بخشی از مقاله
چكيده:
افزايش جمعيت كشور لزوم توليد بيشتر در واحد سطح را انكار ناپذير ساخته است بطوريكه خوداتكايي در توليد گندم بعنوان يك آرمان ملي تلقي شده و از مهمترين اهداف طرحهاي تحقيقاتي وزارت جهاد كشاورزي است. جايگزيني ارقام موجود با ارقام و لاينهاي پرمحصول‌تر و واجد صفات مطلوب زراعي، آشنا نمودن كشاورزان با آخرين دستاوردهاي تحقيقاتي و ارقام جديد نيز در اين راستا حائز اهميت است. در اين بررسي لاين M-79-6 كه طي سه سال بررسي دراقليم معتدل كشور برتري خود را نشان داده و بمنظور معرفي و جايگزيني ارقام موجود اقليم معتدل انتخاب گرديده است، همراه با رقم مرودشت (بعنوان شاهد برتر محلي) طي سال زراعي 84-1383 تحت شرايط زارعين در دو نقطه از مناطق معتدل استان كرمانشاه
(شهرستانهاي كرمانشاه و اسلام آباد غرب) به مساحت نيم هكتار در كنار هم كشت شدند. عمليات متداول آماده سازي زمين در مهر ماه و زمان كاشت اواخر آبان ماه بود. طي فصل رويش مراقبتهاي معمول زراعي انجام و صفاتي مانند درصد سبز محصول، تعداد روز تا ظهور سنبله و رسيدن كامل، ارتفاع بوته و آفات و بيماريها يادداشت برداري مي‌شود و سپس عملكرد لاين فوق با رقم شاهد مورد مقايسه قرار گرفت كه در محل اجراي اسلام آباد غرب لاين مذكور بر شاهد برتري بيشتري نشان داده و در محل اجراي كرمانشاه نسبت به شاهد مرودشت برتري كمتري بود. در مجموع لاين فوق نسبت به مرودشت عملكرد بهتري نشان داد و مي‌تواند براي مناطق معتدل بعنوان جايگزين رقم مرودشت مد نظر قرار گيرد.همچنین در ارزیابی اقتصادی نیز برتری آن نسبت به مرودشت مشخص گردیده است.
واژه‌هاي كليدي: گندم، طرحهاي تحقيقي ترويجي، مرودشت،ارزیابی اقتصادی
مقدمه:
گندم سالانه بيش از 50% از زمين هاي زراعي كل كشور را به خود اختصاص مي دهد.مطابق گزارشات موجود از مجموع 12 ميليون هكنار از اراضي زير كشت كشور بالغ بر 2/6 ميليون هكتار به كشت گندم اختصاص داشته است . از اين مقدار 3/2 ميليون هكنار به كشت گندم آبي و 9/3 ميليون هكنار آن به كشت گندم ديم اختصاص داشته است (4). گندم اولين و مهمترين گياه زراعي در دنيا بوده و 6/19 % از كل منابع غذايي براي مردم جهان را دارا است(12). با توجه به اهميت و جايگاه گندم در كشور و بهره‌وري بيشتر از قابليت‌هاي زراعي و محيطي موجود، لزوم يافتن ارقام اصلاح شده و پر محصول با كيفيت بهتر كه بتواند جايگزين ارقام فعلي گردند و از قابليت‌هاي بالقوه موجود حداكثر استفاده را بعمل آورند، ضروري است.
از سوي ديگر با توجه به استراتژيك بودن گندم بعنوان غذاي پايه كشور و لزوم تداوم خودكفايي در توليد اين گياه، افزايش روزافزون نياز به توليد بيشتر اين محصول، اهميت افزايش تنوع در ارقام موجود در كشور كه در نهايت سبب بالا بردن توان توليد كشاورزان مي‌شود، اهميت جايگزيني ارقام موجود (به دليل شكسته شدن مقاومت در مقابل امراض و …) و دستيابي به ارقام پرمحصول تر و تطبيق هر چه بيشتر يافته‌هاي تحقيقاتي با شرايط زارعين شايان توجه است.در آزمايشات چند منطقه ای بررسی مقاومت در چند سال اخير نيز در ايران از ميان ارقام و لاينهای آبی و ديم لاين مقاوم گندم نان و دروم از جمله لاين M-79-6 شناسايی شده است . لاين جديد گندم M-79-6 با شجره Bow”s”/Vee”s”//1-60-3 از دو رگ های رقم کراس
اميد با يک لاين خارجی است که طی مراحل بررسی در 9 ايستگاه تحقيقاتی اقليم معتدل کشور با متوسط عملکرد 6478 کيلو گرم در هکتار معادل رقم مرودشت بوده و حداکثر عملکرد را به ميزان 8861 کيلو گرم در هکتار در کرج توليد نموده است . اين رقم نسبت به زنگ زرد، سياهک پنهان، ريزش دانه مقاوم بوده(4) ضمناً اين لاين در سال زراعی 82-1381 در شرايط زارعين در مزرعه يکی از کشاورزان نمونه کرج به صورت پيش طرح تحقيقی –تطبيقی با شرکت شش رقم ديگر در مقابل سياهک پنهان مورد ارزيابی قرار گرفت که بدون هيچ آلودگی در مقايسه با ارقامی مانند روشن37%-مهدوی(35%)مقا.مت از خود نشان داد.( 4)همچين اين لاين در سال زراعی 183-1382در طرح تحقيقی – تطبيقی همراه با پنج رقم گندم جهت
ارزيابی مقاومت به سياهک پنهان گندم در سه منطقه کرج – کرمانشاه و نيشاپور مورد ارزيابی قرار گرفت که نتايج نشان داد که لاينM-79-6 مقاومت بسيار بالايی نسبت به اين بيماری داشته و می تواند در مناطق معتدل غرب کشور که خسارت بيماری قابل توجه است موجب کنترل گسترش بيماری و کاهش هزينه های ضد عفونی بذر گردد(5).. تاكنون براي اين لاين هيچگونه طرح تحقيقي – ترويجي در سطح استان و كشور انجام نشده است، ولي در مورد ديگر ارقام موجود در استان طرحهايي اجرا و گزارشهاي مربوطه نيز ارائه گرديده است. پلوس و عدل در قالب طرحهاي تحقيقي ترويجي برتري رقم نويد بر رقم قدس (6) و برتري نويد بر رقم الموت را گزارش دادند و در يك طرح ديگر برتري رقم بك كراس روشن بر رقم قدس گزارش شد (7). پلوس و رستمي نيز در طرحهاي مشابه‌اي برتري لاين S-75-20 بر رقم چناب (8) و برتري رقم مهدوي بر رقم نويد را گزارش كردند (9). از ديگر بررسي انجام شده در سطح
استان مي‌توان به گزارش برتري 4.5 درصدي لاين كراس البرز نسبت به سرداري در يك طرح تحقيقي- ترويجي (14)، برتري رقم آذر 2 نسبت به سرداري (11)، برتري رقم زرين بر لاين C-79-16 و برتري اين لاين بر رقم شهريار (2) و برتري لاين M-79-7 بر رقم مرودشت (15) اشاره كرد. كاشت اين رقم همانند كاشت ديگر ارقام بوده و هزينه محصول ثابت مي‌ماند ولي با در نظر گرفتن اين نكته كه سطح كل اراضي آبي استان بالغ بر 120 هزار هكتار است (13) و از اين ميزان در سال 83- 1382 بالغ بر 87000 هكتار (16) و در سال زراعي 84-1383 حدود 89000 هكتار (1) تحت كشت گندم آبي قرار داشته است در اين راستاء تطبيق هر چه بيشتر يافته‌هاي تحقيقاتي با شرايط زارعين و از جمله معرفي ارقام نويد بخش و پرمحصول و مقاوم نسبت به سياهک پنهان گندم به منظور افزايش توليد در واحد سطح اهميت بسزايي دارد. معرفي لاين پيشرفته گندم آبي M–79–6 در كنار ارقام ديگر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. بنابراين با انجام طرحهاي تحقيقي-ترويجي مي توان اهداف زير را دنبال نمود:
1- معرفي لاين پيشرفته گندم آبي M -79 -6 براي مناطق معتدل كشور
2- افزايش توليد در واحد سطح با كشت ارقام جديد
3- آشنايي كشاورزان با آخرين دستاوردهاي تحقيقاتي
روش اجرا:
اين طرح بمنظور بررسي عملكرد و خصوصيات زراعي لاين پيشرفته M -79 -6 در دو نقطه از مناطق معتدل استان(شهرستان کرمانشاه- سراب نيلوفر و شهرستان اسلام آباد غرب- دهستان شيان) اجراء شد. در هر منطقه لاين مذكور و رقم مرودشت ( شاهد) هر كدام در سطح 5/.هكتار كشت شدند. مشخصات كشاورز و نشاني محل اجراي طرح در هر منطقه در جدول 1 آورده شده است. در شهريورماه 1383 عمليات آماده سازي زمين انجام و با توجه به نتيجه تجزيه خاك كل كود فسفات آمونيوم و 3/1 از كود اوره در سطح مزرعه پخش و با ديسك با خاك مخلوط گرديد. باقيمانده كود ازته در دو مرحله ساقه‌دهي و خوشه رفتن گياه مصرف خواهد شد. بذور پيش از كاشت جهت مبارزه با سياهك‌ها با قارچ‌كش مناسب
ضدعفوني شدند. ميزان بذر مصرفي براساس وزن هزار دانه و تراكم 400 دانه در متر مربع براي هر قطعه زمين تعيين شد. بعد از انجام كشت در اوخر آبان ماه آبياري انجام شده و سبز شدن مزرعه يادداشت شد. با توجه به زمانبندي فعاليتهاي طرح كه در جدول 2 ارائه شده است، در طول فصول پاييز و زمستان بازديد انجام شد و يادداشت‌برداريهاي مربوطه (خسارت سرما و ...) انجام گرديد. در اواخر اسفند با توجه به شرايط آب و هوايي منطقه از علف‌كش مناسب (با سموم پهن برگ كش و باريك برگ كش) استفاده شد. در هريك از مراحل
ساقه‌رفتن و خوشه‌دهي از كود اوره به صورت سرك استفاده و نيز براي مبارزه با سن گندم از آفت كش مربوطه در مرحله پرشدن استفاده شد. در طول دوره رشد يادداشت برداريهاي لازم همچون تاريخ پنجه‌دهي، تاريخ ساقه‌رفتن، تعداد روز تا خوشه‌دهي تعداد روز تا رسيدن، درصد خوابيدگي، ريزش دانه، ارتفاع بوته، طول خوشه، عكس العمل نسبت به بيماريها خصوصاً زنگهاي زرد و قهوه‌اي (تعيين تيپ و درصد آلودگي) و تيپ رشد صورت گرفت. برداشت در اواسط تير ماه 1384 انجام و عملكرد هر قطعه توزين و به هكتار تعميم داده شد. نتايج نيز جهت تصميم گيري در معرفي لاين فوق به موسسه متبوع منعكس گرديد.
جدول 1- مشخصات كشاورز و نشاني مزرعه در مناطق اجراي طرح.
واحد حجم كار نام زارع روستا دهستان شهرستان
رديف
شاهد طرح
5/0 5/0 احمد عباسی سراب نيلوفر سراب نيلوفر کرمانشاه 1
5/0 5/0 علی رحيمی شيان شيان اسلام أباد غرب 2
1 1 جمع
جدول 2- زمانبندي فعاليتهاي طرح
تاريخ اجراي طرح شرح عمليات اجراي طرح رديف
مهر 83 انتخاب زمين و زارع 1
مهر 83 انجام عمليات تهيه زمين و تامين نهاده ها 2
دهه اول آبان 83 (+ آبياري پاييزه) عمليات كاشت و اولين آبياري 3
از 20/1/84 هر پانزده روز يكبار در صورت لزوم آبياريهاي بهاره 4
با اولين آبياري مصرف كود اوره بصورت تقسيط يك سوم 5
در زمان مناسب (اسفند 1383 و بهار 1384) مصرف مابقي كود اوره 6
در زمان مناسب (اسفند 1383 و بهار 1384) كنترل علف هاي هرز و مبارزه با آفات 7
در زمان مناسب (طي فصل رويش) بازديد و يادداشت برداري 8
تير ماه 1384 عمليات برداشت 9
