بخشی از مقاله
معناي سبز زندگي از نگاه قرآن
و الشمس والضحيها والقمراذا تليها و النهاراذاجليها و اليل اذا يغشيهاو...وقدافلح من زكيهاو قد خاب من دسيها(1)
به راستي كه رستگار شد كسي كه نفس خويش را از آلودگي ها پاك كردوزيانكار شد كسي كه خودراآلوده ساخت.
خداوند متعال با اين كه نيازي به سوگند ندارد براي اين كه مارا از اهميت تزكيه نفس آگاه كند دراين سوره11 قسم خورده است.ودرجاي ديگر از قرآن، فلسفه بعثت پيامبر(صلي الله عليه و اله) را تعليم وتزكيه انسان ها بيان فرموده:«...و يزكيهم ويعلمهم الكتاب و الحكمه»(2)
همچنان كه خود پيامبر(صلي الله عليه و اله) درمورد فلسفه بعثت خودفرمودند:«اني بعثت لاتمم مكارم الاخلاق»
همان طوركه درآيه شريفه مي بينيم براي تهذيب نفس از لفظ «يزكيهم» (تزكيه) استفاده شده است.تزكيه گرچه از تطهيربه معناي پاك كردن روح گرفته مي شود ولي از نظر معنا عميق تر است.در تطهير رشد بعدي در نظر گرفته نشده ولي درتزكيه رشدو كمال بعدي شيء تزكيه شده در نظرگرفته شده است.مريضي كه در اثر مرض قواي او تحليل رفته هنگامي كه ميكروب مرض رادرنهاد اوازبين ببرند به طور طبيعي قواي ازدست رفته خود را باز يافته وسلامت ونيرومند مي گردد.
رسالت پيامبر اكرم(صلي الله عليه و اله)اين بود كه اول ميكروبها را بخشكاند وخارو خاشاك را برطرف كندوراه رشدوتعالي راهمواركند .سپس بذر حكمت وعلم رادر قلوب بيفشاند. پيامبر(صلي الله عليه و اله) مبعوث شدتا عقيده انسان هارااز كفر وشرك وجهل وتعصبات ورسومات غلط و...روح آنهارااز خبائث وهوي پرستي وضعف وترس وحسدو...وگفتارورفتارشان راازتهمت ونفاق ورياكاري وزورگويي و... وجامعه وفرهنگ واقتصادوسياست وزندگي شان رااز باطل ومنكر،جنايت وعقب ماندگي وبردگي وبي سوادي نجات بخشد. با توجه به اين مقدمه واينكه پيامبر فلسفه بعثت را تمام كردن مكارم اخلاق بيان فرمودند: ببينيم منظوراز اخلاق چيست؟
اخلاق جمع خلق به معناي شكل دروني انساني وغرايز وصفات روحي او مي باشد. علم اخلاق در زمينه كسب فضايل اخلاقي راهنماي خوبي است. وسايل تحصيل آن رامعرفي مي كند وعوامل بازدارنده رانشان مي دهد. انسان رامي سازد واو را مالك خويش قرار مي دهد تا او برجهان حاكم شودنه جهان بر او. علم اخلاق انسان راعالم به خود مي كند و همچنين اين علم سعي در تعديل غرايز مي كند.
هر غريزه درساختمان روح انسان نقش حياتي داردهمان طوركه هر عضو درساختمان جسم انسان موثر است. اما اگراين غرايز تعديل وبه طورصحيحي رهبري نشود خطرناك هستند به عنوان مثال:
▀ تمايلات جنسي بسيار سركش و طغيان گر مي باشد بخصوص در دوران جواني واگر انسان باكمك نيروي ايمان وعقل نتواند آنها رامهاركند از نظر معنوي آن قدرسقوط مي كند كه ازحيوانات هم پست تر مي شود. حضرت علي(عليه السلام) مي فرمايد:
«عبدالشهوه اسير لاينفك اسره»
بنده شهوت اسيري است كه از اين اسارت نجات ندارد.
▀ حب مال: اين غريزه دو بعد دارد:
◄ بعد مثبت كه مايه خير وبركت است
«المال والبنون زينه الحيوه الدنيا»(4)
◄ بعد منفي كه باعث غفلت از ياد خداست
« يا ايها الذين آمنوا لا تهلكم اموالكم ولا اولادكم عن ذكر الله...»(5)
اي مومنين مال وفرزندانتان شمارا از يادخدا غافل نسازد.
▀ آرزوهاي بي اندازه: آرزوها در مراحل زندگي نقش مهمي دارند ولازمه زندگي وكار وكوشش انسان است.البته وقتي كه در حد تعادل باشد. آرزوداراي2 بعد است:
◄ بعد مثبت كه پيامبر(صلي الله عليه و اله)از آن تعبير به «رحمت» كردند. پيامبر(صلي الله عليه و اله):
«الامل رحمه لامتي ولو لا الامل مارضعت والده ولدهاولا غرس غارس شجرا» (6)
«آرزو براي امت من رحمت است، اگرآرزو نبود هيچ مادري به فرزندش شير نمي داد وهيچ باغباني درختي نمي نشاند.»
◄ بعد منفي: در روايات از آن تعبير به دشمن بشر ومايه شقاوت شده است.
امام علي (عليه السلام) :
«الامل كالسراب يقز من راه و يخلف من رجاه »
آرزو مثل سراب داراي بناي فريبنده است كه حقيقتي ندارد وفريب مي دهد هر كه او را مي بيند و خلاف مي گويد به كسي كه به او اميد دارد.
به طور كلي دانستيم كه در وجود انسان غرايز گوناگوني است كه همه براي ادامه زندگي لازم اند. اما اگر از حد تجاوز كند وبر انسان مستولي شوند نوعي بت پرستي است كه از تمام انواع آن خطرناك تر است.
كيفيت كار اخلاق:
تذكرچند نكته اساسي در تهذيب:
☼ همان طور كه در سلامت بدن رياضت وورزش لازم است در خود سازي هم رياضت وجهاد با نفس ضرورت دارد.
☼ همان گونه كه در تربيت جسم از اندك شروع كرده وبه تدريج بالا مي روند؛در تربيت روح نيز بايد از اندك شروع كرده وبه تدريج بالا وبالاتر رسيد.
☼ چنانچه در ورزش بدني استمرار لازم است،در اخلاق نيز تداوم شرط است.
☼ همان طور كه در سلامت جسم فعل وترك (دارو و پرهيز) هر دو با هم موثر است؛ در تهذيب روح نيز فعل وترك هر دولازمندو مثل تولي وتبري.
☼ ومهم ترين امر در تمام مراحل حفظ حضور قلب واخلاص است همان گونه كه در ورزش هاي جسمي تمركز اراده موثر است؛ در عبادات شرعي وتهذيب ها نيز تمركز اراده واخلاص در نيت نقش اساسي دارد.
چگونه تهذيب نفس كنيم؟
قدم اول : شناخت نفس خودمان
قدم دوم : بيداري از خواب غفلت و احساس مسوليت .
قدم سوم : « تذكر » يعني هميشه به ياد خدا باشد و بندگي خود را هرگز فراموش نكند . چون نتيجه فراموشي ياد خدا فراموشي خود و ازخود بيگانه شدن و سرگرداني در وادي غفلت است .
«و لاتكونوا كالذين نسوا الله فانسيهم انفسهم ...»( 7)
مثل كساني نباشيد كه خدا را فراموش كردند كه درنتيجه خدا ايشان را به خود فراموشي ( ازخود بيگانگي ) گرفتار خواهد كرد.
قدم چهارم : تفكر و تدبر . اميرالمومنين (عليه السلام) می فرماید:
« نبه بالتفکر قلبک »
« بوسیله تفکر دل خود را بیدار کن »
قدم پنجم : حب وبغض ( تولی وتبری) در علم اخلاق از این دو به شهوت وغضب تعبیر می شود ومهم ترین انگیزه برای کسب فضایل و دوری از رذایل است واین دوستی هاست که اساس زندگی انسان را تشکیل می دهند .
« قل کل یعمل علی شاکلته »( 9)
« رفتار هر کس طبق ساختار درونی اش می باشد . »
قدم ششم : ترک محرمات ومعاصی است. همان طور که برای سلامتی جسم باید از بعضی چیزها پرهیز کنیم برای سلامت روح نیز باید از بعضی از امور پرهیز کنیم هر چند این پرهیز دشوار است اما نقش مهمی در خودسازی دارد که از آن به تقوی تعبیر شده است.
