بخشی از مقاله
بررسی روش تربیتی تشویق و تنبیه براساس آیات قرآن کریمو روایات اسلامی
چکیده
طبق آیات قرآن، خداوند استعدادهاي نیل به کمال را در وجود انسان به ودیعه گذاشـته تـا آ ن هـا را از طریـق تربیـت صحیح از قوه به فعل در آورد. در این بین یکی از اصول مهم تربیتی، روش تشویق و تنبیه است که در این پـژوهش بـه آن پرداخته شده است. تشویق موید این نکته است که فرد در کاري که انجام میدهد استمرار داشته باشد. و لفظ تنبیـه به معناي آگاه ساختن کسی براي امري و یا واقف گردانیدن به چیـزي اسـت.در مـورد تنبیـه، چـون انسـان همـواره در معرض اشتباه است و از خطا مصون نیست، میتواند عاملی جهت هدایت بشر باشد. تاکید دین اسلام ابتدا بـه تشـویق و در نهایت تنبیه آن هم به شکل محدود است. تشویق و تنبیه انواع گوناگونی داردکه براي موثر واقع شدن این روش هـا، باید تناسب زمانی و اجرایی هر روش را رعایت کرد تا اثر تربیتی مطلوب آن حاصل شود.
کلیدواژه ها
روش تربیتی، تشویق، تنبیه، آیات، روایات
مقدمه
انسان به عنوان اشرف مخلوقات از قابلیت هاي بیشماري برخوردار است و از همـین حیـث اسـت کـه خداونـد متعال او را خلیفه در روي زمین قرار داده است. و این مهم مستلزم آگاهی و شناخت درست و صـحیح مسـیر زندگی است.بدون تردید هیچ فردي به تنهایی قادر به دست یافتن این هدف عظیم و والا نیسـت. بـراي بهـره مندي از این مواهب خدادادي امر تربیت امري ضروري تلقی می شود.در این مسیر، تربیت امري است که نیـاز به داشتن علم و آگاهی و تجربه کافی است. در دین مبین اسلام تربیت در زمره مهمترین اهرم انسـان سـازي قرار دارد.لذا این پژوهش به شاخه اي از امر تربیت از جمله تشویق و تنبیه کـه دو مفهـوم تفکیـک ناپـذیر در جامعه انسانی می باشد، می پردازد.
تعریف تربیت
عبارت است از ایجاد تغییرات مطلوب در انسان به عبارت دیگر ایجـاد تحـولات ثمـربخش در محـیط زنـدگی انسان به منظور ساختن و شکفتن استعداد هاي آدمی و یا پروردن قواي جسمی و روحی انسان براي وصول به کمال مطلوب و انتقال طرز تفکر و احساس و عمل یک جامعه به آیندگان.1
تربیت از نظر اسلام عبارت است از هدایت و اداره جریان ارتقایی و تکاملی بشر، یا ایجاد هیات تازه در فـرد بـه منظور فراهم آوردن زمینه هاي رشد و تکامل همه جانبه.2
اهمیت و ضرورت تربیت
در مورد اهمیت تربیت از حضرت امیرالمومنین منقول است که ادب نیکوترین خصلت اسـت .3.در بـاب تربیـت پیامبر گرامی اسلام فرموده اند که فرزندان خود را تربیـت کنیـد زیـرا دربـاره آن هـا مسـئولید.4 نبـی مکـرم اسلام(ص) فرموده اند:» بعثت لاتمم مکارم اخلاق« من براي سر حد رساندن خلق هاي پسندیده مبعوث شده ام.5 خداوند در قرآن کریم هدف از تربیت را این چنین بیان می فرماید:»و لا تکونوا کاالذین نسوا االله فانسـاهم انفسهم اولئک هم الفاسقون6.« و مانند کسانی نباشید که خدا را فراموش کردند پس خدا هـم خودشـان را از یادشان برد، آن ها همان نافرمان ها هستند.رسول خدا(ص) هدف تربیت را اینگونه بیـان مـی دارد کـه »مـن عرف نفسه فقد عرف ربه.« هرکس که خودش را بشناسد خداوند را شناخته است.
ضرورت داشتن روش تربیتی
از امام محمد باقر منقول است که»اوتو البیوت من ابوابها.«7 یعنی باید هر کاري را از راه خودش انجام داد.
روش هاي تربیت
روش تشویق
هر انسانی در ذات خود نیاز مند نائل شدن به کمال است. به عبـارتی خواهـان آن اسـت کـه در هـر موقعیت و شرایطی مورد حمایت و دوست داشته شدن قرار بگیرد. و آن از راه تشویق قابل حصول اسـت.8 بـه
طور یقین عوامل متعددي در پویایی افراد مهم و سرشناس موثر بوده و نقش تشویق و ترغیب عامل مهمی بـه شمار می رود.2
فواید و اهمیت تشویق و پاداش
»خانواده آزاد منش فعال که فرزندان خود را به اظهار وجود و آزمون اشیا و امـور تشـویق مـی کنـد، کودکانی پرورش می دهند که از مردم عادي کنجکاوتر و در نمرات تست هوش اینگونه کودکان نیز، تغییـرات مثبت روي می دهد..3«
انواع تشویق ها
-1 تحسین: نیکویی کردن و بـه نیکـویی نسـبت دادن اسـت. خداونـد در قـرآن کـریم خلـق و خـوي پیـامبر اکرم»ص« را ستوده و مورد تحسین قرار داده و می فرماید: » وانک لعلی خلق عظیم.4«و حقیقتا تـو داراي خلق و خویی والا هستی.حضرت علی (ع) می فرماید» چه بسا افرادي که به واسطه تعریف و تمجیدي کـه دربارشان می شود مغرور می شوند.5« و همچنین می فرمایند: » در مدح کسی زیاده روي و مبالغه مکن6« مکن6«
-2 پاداش: مترادف با جزا است و معمولا در قبال انجام عملی مثبت صورت می پذیرد. قرآن در این مـورد مـی فرماید: » من خشی الرحمن... و لدینا مزید7« و بهشت را براي متقین نزدیک گردانند.
-3 جایزه: به معناي ارمغان و تحفه و احسان است. خداوند در قرآن کریم می فرماید:» من جـاء بالحسـنه فلـه عشر امثالها و من جاء بالسیئه فلا یجزي الا مثلها و هم لا یظلمون8.« هر کس کار نیکی بیاورد، ده برابر آن آن پاداش خواهد داشت و هرکس کار بدي بیاورد جز مانند آن جزا نشود وبر آنان ستم نشود.
-4 تحریض: به معناي واداشتن کسی به کاري و چیزي. »یا ایها النبی حرض المونین علی القتال ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا ماتین و ان یکن منکم مائه یغلبوا الفا من الذین کفروا بـانهم قـوم لا یفقهـون.9« اي پیامبر، مومنان را به جهاد برانگیز، اگر از میان شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تـن چیـره شـوند، و
اگر از شما یک صد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز می گردند، چرا که آنان قـومی هسـتند کـه نمـی فهمند.
-5 تشجیع: دل و جرات دادن به کسی براي انجام عملی می باشد. در قـرآن آمـده اسـت کـه »و اطیعـوا االله و رسوله و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم و اصبروا ان االله مع الصـابرین.1« و از خـدا و پیـامبرش اطاعـت کنید و با هم نزاع مکنید که سست می شوید و مهابت شما از بین برود و صبر کنیـد کـه خـدا بـا صـابران است.
-6 وعده: به معناي نوید دادن است.خداوند می فرماید:»وعد االله الذین آمنوا و عملوا الصالحات مـنهم مغفـره و اجرا عظیما.2« خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهاي شایسته کرده اند، آمرزش و پـاداش بزرگـی وعده داده است.
-7 تبشیر: به معناي بشارت دادن است. خداوند می فرماید:» ان الذین آمنوا و عملـوا الصـالحات سـیجعل لهـم الرحمن ودا فاما یسرناه بلسانک لتبشر به المتقین و تنذر به قوما لدا.3« در حقیقت ما این قرآن را بـه زبـان تو آسان ساختیم تا پرهیزگاران را بدان نوید و مردم ستیزه جو را بدان بیم دهی
-8 وعظ: وادار نمودن به چیزي است که با بیم دادن و ترس همراه باشد. در آیـات قـرآن آمـده اسـت کـه: »و اللاتی تخافون نشو زهن فعظو هن و اهجر و هن.4« و زنانی که از نافرمانی آنان بیم دارند نخسـت پندشـان دهید
-9 نصیحت: پند و اندرز و راهنمایی است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: » من واجب حقـوق االله علـی عباده ، النصیحه بمبلغ جهدهم5« یکی از حقوق واجب الهی این است که به قدر توانایی خود در نصیحت و خیرخواهی نسبت به دیگران کوشا باشیم
-10تسلی: اندوه کسی را برطرف کردن است. در قرآن کریم آیاتی در این رابطه ذکر شده است» یا ایهاالرسول لایحزنک الذین یسارعون فی الکفر من الذین قالو امنا بافواههم ولم تومن قلوبهم ومـن الـذین هـادوا سـماعون للکذب سماعون لقوم اخرین لم یاتوك 6« اي پیامبر کسانی که در کفر شتاب می ورزند تو را غمگین نسازند از آنان که با زبان خود گفتند ایمان آوردیم و حال آنکه دلهایشان ایمان نیاورده بود و چه از یهودیـان آنانکـه بـه سخنان تو گوش می سپارند تا بهانه اي براي تکذیب تو بیابند و براي گروهی دیگر که خود نزد تو نیامـده انـد این گروه در دنیا برایشان رسوایی است و در آخرت عذابی بزرگ براي آنان خواهد بود.
