بخشی از مقاله
مقدمه:
علـم شناسـائی و اسـتفاده از گـیاهان داروئـی به قدمت عمر انسـان است. تا قبل از قرن 19 میلادی استفاده از منابع طبیعی و عمدتـاً گـیاهان از راههـای اصلی درمان بیماری ها بوده است. اما پیشـرفت سـریع علـم شیمی و کمبود منابع طبیعی باعث شد که ترکیبات شیمایی جدید جایگزین داروهای گیاهی شود. اما امروزه مجـدداً دانشـمندان بسـیاری از رشـته هـای گوناگون به داروهای گیاهـی روی آورده انـد. اثـرات ضـد میکروبـی، ضد قارچی و ضد سـرطانی در گیاهان ایران سرمنشأ بسیاری از تحقیقات بوده
و به سـرانجام رسـیدن ایـن تحقـیقات مـیتوانـد سـبب خودکفائـی و اسـتقلال در صـنایع داروئی کشور شود. با توجه به اینکه در حال حاضـر اکـثر مـواد اولـیه دارویـی در ایـران ساخته نشده و نیاز به واردات ایـن کالاهـا وجـود دارد و از طرفی مقاوم شدن باکتری ها نسبت به داروهای ساختگی شیمیایی، نیاز به بررسی و تولید انواع مواد ضد میکروبی گیاهی بنظر منطقی میرسد.
درمحدودۀ درمان های دندانپزشکی و بویژه علم پریودنتولوژی نـیز مواد ضد میکروبی چه بصورت خوراکی و چه بشکل موضعی (دهانشـویه) در جهـت کاهش فلور میکروبی دهان قبل از جراحی لـثه و در طـول مـدت ترمـیم بعـد از جراحی و حتی بطور روزمره
جهـت کنـترل پـلاک باکـتریال در دهان استفاده فراوان دارد. از سـوئی بیماران خاص مثل افراد سالخورده و ناتوان همچنین افراد دیگر با بیماری هایی که منجربه تضعیف عضلات دست می شود و یا افراد در معرض خطر میکروبی مثل افراد مستعد به اندوکاردیت، ضعف سیستم ایمنی، دیابتی ها، بیماران خونی، برای کنترل پلاک دندانـی و جلوگیری از بیماری های لثه و پوسیدگی دندان ملزم به اسـتفاده از مـواد آنتـی میکروبیال می باشند. با گسترده شدن دامنه کاربـرد دهانشـویه هـا دسترسـی بـه مـوادی کـه با حداقل اثرات جانبـی(مـثل ایجـاد رنگـیزه بـر دنـدانهـا و مـواد پـر کردگـی، عفونـت هـای ناخواسـته و سمیت بافتی) حداکثر اثرات مطلوب را ایجاد نماید، بسیار لازم و ضروری به نظر میرسد.
بررسـی اثرات ضد باکتریائی گیاهان داروئی در جهت کاهش فلورمیکروبـی دهان و در نتیجه ساخت و کاربرد دهانشویه هایی با حداقـل اثـرات ناخواسـته و قیمـت مناسـب در داخـل کشور و با اسـتفاده از منابع طبیعی کشورمان می تواند اهمیت ویژه ای داشته باشد.
عـلاوه بـر ایـن عفونـت های فرصت طلب مثل کاندیدیازیس
(عفونت با کاندیدا آلبیکانس) به شکل های مختلفی در دهان بروز مـی نمـاید و اغلب در دهان افرادی که از نظر سیستم ایمنی دچار
دکتر فریده حقیقتی و همکاران
نقـص هسـتند باعـث ناراحتـی و اخـتلالات فـراوان مـیگـردد. گونـه های پاتوژن از میکروارگانیسم های موجود در شیار لثه مانند
Actinobacillus actionomycetem comitans نـیز باعـث بـروز
عفونـت هـای پیشـرفته پریودنـتال و نهایـتاً، لقی و از دست رفتن دنـدان هـا می گردند. همچنین گونه های پاتوژن از استرپتوکوک ها همانـند اسـترپتوکوک موتـانس مسـبب ایجاد پوسیدگی در دهان بـوده و در نهایـت باعـث تحمیل هزینه های درمانی و یا از دست رفتـن دنـدان هـا خواهـند شد. لذا یافتن دهانشویه های گیاهی که توانائـی حـذف و یـا بـه حداقل رساندن این گونه های میکربی را داشته باشد نیز از هر نظر اهمیت خاصی مییابد.
علاوه بر مقالات متعدد که در مجلات خارجی در مورد اثرات ضـد میکروبی عصاره های مختلف گیاهان داروئی به چاپ رسیده تحقـیقات بسـیاری نـیز در قالب طرح فیتوشیمی و بررسی اثرات بـیولوژیک گـیاهان ایـران از سـال 1356 در دانشکده داروسازی دانشـگاه تهـران شـروع شـده و ادامه دارد اما مطالعه در مورد اثر گیاهان داروئی بر پاتوژنهای دهان بسیار اندک بوده است.
Kaimjm و همکــاران (1998) طــی تحقیقــی اثــرات ضــد میکربــی دهانشــویههــای گیاهــی1 و Gum therapy را بــر
Streptococcus mutans، Streptococcus sanguis و
Actinomyces viscosus بررسـی کـرده و بـه نتایج مثبتی دست یافتـند. ایـن دهانشـویه ها در مقایسه با کلرهگزیدین و لیسترین2 اثرات برتری را نشان دادند .(1)
Fine DH و همکاران در سال 2000 اثرات ضد میکروبی یک دهانشـویه آنتی سپتیک3 را بر میزان استرپتوکوک موتانس بزاق و پـلاک میکروبی بررسی کردند .(2) در این مطالعه نشان داده شد کـه اسـترپتوکوک هـای گـروه موتـانس نسبت به گروه میتیس از حساســیت بیشــتری بــه اثــرات ضــد میکروبــی ایــن دهانشــویه بـرخوردارند. محققیـن پیشـنهاد می کنند در افرادی که روش های مکانیکی کنترل پلاک به حد کافی موثر نیست از دهانشویه ها در کنار روشهای مکانیکی استفاده شود.
درمطالعـه دیگـری کـه توسـط Pan PH و همکاران (1999) انجـام گرفـت ایـن محققیـن اثـرات ضـدباکتریائی لیسترین را با دهانشـویه حاوی استانوس فلوراید4 مقایسه کرده و نتیجه گرفتند لیسترین به طور معنی داری اثرات ضد میکروبی بالاتری نسبت به مریدول دارد .(3)
در سـال 1987 ،Lens نشـان داد کـه اسـانس های آویشن و
1 - Herbal mouth 2 - (Peridex) Chlorhexidine, (Listerine ) 3 - Listerine antiseptic 4 - Meridol
73
دارچیـن دارای فعالیت ضد باکتریائی قابل توجهی هستند .(4) همچنیـن Cai و همکـارش (1996) اثر ضد باکتری میخک را بر روی دو گونـه میکروبی پروتلااینترمدیا و پورفیروموناز ژنژیوالیس مطالعه و اثرات عالی آنرا گزارش نمودند .(5) نیز اثرات ضدقارچی گیاه آویشن درمطالعه سال 1985 توسط Gerin گزارشگردید(.(6
(1995) Chulasiri توانائـی ضـد میکروبی پوست انار را با اثر اسـید تانـیک %60 معـادل بـیان کـرده و عنوان نمود که در pH (اسـیدتیه) بالاتر خواص ضد میکروبی کاهش می یابد و در حضور خون کاملاً بیاثر میگردد .(7)
اثر ضد میکروبی رزمارینوس و نعناع در شیلی توسط Montes (1991) (8) در شـرایط آزمایشـگاه نشان داده شد و Hethelyi اثر ایـن گیاه را عمدتاً بر روی ارگانیسمهای گرم مثبت گزارش نمود .(9) آقـای دولوئی (1374) اثر ضدمیکروبی شقایق و لوتوس را بر اسـترپتوکوک موتانس و گلرنگ وحشی، بومادران و بارهنگ را بر استافیلوکوک ارئوس نشان داد .(10)
در تحقـیق ابراهیم نوخاصی 1368 اثر ضدقارچی گیاه پرسیکا بر کاندیدا آلبیکانس گزارش شد. وی ذکر کرده که این ترکیب بر سـایر میکروارگانیسـم هـای دهان بی اثر بوده است .(11) در سال 1369 علـی صـالح نـیا اثـر ضـد ویـروس HSV و ضـدقارچ های سـاپروفیت را در گیاه مورد سبز گزارش نمود .(12) عباس شفیعی (1376) اثـر اسانس آویشن شیرازی را بر استافیلوکوک اورئوس و قارچ کاندیدا گزارش کرد .(13)
در سـال 1376 اثـر ضد قارچی گیاهان طب سنتی شامل 45 گـیاه توسـط تفرشـی (14) مورد بررسی قرار گرفت و گیاهان زیر اثر ضد قارچی از خود نشان دادند: دارچین، کافور، کرفس، صندل سفید، ریواس زردچوبه، زنجبیل و بابونه.
