌وری و میزان سودآوری
در شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

چکيده
بهره‌وری به عنوان یک شاخص، چگونگی کارایی نیروی کار، سرمایه و دیگر منابع یک سازمان را به درستی اندازه‏گیری و ترسیم‏کننده‏ وضعیت شرکت در آینده است. یک شرکت تنها در صورتی می‏تواند به سودآوری مستمر خود در آینده امیدوار باشد که موضوع بهره‌وری را نادیده نگیرد. این تحقیق به دنبال این موضوع است که آیا بین شاخصهای بهره‌وری (بهره‌وری کار و بهره‌وری سرمایه) به عنوان متغیرهای مستقل از یک طرف و شاخصهای سودآوری (نسبت سود به فروش، نرخ بازده سرمایه

گذاری و بازده حقوق صاحبان سهام) به عنوان متغیرهای وابسته از طرف دیگر، رابطه‏ معنی‏داری وجود دارد یا خیر؟ به منظور مطالعه‏ این موضوع از میان جامعه‏ آماری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، یک نمونه‏ 102 عضوی، به روش

غربالگری (حذف سیستماتیک) و در یک دوره‏ شش ساله، از صورتهای مالی منتهی به اسفندماه سالهای 1383 الی 1388 انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. اطلاعات مورد نیاز از صورتهای مالی اساسی، گزارشات مجامع و سایر اسناد و مدارک موجود در بورس اوراق بهادار تهران، استخراج و با استفاده از روشهای آماری و تحلیل رگرسیون قدم به قدم و همبستگی پیرسون فرضیه‏های تحقیق مورد تجزیه ‏و تحلیل واقع گردید. نتایج تحقیق نشان دهنده‏ عدم وجود رابطه‏ معنی‏داری بین متغیرهای مورد بررسی (شاخصهای بهره‌وری و نسبت سود به فروش، بازده حقوق صاحبان سهام) و وجود رابطه‏ معنی‏داری بین (شاخصهای بهره‌وری و نرخ بازده سرمایه گذاری) می‏باشد. در پایان تحقیق نیز پیشنهاداتی در زمینه‏ موضوع تحقیق ارائه گردیده است.
واژه‏های کلیدی: بهره‌وری کار، بهره‌وری سرمایه، نسبت سود به فروش، نرخ بازده سرمایه گذاری، بازده حقوق صاحبان سهام


1. مقدمـــه
کوششهای اقتصادی انسان همواره معطوف بر آن بوده که حداکثر نتیجه را از حداقل تلاش‏ها و امکانات خود بدست آورد. این تمایل را می‏توان اشتیاق وصول به "بهره‌وری" افزون‏تر نام نهاد. تمامی اختراعات و ابداعات بشر از ابتدایی‏ترین ابزار کار در گذشته‏های دور تا پیچیده‏ترین تجهیزات زمان حاضر در نیل به همین تمایل و اشتیاق می‏باشد تا آنجا که تاریخ 200 ساله‏ صنعت و ورود به عصر جدید، عصر فراصنعتی، عصر اطلاعات و ارتباطات، نتیجه‏ رشد بهره‌وری بوده است. هرچند عبارت بهره‌وری

به طور گسترده از دهه‏های گذشته توسط سیاستمداران و اقتصاددانان و مدیران به کار برده شده و به عنوان مهم‏ترین فاکتور در رقابت‏پذیری تولیدکنندگان به شمار می‏آید اما طبق نظریه‏ محققین این فاکتور مهم، توسط کسانی که به نوعی در فرآیند تولید موثرند، نادیده گرفته می‏شود که از دلایل عمده‏ آن می‏توان به موارد زیر اشاره کرد: اغلب مدیران نمی‏دانند بهره‌وری چه

معنایی دارد، ارزش حیاتی آن را برای خود و سازمانشان نمی‏دانند، چگونگی اندازه‏گیری و تجزیه و تحلیل آن را نمی‏دانند، با عوامل موثر بر آن آشنا نیستند و در نتیجه نمی‏توانند آن را بهبود بخشند [11]. اما در دنیای رقابتی امروز بهره‌وری به عنوان یک فلسفه و یک دیدگاه مبتنی بر استراتژی بهبود عملیات مهم‏ترین هدف سازمانهای پیشرو می‏باشد. در پرتو این استراتژی سازمان‏ها با ارتقاء و رشد بهره‌وری، منبع و عوامل تولید سودآوری بلندمدت خود را تضمین می‏نمایند. در سطح اقتصاد خرد

عمده‏ترین هدف یک شرکت کسب درآمد یا به بیان دیگر سودآوری است. سود یک شرکت نیز تا حد زیادی به بهره‌وری آن در دراز مدت بستگی دارد. سودآوری مبین وضعیت مالی شرکت در زمان حال است و بهره‌وری ترسیم‏کننده‏ وضعیت شرکت در آینده است. یک شرکت تنها در صورتی می‏تواند به سودآوری مستمر خود در آینده امیدوار باشد که موضوع بهره‌وری را نادید

ه نگیرد. امروز جهان با توجه به محدودیت عوامل مختلف تولید نیاز حیاتی به بهره‌وری افزون‏تر، چه در کشورهای در حال پیشرفت و چه در کشورهای پیشرفته، دارد. کارشناسان و صاحب‏نظران اقتصادی در نظامهای مختلف عملاً به نحوی یکسان اهمیت موضوع افزایش بهره‌وری را مورد تاکید قرار می‏دهند. تلاش کلیه‏ مدیران، اقتصاددانان و افراد درگیر با مسائل مالی در جهت کسب محصول بیشتر با ساعات کار کمتر و نیروی سرمایه‏ای حداقل می‏باشد و این امر تنها با اعتلاء سطح بهره‌وری محقق می‏شود [8]. با توجه به اینکه بقاء، رشد و بهبود سازمان‏ها در گرو، توجه به بهره‏وری می‏باشد، لازم است ارتباط

بین شاخصهای بهره‏وری و شاخصهای سودآوری تبیین گردد. در صورت تبیین این ارتباط برنامه‏ریزی سود با توجه به سطوح بهره‏وری امکان‏پذیر می‏گردد و از طرفی با توجه به منابع محدود تولید، با بکارگیری درست این منابع و تخصیص بهینه‏ آنها روند رشد بهره‏وری همواره شده و سودآوری بلندمدت سازمان را تضمین می‏گردد.


2. تعـریف موضـوع و بیـان مسألـه
از اوایل دهه‏ 1970 بهره‏وری از مهم‏ترین موضوعاتی به شمار می‏رفت، که در سطح سازمان‏ها و کشورها، توجه ویژه‏ای را به خود جلب کرده بود. مقدار و نرخ رشد بهره‏وری در هر کشور، تاثیر به سزایی برسطح زندگی، تورم، بیکاری، وضعیت اقتصادی جامعه و رقابت‏پذیری در سطح جهانی دارد. امروزه اهمیت بهره‏وری و لزوم بررسی آن با توجه به گسترش سطوح رقابت، پیچیدگی تکنولوژی، تنوع سلیقه‏ها، کمبود منابع و سرعت تبادل اطلاعات برکسی پوشیده نیست. به طوری که بهره‏وری را مترادف با خردگرایی سازمان (رفتار عقلایی سازمان) دانسته‏اند و اساساً مدیریت را دانش افزایش بهره‏وری و استفاده از منابع و امکانات موجود به منظور نیل به اهداف تعیین شده معرفی می‏نمایند. بهره‌وری از بزرگترین اهداف سازمان‏ها و مؤسسات شناخته شده و افزایش سطح آن ضامن رشد و بقاء سازمانهای پیشرو در بازارهای رقابتی است[4]. بهره‏وری برای مقایسه‏ عملکرد مؤسسات با مؤسسات مشابه و یا مقایسه و ارزیابی برای یک دوره‏ زمانی معیاری کاملاً، مناسب است[10]. بهره‏وری فراتر از یک معیار ارزیابی، به عنوان یک فرهنگ نگرش به کار و زندگی مطرح شده و ارتقاء آن منشاء توسعه در ابعاد مختلف است. بهره‏وری آرمانهای ملی، اهداف صنعت، سازمان و نیاز‏های فردی را به هم مرتبط می‏سازد. بهره‏وری منافع سرشاری را برای یک ملت، صنعت، شرکت و افراد به همراه خواهد آورد. بهره‏وری، تولید ناخالص داخلی و رقابت‏پذیری را افزایش داده و باعث زندگی بهتر [مقدار و كيفيت غذا، پوشاك، مسكن، آموزش و امنيت اجتماعي و...،] و به طبعه آن رشد اقتصادی می‏شود. بهره‏وری از یک‏ سو موجب كاهش قیمت‏ها شده و از سوي ديگر، سود سهامداران را افزايش می‏دهد. اهمیت ارتقاء سطح بهره‏وری در فرآیند توسعه‏ اقتصادی هر کشور بر همگان روشن است و امروزه با توجه به رشد جمعیت، کمیابی منابع و گسترش رقابت در بازارهای جهانی، استفاده‏ بهینه و کارآمد از منابع و در واقع افزایش بهره‏وری منابع از اهمیت به سزایی برخوردار شده است. علیرغم اهمیت و گسترده‏گی بهره‏وری مفهوم بهره‏وری برای بسیاری از مدیران مشخص و روشن نیست. و غالباً آن را به دیدگاه‏های ذهنی خود محدود می‏کنند[4]. همانطور که سینک اظهار داشته است با اینکه بهره‏وری متداولترین بحث محافل مدیریتی عصر حاضر محسوب می‏شود، اما متاسفانه کمتر از هر موضوع دیگر به مفهوم آن پی برده شده است[5]. برمبنای نگاه مدیران، بهره‏وری همه‏ جنبه‏های سازمانی را که در کارکرد موثر سازمان

اهمیت دارند را شامل می‏شود. این رویکرد شامل کارایی و اثربخشی، کیفیت محصولات، رضایت ‏ذینفعان و مانند آن است. تا اهمیت بهره‏وری و چگونگی ارتقاء آن در سطوح ملی، صنعت، سازمان و فرد بخوبی شناخته نشود، بهره‏وری تحقق نخواهد یافت. از این‏رو تا مفهوم بهره‏وری به درستی مشخص و درک نشود و شیوه‏های بکارگیری و بهبود آن شناسایی نگردد، بـی‏گمان به درستی نمی‏توان از آن بهره‏ جست. گرچه بهره‏وری با تمام مفاهیم فوق مرتبط است پس باید پرسید بهره‏وری

 

واقعا چیست؟[3]. بهره‏وری عبارت است از رابطه‏ بین مقدار تولید که در مدت معینی بدست آمده و مقدار کل عواملی که در جریان تولید به مصرف رسیده‏اند. به عبارت دیگر رابطه‏ بین داده و ستاده را بهره‏وری گویند هنگامی که این رابطه با سطح بهره‏وری در دوره‏ مبـنا مورد مقایسه قرار ‏گیرد شاخص بهره‏وری حاصل می‏گردد. شاخصهای بهره‏وری را به چهار نوع تقسیم‏بندی می‏نمایند:


1- شاخص بهره‏وری جزیی: نسبت محصول یا ستاده به یک طبقه از نهاده را بهره‏وری جزیی گویند. انواع آن عبارت است از بهره‏وری نیروی کار، هزینه‏ شاغلین، سرمایه، ارزش مواد، انرژی. مهم‏ترین این شاخص‏ها بهره‏وری نیروی کار و سرمایه می‏باشند[4].


2- شاخص بهره‏وری کل: از تقسیم ارزش کل محصول تولیدی (ستاده) به مجموع ارزش کلیه‏ نهاده‏های مصرفی بدست می‏آید، بهره‏وری کل معیاری است که تاثیر مشترک و همزمان همه‏ نهادها از قبیل نیروی انسانی، مواد و قطعات، ماشین‏آلات، انرژی آن را در ارتباط با میزان و ارزش ستاده در نظر می‏گیرد[1].


3- شاخص بهره‏وری کل عوامل: بهره‏وری كل عوامل توليد، از نسبت ارزش افزوده بر مجموع کل ارزش نهاده‏های مصرفی نیروی کار و سرمایه بدست می آيد[4].
4- شاخص بهره‏وری جامع: شاخص بهره‏وری جامع، از حاصل ضرب شاخص بهره‏وری کل در شاخص عوامل غیر قابل لمس بدست می‏آید. این شاخص پیچیده‏ترین معیار محاسبه‏ بهره‏وری است که مفهوم شاخص بهره‏وری را وسعت می‏بخشد[18].
جان کندریک در بیان اهمیت بهره‏وری چنین اظهار داشته است: در شرکتها و سازمانهای که بهره‏وری آنها از متوسط

بهره‏وری صنعت بالاتر باشد، معمولاً از حاشیه‏ سود بالاتری برخوردارند، همچنین اگر بهره‏وری شرکتی سریع‏تر از بهره‏وری رقبایش افزایش یابد، حاشیه‏ سود آن شرکت نیز افزایش خواهد یافت. برعکس، سازمانهایی که بهره‏وری آنها پایین‏تر از متوسط شاخص بهره‏وری در صنعت باشد و نرخ بهره‏وریشان کمتر از شرکتهای رقیب رشد یابد، نهایتاً در بلندمدت

ورشکست خواهند شد[15]. جین فوراسته بر اهمیت انسانی و اجتماعی بهره‏وری بالا تاکید کرده و می‏نویسد: غایت انگیزه‏ دستیابی به بهره‏وری افزون‏تر تنها بهبود موقعیت فنی و اقتصادی بنگاه‏های تجاری، افزایش حاشیه‏ فروش و نهایتاً حصول منافع بیشتر نیست، بلکه هدف اساسی کم کردن قیمت فروش، افزایش قدرت خرید کارکنان، ارتقاء سطح زندگی و تسریع پیشرفت اجتماعی است [14]. در نهایت هدف این تحقیق بررسی این موضوع است که: آیا بین شاخصهای بهره‌وری (بهره‌وری کار و سرمایه) از یک طرف و شاخصهای سودآوری در (سطح فروش، حجم معاملات، نسبت قیمت به سود هرسهم) از طرف دیگر، رابطه‏ معنی‏داری وجود دارد یا خیر؟.


3. مروري ادبيات تحقيق
تحقيقات زيادی در رابطه با شاخصهای بهره‌وری و ارتباط آن با متغیرهای مالی و حسابداری در بخشهای مختلف اقتصادی در داخل و خارج كشور صورت گرفته که در بخش ادبيات تحقيق به عنوان نمونه در جدول (1-1) به اين تحقيقات اشاره شده است. در زمینه‏ تحقیقات داخلی می‏توان به تحقیقاتی که توسط آقایان پیمان اکبری، امیر پاداش، جلال بهارستان، حسنعلی

سینایی و فرزاد احمدی، کیومرث آقایی و صورت گرفت اشاره کرد و در زمینه‏ تحقیقات خارجی می‏توان به تحقیقاتی که توسط جواهيرروماس ريل و ديگران ، رودولف و زورليندن، استاچ و ديگران، باريس، لوپز و سرانو، اشاره کرد. اما با توجه به بررسیهای به عمل آمده تا به حال تحقيقی كه هدف آن سنجش ارتباط شاخصهای بهره‌وری با شاخص‏هاي سود آوری ‏باشد صورت نگرفته است. لذا با توجه به تحقیقات انجام شده، تحقيق حاضر در نوع خود هر چند از لحاظ متدولو‍ژی و فرآيند انجام كار ممكن است شباهتهایی به تحقيقات مذكور داشته باشد اما از لحاظ كليت و هدف بسيار متفاوت است.

 

(جدول 1) چارچوب نظری تحقیق- مطالعات داخلی


ادامه‏ (جدول 1)چارچوب نظری تحقیق – مطالعات خارجی

4. اهدف كلي و ويژه تحقيق
هدف کلي:
تشريح ارتباط بين شاخصهای بهره‌وری و شاخصهای سودآوری.
اهداف ويژه:
1- فراهم نمودن درک بهتر از کاربرد اندازه‏گیری بهره‌وری در خط‏مشی‏های حال و آینده و اثرات خط‏مشی‏ها و اقدامات اقتصادی بر زمینه‏های مختلف فعالیت.
2- آزمون تجربی در صورت وجود ارتباط، بین متغیرهای تحقیـق با استفاده از داده‏های واقعی بازار بـورس اوراق بهـادار تهـران.
3-کمک به بهبود اندازه‏گیری و تخمین خروجی‏ها و ورودی‏ها تحقیق، مانند نیروی انسانی، سرمایه، ارزش افزوده و سود واحدهای صنعتی به منظور تشخیص تنگناها و زمینه‏های دیگری که باید در مورد بهبود آنها اقدام شود.
4- جمع‏بندي و تهيه و ارائه‏ي گزارشات از چگونگي وضعيت بهره‌وری در شرکتهاي بورسي تهران و انعكاس اين اطلاعات به سرمايه‏گذاران، اعتباردهنده‏گان و ساير استفاده‏کنندگان به منظور نحوه‏ي سرمايه‏گذاري آنان در بورس.
5- بررسي اينكه آيا اطلاعات تهيه شده برمبناي بهاي تمام‌ شده‏ي تاريخي شرکتها مي‏تواند ملاكي براي سنجش بهره‌وری باشد.
5. سؤال تحقيق:
اين تحقيق با مطالعه‏ي گسترده و بررسي جامع درصدد پاسخ به اين پرسش است که : آيا بين شاخصهای بهره‌وری و شاخصهای سودآوری در شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، رابطه‏ي معني‏داري وجود دارد يا خير؟
6. فرضیه‏های تحقيق


با توجه به اينکه شاخصهای بهره‌وری (بهره‌وری کار برحسب تعداد پرسنل و هزینه‏ پرسنلی؛ بهره‌وری سرمایه برحسب داراییهای ثابت وکل داراییها) به عنوان متغیرهای مستقل از یک طرف و شاخصهای سودآوری (نسبت سود به فروش، نرخ بازده سرمایه گذاری، بازده حقوق صاحبان سهام) به عنوان متغیرهای وابسته‏ تحقيق از طرف دیگر، تعريف شده‌اند، كه در نتيجه يك فرضیه‏ اصلی و شش فرضیه‏ فرعی که هر فرضیه‏ فرعی به نوبه خود شامل دو فرض دیگر به شرح زير است. همچنين اثر متغیرهای تحقیق با شاخص تورم تعدیل شده که در آن سال 1383 سال پایه، و عدد شاخص آن 100 فرض شده است.
فرضيه اصلی:


«بين شاخصهای بهره‌وری و شاخصهای سودآوری رابطه‏ي معني‏داري وجود دارد».
فرضيه‏هاي فرعی:
فرضيه‏1: بين شاخصهای بهره‌وری کار و شاخص نسبت سود به فروش رابطه‏ معني‏داري وجود دارد.
فرضيه‏2: بين شاخصهای بهره‌وری کار و شاخص نرخ بازده سرمایه گذاری رابطه‏ معني‏داري وجود دارد.
فرضيه‏3: بين شاخصهای بهره‌وری کار و شاخص بازده حقوق صاحبان سهام رابطه‏ معني‏داري وجود دارد.
فرضيه‏4: بين شاخصهای بهره‌وری سرمايه شاخص نسبت سود به فروش رابطه‏ معني‏داري وجود دارد.


فرضيه‏5: بين شاخصهای بهره‌وری سرمايه و شاخص نرخ بازده سرمایه گذاری رابطه‏ معني‏داري وجود دارد.
فرضيه‏6: بين شاخصهای بهره‌وری سرمايه شاخص بازده حقوق صاحبان سهام رابطه‏ معني‏داري وجود دارد.
7. تعريف مفهومي و عملياتي واژه‏ها و اصطلاحات فني و تخصصي تحقيق
(جدول 2)

8. روش‌شناسی تحقيق
روش‌شناسي تحقيق برحسب هدف: نوعي پژوهش كاربردي است
روش تحقيق برحسب نوع داده‏ها: توصيفي از نوع پيمايشي است که در آن به تشريح ارتباط بين متغيرهاي موجود با استفاده از آزمون ضريب همبستگي و رگرسيون مي‏پردازد.
روش تحقيق برحسب نحوه اجرا: اين تحقيق کليه شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را شامل مي‏شود. اطلاعات موردنياز بخش ادبيات تحقيق از کتب، مجلات تخصصي فارسي و لاتين و مقالات استخراج شده از اينترنت، گردآوري شده است (روش کتابخانه‏اي). داده‏هاي موردنياز براي آزمون فرضيه‏هاي تحقيق از طريق مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران و استفاده از صورتهاي مالي سالانه و يادداشت‏هاي توضيحي شرکتهاي پذيرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تهران (شامل: ترازنامه، سود و زيان)، گزارشات هيئت مديره و نرم‏افزارهاي تلخيص کننده‏ي اطلاعات مالي شرکتها مانند، ره‏آورد نوين وتدبیر پرداز و سايت‏هاي بورس، براي دوره‏ي زماني 6 ساله (88-1383) گردآوري و جهت محاسبه‏ي متغيرهاي تحقيق در يک بانک اطلاعاتي مانندExcel ذخيره شده است (روش ميداني). برای سنجش وجود و میزان رابطه، با توجه به سطح سنجش متغیرها از همبستگی پیرسون استفاده می‏شود و برای سنجش اثر هر متغیر بصورت جداگانه بر متغیر وابسته، از آزمونهای آمار استنباطی تحلیل رگرسیون قدم به قدم (Step wise) ، به کمک روش حداقل مربعات در سطح اطمینان 95 درصد، ضریب‏تعین( )، ضریب‏تعین تعدیل شده( ) و اندازه‏ استفاده و در صورتی که 5% value - باشد، فرض تأیید، در غیر این صورت رد می‏شود. همچنین به منظور تنظیم جداول آماری، تجزیه ‏و تحلیل داده‏های آماری و مدل‏سازی از نرم‏افزارهای Excel، Spss و Matlab استفاده خواهد شد.جامعه‏ي آماري اين تحقيق کليه شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را شامل مي‌شود. حجم نمونه با در نظر گرفتن چهار معيار زير و با استفاده از روش نمونه‏گيري (حذف سيستماتيك مبتني بر قاعده‏ي غربال كردن) تعيين شده،که بر اين اساس تعداد 102 شرکت به عنوان نمونه انتخاب گرديده‌اند.
1- اطلاعات صورتهاي مالي 6 ساله مورد بررسي (88-1383) موجود باشد.
2- سال مالي منتهي به پايان اسفندماه هرسال باشد.
3- شرکتهاي مورد مطالعه بيش از 6 ماه وقفه‏ي معاملاتي نداشته باشند.
4- شرکتهاي مورد مطالعه جزوه واسطه‏هاي مالي و شرکتهاي سرمايه‏گذاري نباشند.
نکته: واسطه‏هاي مالي و شرکتهاي سرمايه‏گذاري به دليل ماهيت خاص فعاليت آنها از جامعه¬ي مورد بررسي در اين تحقيق، كنار گذاشته شده‏اند.
9. یافته‏ها تحقيق: داده‏ها، محاسبات و نتایج آزمون فرضیه‏ها
جدول (3)

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید