بخشی از مقاله
تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد گونههای مختلف شبدر در مناطق معتدل استان کرمانشاه
چکیده
شبدر یکساله بهعنوان یک علوفه با کیفیت و سریع الرشد میتواند در اوایل فصل بهار بهعنوان یک محصول پربازده و اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد. از اینرو پژوهش یاد شده با سه گونه شبدر شامل گونه برسیم، رقم کرج و گونه لاکی، رقم البرز 1 و شبدر دو چین کرمانشاه - شاهد - که در دو تاریخ کاشت 30 شهریور و 15 مهرماه سال 1395در منطقه میاندربند شهرستان کرمانشاه انجام شد. فاصله ردیفهای کاشت 40 سانتیمتر و مقدار بذر مورد نیاز برای شبدر برسیم رقم کرج 25، شبدر لاکی - البرز 20 - 1 و شبدر دو چین کرمانشاه 15 کیلوگرم در هکتار بود. جهت تعیین عملکرد کمی علوفه، برای هر تیمار از10 کادر یک مترمربعی بهصورت تصادفی در سطح مزرعه استفاده و با دست برداشت شد.
سپس عملکرد علوفهتر و خشک تیمارها تعیین شد. تجزیه آزمون t نشان داد که بین تیمار شبدر برسیم با شاهد - اکوتیپ دوچین محلی - در تاریخ کاشت اول و دوم به ترتیب با 1/30 و 1/34 اختلاف معنیداری نبود. اما ارزش t برای مقایسه بین تیمار لاکی و تیمار شاهد در تاریخ کشت اول و دوم معنیدار و بهترتیب برابر با -4/60 و -3/79 بود و نشان از برتری تیمار شاهد بود. بیشترین عملکرد به اکوتیپ شبدر برسیم - رقم کرج - با 70 تن علوفه تر و 9 تن علوفه خشک در هکتار تعلق داشت. تیمار شاهد - اکوتیپ محلی دو چین کرمانشاه - نیز با بیش از 60 تن علوفه تر و 8 تن علوفه خشک در هکتار از عملکرد مناسبی برخوردار بود. بیشترین عملکرد علوفهتر و خشک در تاریخ کاشت اول بهترتیب به شبدر برسیم با 69 و 8/8 تن و رقم شاهد با 61 علوفه خشک و 8/7 تن علوفهتر در هکتار تعلق گرفت. عملکرد علوفه تر و خشک در شرایط تاریخ کاشت دوم بهترتیب برای شبدر برسیم برابر 67/2 و 8/5 تن و در رقم شاهد نیز 59/3 و 8/4 تن در هکتار بود. با توجه به مصرف کمتر آب در تاریخ کاشت دوم، این تاریخ کاشت در مناطق معتدل استان توصیه میشود.
واژههای کلیدی: شبدر، تاریخ کاشت، عملکرد، علوفه تر، علوفه خشک
-1 مقدمه
شبدر یکی از گیاهان علوفهای مهم لگوم ا ست که بعد از یونجه در ایران در سطحی حدود 100 هزار هکتار ک شت می شود. سطح زیر کشت کنونی شبدر در استان کرمانشاه کمتر از هزار هکتار گزارش شده است. شبدر بهعنوان علوفهی با کیفیت و سرعت رشد بالا میتواند در اوایل فصل پاییز و یا اوایل فصل بهار به عنوان یک محصول پربازده و اقتصادی مورد مصرف قرار گیرد.[3] در استان کرمانشاه در کنار کشاورزی، دامپروی نیز انجام میشود. دامداران استان تعداد 1443297 راس دام دراختیار دارند. از این تعداد 929274 راس گوسفند و بره، 278782 راس بز و بزغاله، 19118 راس گاو وگو ساله و11859 راس انواع تک سمیان ا ست. این دامها در طول سال و بویژه اوایل بهار نیازمند علوفهی خو شخوراک ه ستند. اجرای این گونه پروژهها میتواند در را ستای تولید علوفه بی شتر، تامین خوراک دام در اوایل بهار در منطقه موثر و مفید باشد.
منطقه مدیترانه خاستگاه بیش از 110 گونه از 237 گونه موجود شبدر در جهان است. دامنه کشت شبدر در شرایط آب و هوایی معتدل تا نیمه گرمسیری در نیمه کره شمالی و جنوبی توسعه یافته است.[13 ] در برنامههای اصلاحی، تنوع در ذخایر ژنتیکی هر محصولی از جمله شبدر نقش بسیار مهمی بر تنوع ژنتیکی صفات و تولید ارقام مناسب دارد1 ] و.[15 یکی از نقشهای مهم شبدر تثبیت نیتروژن هوا در خاک است که بر اهمیت کشت این زراعت در تناوب زراعی میافزاید.[14 ] کشت شبدر از جنبههای زیادی اهمیت دارد از جمله: الف- توسعه سطح زیر کشت گیاهان لگوم از جمله شبدر که نه تنها خود نیاز چندانی به کود نیتروژن ندارند، بلکه نیتروژن هوا را در خاک برای کشت بعدی نیز تثبیت مینمایند، ب- عدم نیاز به خرید و مصرف کود نیتروژن در خاک زراعی که باعث افزایش بهرهوری مزرعه و درآمد کشاورزان میشود.[9] اصلاح ارقام شبدر بیشتر در جهت افزایش عملکرد علوفه و بذر، تحمل چینبرداری، مقاومت به آفات و امراض، تحمل خشکی بوده و موفقیت بیشتر اصلاح شبدر مرهون تحمل سرمای زمستانه و رشد و محصولدهی سریع در اوایل فصل بهار است .
[2] بالتر و همکاران - 2002 - در بررسی اثر تاریخ کاشت روی ظهور برگ شبدر لاکی گزارش دادند که میزان ظهور برگ در ارقام و تاریخ کاشتهای مختلف، متفاوت است. بهطوری که بیشترین میزان ظهور برگ در تاریخ کاشتهای شهریور، مهر و آبان و کمترین ظهور برگ مربوط به تاریخ کاشت های بهمن و اسفند است.[10] کاسیدا و همکاران - - 2000 در مقایسه شبدر برسیم با دیگر لگومهای علوفهای گزارش نمودندکه تولید علوفه خشک چین اول در شبدر برسیم به طور متوسط در حدود 2/2 تن در هکتار و میزان پروتئین 178 تا 232 گرم در کیلوگرم علوفه خشک بوده است و ازاینرو بهعنوان یک علوفه مناسب مورد توجه و توصیه است.
این رقم متحمل به سرما است.[12 ] در مقایسه پتانسیل رشد مجدد شبدر ایرانی با دیگر لگومها گزارش شد که در برداشتهای متناوب، شبدر ایرانی نسبت به بقیه لگومها از نظر پروتئین در چین های مختلف برتری دارد.[18] در نشریه شبدر ایرانی از انتشارات وزارت کشاورزی امریکا عملکرد علوفه خشک شبدر ایرانی یک تا دو تن در هکتار گزارش داد و نشان داد که بهترین کیفیت علوفه در مرحله 25 درصد گلدهی به دست میآید و چنانچه در مرحله گلدهی کامل، علوفه برداشت شود، رشد مجدد و تولید بذر در آن نقصان مییابد.[17] زمانیان - 1381 - گزارش نمود، لاینهای گزینش شده شبدر ایرانی از ظرفیت عملکرد بسیار بالایی برخووردار هستند.[4]
زمانیان [19] در بررسی دیگری روی عملکرد ژنوتیپهای شبدر شامل هفت رقم شبدر ایرانی، شبدر برسیم - تولیدی کرج - ، شبدر قرمز - نسیم - و شبدر لاکی - البرز - 1 نشان داد که اثر رقم بر کلیه صفات فوق در سطح احتمال یک درصد معنیدار است. مقایسه میانگین ارقام نشان داد که شبدر لاکی رقم البرز1 با وزن هزار دانه 35 گرم و شاخص برداشت 5/4 رقم برتر است. از خصوصیات بسیار مهم شبدر لاکی داشتن تیپ رشد ایستاده است که برای ترویج و پذیرش توسط کشاورزان و سهولت در برداشت آن مورد توجه است. همچنین این رقم متحمل به سرما، متحمل به کمآبی با توان فرار از خشکی است و شبدر لاکی - نسبت به ارقام زودرس شبدر در حدود 10 تا 15 روز و نسبت به شبدر ایرانی در حدود 20 تا 25 روز زودرستر است.
از مزیتهای دیگر شبدر لاکی داشتن ساقهی نیمهخشبی است که میتواند به صورت علوفه خشک و سیلویی نیز مورد تعلیف دام قرار گیرد. متوسط تولید شبدر لاکی 30 تا 35 تن در هکتار علوفهتر و 5 تا 5/5 تن در هکتار علوفه خشک و دارای 16 تا 17 درصد پروتئین است که دارای ارزش غذایی بالایی برخوردار است. این رقم در استان کرمانشاه با تولید 6/5 تن علوفهتر و بیش از یک تن علوفهی خشک در هکتار نسبت به شاهد برتری نشان داد.[4 ] عطاران[ 8]در بررسی خود روی مقایسهعملکرد کمّی و کیفی علوفه ارقام شبدر ایرانی گزارش نمود، که رقمهای یک چین و دو چین کرمانشاه - کردستان - 36 تا 50 تن علوفهی تر در هکتار تولید نمودند.
نتایج یک بررسی که بهمنظور مقایسه عملکرد علوفه شش رقم شبدر برسیم - تولیدی کرج، لاین سلکسیون شده، مصری، ساکرومونت، لیتو و رقم متحمل به سرما - در شرایط آب و هوایی کرج انجام گردید، نشان دادکه بیشترین تولید علوفه خشک به رقمهای تولیدی کرج و لیتو بهترتیب 7/16 و 7/15 تن در هکتار تعلق گرفت. مقایسه میانگینها روی خصوصیات مورفولوژیکی نشان داد که شبدر برسیم رقم تولیدی کرج مناسبتر بود - زمانیان، . - 1381 همچنین در یک پروژه مقایسه ارقام چند ساله در ایستگاه ماهیدشت کرمانشاه، شبدر برسیم از تولید مناسبی 34/2 - تن علوفهتر و 6/02 تن علوفه خشک در هکتار - برخوردار بود .[7]
-2 روش تحقیق:
به منظور بررسی تولید علوفه ارقام یک ساله شبدر در اوایل فصل بهار، سه گونه شبدر شامل گونه برسیم رقم کرج، گونه لاکی رقم البرز 1 و گونه محلی رقم دو چین کرمانشاه - شاهد - در دو تاریخ کاشت 30 شهریور و 15 مهرماه در منطقه میاندربند شهرستان کرمانشاه کشت شدند. ارقام یاد شده در هر تاریخ در سطح 1500 مترمربع کشت گردیدند و با توجه به تعداد شش تیمار مورد بررسی، در مجموع سطح آزمایش 9000 مترمربع بود. فاصله ردیفهای کاشت 40 سانتیمتر بود و مقدار بذر مورد نیاز برای شبدر برسیم - رقم کرج - 25 کیلوگرم در هکتار و شبدر لاکی - البرز 20 - 1 کیلوگرم در هکتار و شبدر دو چین کرمانشاه - شاهد - 15 کیلوگرم در هکتار بود.
