بخشی از مقاله
مقدمه
سبک زندگی به عنوان مجموعه در هم تنیده ای از الگوهای رفتاری فردی و اجتماعی، برآمده از نظام معنایی متمایزی است که یک فرهنگ در یک جامعه انسانی ایجاد می کند؛ و از آن جایی که هیچ کدام از جوامع بشری را نمی توان عاری از فرهنگ تصور کرد، بنابراین، می توان گفت تمام اجتماعات انسانی، از ابتدای تاریخ تا کنون دارای سبک زندگی خاص خود بوده و از الگوهای رفتاری متناسب با شاخص های فرهنگی خود برخوردار بوده اند. آنچه امروز به عنوان سبک زندگی موضوع دقت باید قرار گیرد، الگوهای فراگیری است که همه شؤن زندگی را تحت پوشش قرار میدهد، این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی نگارش یافته است .در حقیقت پرسش اصلی این است که معنای زندگی چیست و چه ارتباطی با هدف زندگی دارد ؟ سبک زندگی چیست؟رابطه معنای زندگی و سبک زندگی چیست؟ این مقاله در صدد پاسخگویی به این سئوالات از دیدگاه قرآن و جامعه شناسی می باشد.
معنای زندگی
پرسش از معنای زندگی امری است که هر انسانی در طول حیات خود ناگزیر از پاسخگویی به آن است. در این میان هر چند »سوال از فلسفه و هدف حیات از نظر تاریخی مساوی با تاریخ هشیاری آدمیان میباشد - .«جعفری تبریزی، محمد: ص - 11-10سه نظر عمده در باب معنای »معنای زندگی« وجود دارد:
الف-معنای زندگی = هدف زندگی ب-معنای زندگی = ارزش زندگی ج-معنای زندگی = فایده زندگی - جعفری تبریزی، محمد: ص - 293
در میان این سه دیدگاه، دیدگاه اول از استحکام، اعتبار و فرا گیری بیشتری برخوردار است؛ زیرا ارزش و فایده یک امر صرفاً در پرتو هدف آن معنا پیدا کرده و هرگونه تبیین ارزشمندی و فایدهمندی در بازگشت به بحث هدف معنادار است. با پذیرش این دیدگاه مقصود از معنای زندگی هدف زندگی است. حال با توجه به این که هدفمندی تنها در مجموعه افعال اختیاری انسان معنادار است، لذا معنای زندگی را میتوان هدف و غایت مجموعه افعال اختیاری انسان و حیطه اختیاری زندگی او محسوب نمود. یکی از پرسش های بنیادین که همواره ذهن اندیشمندان را به خود معطوف کرده ، مسأله ی هدف زندگی است. از دیدگاهعلامّه فقید محمد تقی جعفری ، برای توضیح هدف زندگی از دیدگاه قرآن، ابتدا می بایست مسئله ی حیات را در افق قرآن مورد بررسی قرار داد.
در کتاب فلسفه و هدف زندگی علامه جعفری آمده است که حیات در قرآن به عنوان یک موضوع قابل توصیف و تعریف علمی مورد تذکر واقع نشده و قرآن شناسایی و تعریف آن را به خود انسان موکول نموده ، و با بیانات گوناگونی انسانها را به شناخت آن تحریک کرده است.شاید این سکوت معلول آن باشد که معرفت انسانی درباره ی حیات، دراین زندگانی بهحدّ نهایی نخواهد رسید؛ زیرا مفهوم حیات در قرآن که ازمجرّد حرکت و احساس شروع می شود و از خلقت - بنا بر آیه ی اَنشَأناهُ»خَلقاًاخَر« یعنی: سپس ما خلقت دیگری در او بوجود آوردیم ، - مؤمنون - 14- ، عبور می کند ودارای روحی می شود که »من امربّی« است و آن گاه پس از گذر از مراحل متوسط تکامل ، همچنان مراحل دیگری را پیش رو دارد .
هدف زندگی
هدف و غایت مجموعه افعال ارادی انسان را به دو نوع هدف متمایز میتوان تقسیم کرد: .1 هدف نهایی - هدف اعلی - .2 اهداف میانی و واسطهای - هدفهای تکاملی نسبی - . هدف نهایی آخرین هدف انسان در زندگی و آخرین چیزی است که انسان میخواهد به آن دست یابد. اهداف میانی واسطه رسیدن به هدف نهایی و ابزار و وسیله حصول آن هستند. برای تحقق زندگی معنادار، وقوع هر دو نوع هدف و ارتباط پویا و صحیح آنها ضروری است. توضیح مطلب از آن قرار است که کلیه اعمال و افعال اختیاری انسان دارای هدف معین و مشخص هستند؛ هدفی که توجیهگر آن فعل اختیاری و معنابخش آن است. آن هدف نیز خود موجّه نبوده و برای توجیه خود نیازمند هدف بالاتری است؛ و این فرآیند به همین ترتیب ادامه مییابد. نتیجه چنین تحلیلی این است که زندگی معنادار به معنای زندگیِ موجّه است؛ زندگیای که در آن هر امری به هدفی بالاتر از خود ارجاع پیدا کرده و به واسطه آن موجّه میگردد. البته سلسله تمام این توجیهات بالاخره به هدفی نهایی ختم شده که »خودموجّه« است و توجیه تمام مجموعه قائم به آن است.
جنبه های مختلف حیات از دیدگاه قرآن:
-1 قرآن ، به طور مطلق حیات جاریه ی معمولی در این دنیا را ابتدایی و مرحله ی پست می شمارد. این جنبه ی حیات در 69 آیه مورد تذکر قرار گرفته و با تعبیر »الحیوهالدّنیا« که به معنای حیات ابتدایی میباشد، وارد شده است. اگرچه آیات دیگری نیز وجود دارد که در آن ها کلمه ی »دنیا« صفت »حیات« قرار داده نشده است و به منزله یاتّصاف زندگی دنیوی به ابتدایی در سراسر قرآن است.
-2 حیات معمولی نمی تواند آرمان و ایده آل نهاییتلقّی شود، زیرا در عین جالب بودن حقیقتی است ابتدایی. - برای مثال - آیه ی 185 سوره ی آل عمران و 20 سوره ی الحدید بر این موضوع دلالت دارد: ...وَمَا الحیوهالدّنیالّامَتاعالغُرُورِ. - ... زندگانی دنیا جز متاع فریبنده نیست. - نتیجه به طور اختصار این است که حیات معمولی در منطق قرآنمادّه ی خام حیات واقعی است که باید انسان ها آن را به دست بیاورند. پس، فلسفه و هدف حیات، خود همان حیات است که از مرحله ی معمولی تجاوز می کند و به مراحل عالی تر می رسد و باز به تکاپو و عبور خود از مراحل والاتر ادامه می دهد تا به حوزه ی جاذبه ی ربوبی واصل گردد.در آیات شریفه قرآن، خواص و ویژگی های زندگی دنیا بیان گردیده است که در ذیل به آن اشاره می نمائیم:
.1دنیا سرای آزمایش استجَعَلْنَاإِنﱠا:»مَاعَلیَالْأَرْضِزِیلِنَهًبْلُوَهُمْلهﱠَاأَیهﱡُمأَحْسَنُعَمَلا؛ در حقیقت، ما آن چه را که بر زمین است، زیوری برای آن قرار دادیم، تا آنان را بیازماییم که کدام یک از ایشان نیکوکارترند - 8 - .« خداوند در آیه دیگری ضمن اشاره به فریبنده بودن دنیا، آن را مایه امتحان بشر شمرده اند: وَ»الْحَیاهُمَاالدﱡنْیاإِلاﱠمَتاعُالْغُرُورلَتُبْلَوُنﱠ*ِأَمْوَالِکُمْفیِأَنفُسِکُمْ؛وَ و زندگی دنیا جز مایه فریب نیست * قطعاً در مال ها و جان هایتان آزموده خواهید شد - 9 - .« در آیه 131 سوره طه، خداوند، نعمت هائی را که به کفار عطا کرده است را مایه آزمایش آن ها تلقی نموده و فرموده است: » و زنهار به سوی آن چه اصنافی از ایشان را از آن برخوردار کردیم ]و فقط[ زیور زندگی دنیاست تا ایشان را در آن بیازماییم، دیدگان خود مدوز، و ]بدان که[روزیِ پروردگار تو بهتر و پایدارتر است.«
از ویژگی های دیگر دنیا در قرآن این است که دنیا بازیچه ایست که ارزش دل بستن ندارد. در آیات 64 سوره عنکبوت، 36محمد و 35زخرف دنیا به عنوان لهو و لعب معرفی گردیده است و در آیات دیگر به بازیچه های دنیا اشاره نموده، می فرمایاعْلَمُواد:»أَنﱠمَاالْحَیاهُالدﱡنْیالَعِبٌلَهْوٌوَوَزینَهٌتَفاخُرٌوبَیْنَکُمْتَکاثُرٌوَالْأَمْوالِفِیالْأَوْلادِوَکَمَثَلِغَیْثٍأَعْجَبَالْکُفﱠارَنَباتُهثُمﱠیَهیجُفَتَراهُمُصْفَرثُمﱠیَکُونُاحُطاماًوَالْآخِرَهِفِیعَذابٌ شَدیدٌمَغْفِرَهٌوَمِنَاللﱠهرِوَضْوانٌوَالْحَیاهُمَاالدﱡنْیاإِلاﱠمَتاعالْغُرُور؛ِ - و چون کفر و نفاق به سببحبّ و دوستی و شهوات و خواهش های دنیا است، مردم را به حقارت و پستی آن آگاه ساخته می فرماید: ای مردم - بدانیدکه زندگی دنیا بازیچه و بیهوده و آرایش - نیکویی ظاهری - و فخر و سرفرازی یکدیگر میان شما و افزون طلبی در دارایی ها و فرزندان است - و چون این چیزها زود از دست می رود انسان عاقل نباید دل به آن
