بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تشویق و تنبیه به عنوان یک شیوه مهم در تربیت معرفی شده و بر آن تأکید می گردد. در نگاه مدیریتی نیز تشویق وتنبیه را عامل مؤثري در هدایت و اصلاح رفتار افراد و کارکنان سازمانی دانسته و استفاده از آن را براي مدیران توصیه می نمایند. تشویق و تنبیه از راهکارهاي است که قرآن کریم در راستاي هدایت انسان ها به سوي سعادت و کمال و دورکردن آنان از اعمال و رفتار ناپسند، در آیات فراوانی از قرآن کریم، به کار برده است.
به طور قطع می توان بیان داشت که انتخاب الگوي قرآنی تشویق و تنبیه و الهام از شیوه هاي که در آیات براي این موضوع بیان گردیده است، مناسب ترین روش براي ایجاد انگیزه و هدایت افراد در جامعه اسلامی خواهد بود چرا که آنچه را خداوند متعال در کتاب خودش براي ما بیان کرده است، با توجه به شناخت انسان و ابعاد و جودي او بوده و از هرگونه عیب و نقصی به دور می باشد. مسأله اصلی این مقاله استخراج شیوه هاي تشویق و تنبیه از آیات قرآن کریم و بررسی کاربرد آن در سازمان می باشد که با استفاه از روش »تحلیلی – استنباطی« به این مسأله پرداخته شده است.
تشویق وتنبیه به شیوه هاي کلامی و در قالب استفهام انکاري، تشویق وتنبیه به صورت بیان تاریخ وقصه هاي عبرت آموز، تشویق وتنبیه از طریق بیان حوادث ورخداد هاي آینده، وعده هاي جایزه وپاداش براي کارهاي مطلوب و وعیدهاي مجازات براي اعمال نامطلوب افراد، روش تشویق وتنبیه با استفاده از عواطف واحساسات افراد، تشویق وتنبیه با روش ارشاد وآگاهی بخشی و تشویق وتنبیه به شیوه تشبیه وتمثیل، از روشهاي است که در نتیجه این تحقیق بدست آمده و قرآن کریم براي هدایت انسانها در راستاي رسیدن به سعادت وکمال به کاربرده است.
مقدمه:
تشویق وتنبیه به عنوان دوعامل مهم در اصلاح وجهت دهی رفتار انسانها امري ثابت شده و مورد قبول دانشمندان علوم مختلف، می باشد، اما دستیابی به نظام تشویقی وتنبیهی جامع مستلزم شناخت دقیق وهمه جانبه از انسان و ابعاد وجودي او و تمایلات وانگیزه هاي او است واین امر حاصل نمی شود جز از طریق مراجعه به منابع وحیانی و شناختی که خداوند متعال به عنوان خالق بشر، از انسانها عطا فرموده است. قرآن کریم به عنوان کتاب الهی ضمن ارائه بینش صحیح وجامع نسبت به انسان، براي هدایت ایشان به راه سعادت وکمال از تشویق ها وتنبیه هاي مادي و معنوي بهره برده است که می تواند الگوي مناسبی براي به کارگیري تشویق وتنبیه در زندگی فردي واجتماعی انسانها باشد.
مفهوم شناسی
تعریف روش:
روش در زبان لاتین معادل »متد1« است ودر منابع لغات فارسی به معناي سبک، راه وطریقه، معنا شده است. - دهخدا، لغت نامه ، ذیل واژه روش - ودر اصطلاح به »مجموعه اي مرحله به مرحله انجامِ یک فعالیت، که سبب ایجاد اثري می شود ونیز یک خطمشیء معقول و منظم براي رسیدن به یک هدف معین - واسطی، راهنماي تحقیق، بی تا: « - 62 تعریف شده است.
تعریف تشویق:
تشویق2 از نظر لغوي از واژه عربی »شوق - « علاقه - گرفته شده و به باب تفعیل» تشویق« رفته است. لغت شناسان واژه تشویق را به معناي آرزومند کردن ،برانگیختن ، به شوق افکندن، راغب ساختن - دهخدا، همان، ذیل واژه تشویق - و انجام دادن عملی یاگفتن حرفی که باعث شوق، دلگرمی ورغبت بیشتر در کسی براي انجام کاري شود - انوري، فرهنگ بزرگ سخن، 1752/ 3 :1381 - ، معنی کرده اند.
براي معادل معنایی این واژه در زبان فارسی می توان از تعبیرهاي مانند »پاداش3«، »قدردانی4« و در برخی موارد »جبران خدمت5« استفاده نمود. البته تفاوت هاي بین واژه هاي ذکر شده با لغت تشویق وجود دارد اما آنچه در این تحقیق مورد توجه قرار می گیرد جنبه تحریک وبرانگیختن این واژه ها است که چنین معناي در آنها وجود دارد. چنانچه در بررسی معناي اصطلاحی تشویق متوجه این نکته خواهیم شد. اصطلاح تشویق در رشته هاي مختلف علوم بکار رفته است ودرهرکدام براساس اقتضاي آن دانش معنی شده است:
1. Methode
2. Encouragement
3. Reward
4. Appreciation
5. Compensation
پاداش را به تقویت مثبت معنا کرد است - سیف، علی اکبر، روانشناسی دراصطلاح روان شناسی: به ارائه محرك مطلوب پس از انجام رفتار مطلوب به منظور افزایش، تکرار وتثبیت آن رفتار معنا میشود - سیف، تغیر رفتار ورفتار درمانی نظریه ها وروش ها، . - 166 :1381 به عبارت دیگر؛ تشویق ابزاري است که بتواند انسان را با رغبت به تلاش همه جانبه مادي و معنوي برانگیزد - عموزاده، ماهنامه آموزشی- تربیتی، انجمن اولیا و مربیان جمهوري اسلامی ایران، . - 65 :1363 درروانشناسی کار مشوق ها به عواملی گفته می شود که ضمن محدود بودن، براي گروهی - کارکنان - مهم باشند، درحالی که دراختیار گروهی دیگر - مدیران - قرار دارند.
در روانشناسی پرورشی:
پرورشی. - 432: 1379
نویسندگان علوم تربیتی تشویق را اینگونه معنی کرده اند: ارائه یک محرك مطلوب، پس ازانجام رفتار مطلوب، به منظور افزایش، تکرار وتثبیت آن عمل ورفتار است، مثلا پس از سلام کردن متربی، هدیه اي به تقدیم می کنیم یا اورا باکلامی همچون آفرین، زنده باشی، و...مورد تشویق قرار می دهیم - امینی، اسلام و تعلیم و تربیت، . - 431 :1384 دردانش سازمان ومدیریت این واژه به گونه هاي مختلف معنا شده است : تشویق یاتقویت مثبت پاداشی است که در مورد رفتار مطلوب داده می شود. هدف ازاین روش تأیید رفتار مطلوب فرد وافزایش امتیازهاي براي تکرار آن نوع رفتار می باشد.
ازدقت درتعاریف مذکور چنین برداشت می شود که آنچه در تبیین واژه تشویق به عنوان محور درنظر گرفته شده است، همان تحریک، وادارکردن وجهت دهندگی رفتار ها درتشویق شونده است. بنابر این می توان چنین نتیجه گیري کرد که تشویق در سازمان ومدیریت زمانی بکار می رود که بخواهیم کسی را وادار به انجام عملی نماییم یا رفتاري ازکارمند مطلوب باشد وبخواهیم آن رفتار ونظیرآن تکرار شود، ازین رو آن رفتار را تقویت می نماییم.
تعریف تنبیه:
تنبیه8درلغت به معناي آگاهانیدن، بیدار کردن، واقف گردانیدن به چیزي، آگاه وهوشیار کردن ومجازات کردن به قصد اصلاح آمده است. - دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه تنبیه ونیز انوري، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل همین واژه - تنبیه در اصطلاح علوم تربیتی، نوعی رفتار عمدي است که معمولاً با هدف کاهش رفتارهاي نامطلوب -6 بختیاري سعید، بهرام ومجید االله فلاح، روانشناسی کار وشغل ، انتشارات دانشجو، چاپ اول1383ص81 -7 لازم به ذکر است که بین واژه تشویق وپاداش تفاوت هاي هم وجود دارد از جمله اینکه گفته شده پاداش به جبران عمل بعد از انجام عمل اداده می شود اما تشویق غالبا قبل از عمل به عنوان ایجاد انگیزه انجام عمل به کار برده می شود - قوامی، سیدصمصام الدین، مدیریت از منظر کتاب وسنت، ص - 306، اما منظور ما از پاداش در این تحقیق همان جنبه انگیزشی وتحریک کنندگی آن است که در هردوصورت چه قبل از عمل باشد یا بعد ازعمل، چنین کارکردي را دارا است.
