بخشی از مقاله
.1 مقدمه
هر کودکی باید یاد بگیرد که چه رفتاري مورد قبول و پذیرش و چه رفتاري نامطلوب است. در حقیقت کودك باید خوب را از بد و خیر را از شر تمییز دهد. والدین و مربیان کودك در یادگیري و درك این امر نقش مهمی دارند و به صورت آگاهانه و ناآگاهانه در پرورش شخصیت کودکان اثر می گذارند.
رفتار والدین و مربیان با کودك باید منطقی و حساب شده باشد. توجه زیاد به کودك یا کم توجهی به او می تواند، اثرات نامطلوبی بر رفتار او داشته باشد. حفظ کرامت فرد توسط والدین و بزرگترها عاملی می شود که کودك براي خود ارزش قائل شود و در ورطه پستی ها و زشتی ها سقوط نکند. پس باید دانست، تشویق و تنبیه توسط والدین و مربیان نقش بسیار مؤثري در تربیت کودکان دارد.
هر کسی در طول روز با نوعی تشویق و تنبیه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، ارادي یا غیر ارادي سروکار دارد ولی کمتر کسی است که از ماهیت تشویق و تنبیه و عواقب و نتایج واقعی آن اطلاع داشته باشد. این مقاله تلاش می کند نقش تشویق و تنبیه را در تعلیم و تربیت اسلامی بررسی کرده و محاسن و معایب آن را بیان کند.
.2تشویق و تنبیه
از تعالیم اسلامی چنین بر می آید که وظیفه ي مربی، ساختن و پروراندن کلی دانش آموز و مزین کردن او به مکارم اخلاق و فضایل انسانی است که جز از طریق محبت و تشویق به کودکان انجام نمی گیرد .[1]
انسان به طور طبیعی از پاداش لذت می برد و از تنبیه روي گردان است. همین گرایش سبب ترغیب انسان به انجام کارهاي خوب و خودداري از انجام کارهاي ناپسند می شود. تجربیات آدمی در طول تاریخ تأثیر پاداش و تنبیه را تایید می کند .[2]
.3تشویق
تشویق عبارتست از ارائه عاملی خوشایند به دنبال رفتار براي تکرار رفتار .[3]
تشویق از نظر لغوي به معناي آرزومند کردن، به شوق افکندن و راغب ساختن است. در حقیقت تشویق عاملی است که موجب ایجاد ذوق و شوق، تحرك و امید و علاقه در انسان شود.
تشویق در پیشبرد تعلیم و تربیت نقش مهمی را ایفا می کند، زیرا انسان به طور طبیعی می خواهد اعمال و رفتارش مورد قبول و پسند اطرافیان قرار گیرد .[4]
در قرآن کریم و بیانات پیشوایان دینی تشویق و ترغیب به انجام کارهاي نیک و پسندیده و تحسین و تمجید نیکان مورد توجه قرار گرفته و کسانی که در راه دانش و کمال گام بر می داشته اند، مورد ستایش و تحسین قرار گرفته و چه بسا از پاداش هاي مادي نیز بهره مند می شدند .[5] هم چنین وجود بهشت و جهنم، انذار و تبشیر پیامبران، آیات مربوط به پاداش و کیفر و... جلوه هایی از پاداش و تنبیه می باشند.
در قسمتی از آیه ي 62 سوره ي بقره آمده است:
عملَ صالحا فَلَهمنْم أَجرُهم عند ربهِم ولَا خَوف علَیهِم ولَا یهحمزَنُونَ آنهایی که به خدا و روز قیامت ایمان آوردند و عمل نیکو انجام داده ند، پاداش آنان نزد پروردگارشان است و نه ترسی بر
ایشان مسلط خواهد شد و نه غمگین می شود.
امام علی (ع)خطاب به مالک اشتر درباره ي نفش تشویق می فرماید:
æ واصل فی حسن الثناء علیهم و تعدید ما أبلی ذوو البلاء منهم فإن کثرة الذکر لحسن فعالهم تهز الشجاع و تحرض الناکل إن شاء االله
æ همواره از آنان ستایش کن و کارهاي مهمی که انجام داده اند، برشمار زیرا یادآوري کارهاي ارزشمند آنان شجاعان را بر می انگیزد و ترسوها را به تلاش وامی دارد، اگر خدا بخواهد .[6]
امام صادق(ع) دانشمندان و کسانی را که در راه علم و تقوا گام بر می داشتند، تحسین و تشویق می فرمود و آنان را مورد تکریم و احترام قرار می داد ]٧.[
.3,1انواع تشویق
اولیاء و مربیان باید با توجه به سن و سطح درك کودك، اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت کار او، نوع تشویق و میزان آن را انتخاب نمایند.
صورت هاي مختلف تشویق شامل دلجویی، به کار بردن عبارت محبت آمیز، نگاه توأم با لبخند و محبت، جایزه دادن و...
است.
جایزه دادن شرایطی دارد؛ از جمله اینکه جایزه باید با سن کودك و میزان کار او هماهنگی داشته باشد و براي کودك کاربرد آموزشی داشته باشد .[8]
البته ذکر این نکته ضروري است که نباید کودکان را عادت دهیم تا در برابر هر کاري انتظار تشویق و پاداش داشته باشند، در حالی که باید حس شکرگزاري را در کودك ایجاد کرد .[9]
.3,2روش هاي تشویق
همانطور که گفته شد تشویق در کودك همیشه کارسازتر از تنبیه می باشد و بهتر است به روش هاي زیر انجام گیرد:
1. در مورد نتایج عمل خوب کودك در حد فهم و درك او توضیح داده شود .[10]
2. تشویق باید با اعتماد آغاز شود. وقتی کودك به والدین و بزرگترها اعتماد داشته باشد، تحت تاثیر اعمال و رفتار آن ها قرار می گیرد و آن ها را الگویی براي خود قرار می دهد .[11]
3. موفقیت از توانستن ها ناشی می شود نه از نتوانستن ها. پس نگرش »می توانم« را در آنها شکل دهیم تا بدانند در انجام هر کار دشواري هم می توانند به موفقیت برسند .[12]
4. تشویق باید در لحظه انجام عمل صورت گیرد تا بتواند نقش مؤثرتري در تربیت کودکان ایفا کند .[13]
5. براي تداوم رفتار خوب باید چندین بار تشویق صورت گیرد تا پایدارتر باشد .[14]
در آخر تشویق باید به گونه اي باشد که کودك فکر نکند باید در مقابل کارها رشوه بگیرد .[15]
.3,3محاسن تشویق
قدرت فراگیري ذهن به وسیله اعمال لذت بخش افزایش می یابد و یادگیري مطالب بهتر و سریع تر انجام می شود؛ مثلا وقتی شاگردان بدانند که پاسخ درست آنان به پرسش معلم موجب تشویقشان می گردد، بسیار بهتر از موقعی یاد خواهند گرفت که بدانند پاسخ غلط آنان تنبیه در پی خواهد داشت. از این جهت اگر بخواهیم افراد را به کارهاي مفید و شایسته واداریم، باید کمال و هنر آنان را ستایش کنیم تا از دلسردي و بی میلی آنان جلوگیري کرده باشیم .[16]
تشویق و تحسین موجب می شود تا اعتماد به نفس در وجود فرد پدید آید و به استعدادها و توانایی هاي خود پی ببرد و قواي دونی اش به فعلیت برسند.
