بخشی از مقاله
چکیده
انسان موجودی است که روح خدا در او دمیده شده و استعدادهای رسیدن به کمال در درون او گذاشته شده است. این استعدادها در اثر تعلیم و تربیت صحیح شکوفا می شود. در این میان یکی از اصول مهم تعلیم و تربیت اصل تشویق و تنبیه است. بر اساس همین اصل، پیامبران و برگزیدگان الهی نیز بشارت و انذار را برای هدایت انسانها به کار میبردند. در قرآن مجید، تشویق و تنبیه در کنار هم ذکر شده است؛ لذا تشویق و تنبیه باید توأم باشند.
روان آدمی تشنهی ستایش و تحسین است و تشویق ، عامل محرک او محسوب میشود. و اما اهمیت تنبیه در این است که چون انسان همواره در معرض لغزشها و انحرافاتی است که مانع رسیدن او به سعادت حقیقی اش می باشد؛ لذا برای باز داشتن انسان از این موانع، تنبیه یا کیفر عامل مؤثری به شمار میرود. تشویق و تنبیه انواع گوناگونی دارد که هر کدام را میتوان متناسب با نوع عمل و جایگاه فرد به کار برد. تشویق و تنبیه در مدیریت اسلامی پاداش یا سزای اعمال انسان است.باید در مقابل خدماتی که کارکنان ارائه میدهند یا ضعفها و سستیهایی که از خود نشان میدهند،عکس العمل مناسب نشان داده شود باید از افرادی که کارشان را درست و به موقع انجام میدهند قدردانی گردد و از افرادی که سستی و بیتفاوتی نشان میدهند انتقاد شود.
مقدمه
اگر چه برخی از ویژگیهای موجودات دیگر در انسان است، ولی انسان متفاوت از تمام موجودات میباشد؛ و از امتیازاتی برخوردار است که مختص او است. از منظر اسلام و قرآن، بینشهای غربی مبنی بر اینکه انسان، ماشینی پیچیده است و یا به صورت یک حیوان تکامل یافته تصور شود پذیرفته نیست، بلکه انسان موجودی است که روح خدا در او دمیده شده و استعدادهای رسیدن به کمال در درون او گذاشته شده است. استعدادهایی که در اثر تعلیم و تربیت صحیح شکوفا شده و یا در اثر رها شدن یا تربیت نا صحیح به تباهی کشیده میشود؛ و چون انسان آفریده شده تا به کمال برسد لذا تربیت از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است؛ بنابراین باید راه تربیت صحیح انسان را شناخت تا در اثر آن انسان از انحرافات باز داشته شود و به فعلیت کمال انسانی برسد.
در تعلیم و تربیت، امر تشویق و تنبیه یا پاداش و کیفر به عنوان یکی از عوامل و محرکهای مهم تلقی میشود. البته عوامل بسیار زیادی وجود دارند که رفتار فرد را تحت تأثیر قرار میدهند، اما در برخی شیوهها، ایجاد تأثیر و تغییر به طور عمده بکار میرود. از شناخته شده ترین آنها فرآیند تنبیه و تشویق است که فرد را در مسیر صحیح قرار میدهد.[1] تشویق و تنبیه از اصولی است که به منظور اجرای مدیریت صحیح و مؤثر اجرا میشود.طبیعی است که هرمسئولی باید دارای اختیاراتی در برابر مسئولیتش داشته باشد در صورتیکه مدیری مسئول قسمتی بوده ولی هیچگونه اختیاراتی جهت تشویق و یا تنبیه نیروی انسانی تحت فرمان خود نداشته باشد،قادر به اداره امور به نحومطلوب نخواهد بود.
اهمیت تشویق
همان طوری که جسم انسان برای زنده بودن نیازهائی دارد و پیوسته به خاطر رفع آن ها تکاپو و فعالیت میکند، روح او نیز نیازهایی دارد که باید تأمین گردد. بلکه تأمین نیازهای روح بسی مهمتر میباشد. به عبارتی دیگر پرورش قوای عقلانی، فکری، روحی و تحصیل فضایل اخلاقی مانند، صداقت، پاک دامنی، امانت داری، طهارت و خلاصه آنچه به انسانیت انسان مربوط است، همگی از نیازهای ضروری روح است که تحقق آنها نیازمند به کارگیری روشهای تعلیم و تربیت است؛ و چنانچه قبلاً بیان شد تشویق از امور مهم تربیت است. انسان به طور فطری علاقه به احترام دارد. هر انسانی دوست دارد که شخصیت خود را کامل کند و منتظر است که دیگران به شخصیت وی پی ببرند و قدر شناسی کنند؛ و چنانچه مورد تحسین قرار گیرد بیشتر به خوبی متمایل میگردد.
لذا تشویق دیگران، عامل محرک او محسوب میشود و این به معنی واقع شدن در راه تکامل است. در سایهی تشویق میتوان فرد را به کارهای مطلوب وا داشت و عملکرد او را به راه صحیح هدایت کرد. قدردانی در عین حال که سادهترین و ارزانترین روش است، دارای آن چنان اثر و نیروی اعجاب انگیزی است که میتواند به فرد یا جامعه حیات تازهای ببخشد، و استعدادهای آن را برای فعالیتهای نوین شکوفا کند. پس به طور طبیعی بخل از تشویق و خود داری از آن یکی از موانع پیشرفت و تکامل است.
