دانلود مقاله نقش اقلیمی گودال باغچه درپایداری معماری ایراننهال اقتصادی

بخشی از مقاله

چکیده
در حال حاضر توجه به این که حفظ و حراست از محیطزیست در صدر اولویتهایجهانی قرار داردوحوزههای مختلف علوم و مهندسی به دنبال یافتن راه حلهایی جهت ایجاد موازنه بینطرحهایتکنولوژیک با پارامترهایزیستمحیطیمی باشند.در این راستا می توان به الگوهایکهن مورد استفاده در معماریایرانی اشاره نمود که باعث ایجادیکمعماری هماهنگ و همسو با اقلیم و محیطزیست شده که در آن ساختمان ها به عنوان بخشی از یک مجموعه متعامل بیننیازهای انسان و محیط عمل می نمودند .معماریسنتیایران به دنبال ایجادنظمی بر اساس بهره وری از مواهب طبیعی و هماهنگ با نظم حاکم بر طبیعت در راستای برآورده نمودن نیازهایروحی، ذهنی و جسمی انسان بوده است و در این راستا معماریایران در اقلیم ها و محیطهای مختلف راهکارهایکارآمدی را ارائه نموده است کهطی قرون مختلف تکاملیافته است. در این ساختار و با در نظر داشتن اصول و مفاهیم فوق، محیطبعنوانیکی از مهمترین عناصر تأثیر گذار در طراحیمعماریفضاهایشهری و از جمله خانه هایمسکونیمی باشدکهضروری است از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله نقش گودال باغچه وتأثیر آن بر معماریفضاهایمسکونیاقلیم گرم و خشک مورد بررسی قرار میگیرد .در این میان خانه سنتیبروجردیهای کاشانوخانه طباطبایی کاشان بعنوان نمونه موردی معرفی گردیده است.

روش تحقیق کیفی ،توصیفی وتحلیلی است وبا مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به بررسی خانه های سنتی ایران ونقش گودال باغچه در آن می پردازد.

واژگان کلیدی:

اقلیم گرم وخشک،طراحی بومی،گودال باغچه

۱

-1مقدمه

در بررسی ترکیب معماری وبافت شهرها ونواحی گرم وخشک،به این مورد مهم پی می بریم که،عامل اقلیم در شکل منطقی دادن به بافت شهرها وترکیب معماری آن ها نقش عمده ای داشته و مسائل آب وهوایی همیشه برای مردم این نواحی مطرح بوده است.این مشکلات در طول هزاران سال مردم را به یافتن راه حل هایی هدایت نموده است که به طور حیرت انگیزی جنبه های آزار دهنده آب وهوایی را کم می کند واز جنبه های راحتی بخش آن بهره می گیرد.(سفلایی،76،(1382

یکی از موارد ارزنده این راه حل ها برای جواب گفتن به مشکلات ناشی از عوامل آب و هوایی در اقلیم گرم وخشک ایران به چشم می خورد،کم کردن تماس با گرما وآفتاب تند تابستان به خصوص تهیه سایه،نقش عمده ای را در ترکیب فشرده وبسته مجموعه ها دارا بوده است.مجموعه شهر یا روستا به صورت توده ای متراکم به نظر می رسدکه کمترین سطح نمایان و رو به آفتاب پیش بینی شده است.

از دیگر شاخصه های این اقلیم،وجود حیاط مرکزی همراه با گودال باغچه می باشد.در این مناطق دیوارها وبامهای ضخیم از نفوذ گرمای تابشی به داخل جلوگیری می کندوحیاط را سایه می گیرد.بدین ترتیب معماران با ایجاد گودال هایی در حیاط که در اطراف آن فضای سبز کار می شد،فضای خنکی را ایجاد می کردند که واحدهای مسکونی رااز هوای داغ بیرونمتوجه درون،یعنی حیاط کنند.

-2ویژگی معماری گرم و خشک

-2-1ویژگی آب وهوایی مناطق گرم وخشک:

.1آب وهوای گرم وخشک در تابستان وسردوخشک در زمستان

.2بارندگی اندک ورطوبت بسیار کم

.3پوشش گیاهی بسیار کم

.4اختلاف زباد درجه حرارت بین شب و روز

.5بادهای توام با گرد وغبار(قبادیان،123،(1382

-2-2ویژگی معماری در مناطق گرم وخشک

ساکنین مناطق گرم وخشک با اتخاد تدابیر زیر به تعامل وسازگاری با شرایط اقلیمی این منطقه دست یافته اند.از این رو در بخش بندی عناصر معماری،دسته بندی زیر قابل توجه می باشد:

۲

.1بافت شهری 2 پلان .3فرم سقف .4سطوح و بازشوها .5مصالح .6پوشش گیاهی

2-3عناصر شاخص در شکلگیری معماری وشهرسازی بومی درمناطق گرم وخشک

.1گذر .2حیاط .3گودال باغچه .4بام گنبدی .5بادگیر

2-4حیاط ایرانی و عناصر شاخص آن

حیاط با تیپولوژی های متفاوت به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده و حیاتی در اقلیم گرم وخشک ایران واقع شده است،که عنصر گودال باغچه در آن جای می گیرد و عملکرد آن را کامل می کند.حیاط ایرانی دارای ویژگی های زیر می باشد:

-حیاط،ارتباط دهنده چند فضا

-حیاط،برای ایجاد محیطی سرسبز و با نشاط

-حیاط،به عنوان یک هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب

-حیاط،عنصری مهم در جهت سازماندهی فضاهای مختلف

-حیاط،بهعنوان حریم امن وآرام برای آسایشخانواده(معماریان،143،(1385

شکل حیاط معمولا به صورت چهار گوش کشیده می باشد ولی حیاط بعضی از خانه ها هشت گوش ساخته شده اند.

حیاط وعناصر داخلی آن به دو صورت ساخته شده است :

-1حیاط های مسطح که معمولا در محور طولی آن حوض وبه موازات آن دو یا چهار باغچه قرار گرفته است.حوض ها و باغچه ها نیز بسیار متنوع وزیبا طراحی شده اند.

-2حیاط با گودال باغچه :نمونه این حیاط در نائین،کاشان و شهر های دیگر مناطق کویری دیده می شود.گودال باغچه وفضای دور آن عملا نقش عملکردی بخشی از فضاهای زیرزمین را دارد.در این حالت فضاهای طبقه همکف دور تا دور مهتابی(فضایی بدون سقف) استقرار یافته است وگودال باغچه همراه با درختان سرسبز (انجیر،انار،پسته)به دلیل گود بودن آن فضایی خنک را به وجود می آورده است.(نایبی،78،(1381

2-5گودال باغچه

همان طور که ذکر شد یکی از عناصر شاخص معماری گرم و خشک، ایجاد گودال باغچه می باشد.در فارسی کهن و میانه ،طهارت و شستشو را (پادیاو)می نامند.(پیرنیا 54،( 1372 چون معماری ایرانی درون گراست ،تبدیل حیاط های گرد و بسته به پادیاو و گودال باغچه لطف بسیار به خانه های ایرانی داده است.(تصویر 2،(1در شهرهای پیرامون کویر پادیاو به صورت باغچه و حوض خانه های زیرزمین در آورده شده است تا بتوان آبقنات های ژرف را در آن روان ساخت. گود بودن حیاطها در این خانه ها باعث نتابیدن آفتاب به نقطه پایین خانه می شودکه این خود در تعدیل هوای قسمت های تحتانی خانه بسیار موثر است