بخشی از مقاله
چکیده
جنگلها ومراتع ایران یکی از مهمترین و با ارزشترین منابع ملی کشور واز پایه هاي توسـعه پایـدار محسـوب می شوند که بهره برداري صحیح توأم با عملیات اصلاح و احیاء آنها می تواند نقش اساسی در جهت حفـظ آب و خاك و تأمین نیازمندیهاي کشور داشته باشدح باتوجه به اهمیت فوقاالعاده زیاد این منـابع روز بـه روز از وسعتشان کاسته شده است. درکشورایران نیز به دلیل رشد فزاینده جمعیت ، توسـعه فـن آوري ، تـامین منابع غذایی و مسکن براي جمعیت رو به رشد، روند تخریب منابع جنگلی و مراتـع وبـه دنبـال آن تخریـب محیط زیست درچند دهه اخیر افزایش یافته است به همین جهت یکی از نگرانیهـا و چـالش هـاي جهـانی، حفاظت از این منابع تجدید شونده است.
بنابراین جهت بهنگام سازي و اتخاذ سیاستهاي جدید با رویکرد جامع نگرانه، تهیـه برنامـه جـامع بایـد در اولویت قرار گیرد.
در این مقاله بعد از شرح مختصري از مفهوم جنگل و مرتع واهمیت این منابع از دیدگاه اقتصادي و زیسـت محیطی ، تکنیک هایی را براي حفاظت از این منابع ارائه نموده تـا بتـوان اقـداماتی را در راسـتاي حفاظـت ازاین منابع حیاتی و جلوگیري از تخریب آنها انجام داد.
کلمات کلیدي: جنگل، مرتع، ارزش، حفاظت
مقدمه
کشور ایران با قرار گرفتن در بین 25 تا 40 درجه عرض شمالی، از نظـر اقلیمـی بـه طـور عمـده در بخـش منـاطق خشک جهان قرار گرفته است. بهره برداريهاي غیراصولی از جنگلها و مراتع شرایط اکولوژیک بس شکننده و ضربه پذیري را فراهم کرده است.
شک نیست که دامداران و بهره برداران از مراتع و محدودههاي عرضی بیشـترین سـود را از مراتـع بـرده و بیشـترین آسیب را به آن می رسانند اما بدیهی است که وجود یک برنامه جامع مبتنی بر اطلاعات در جلوگیري و بهبود روند فوق موثر خواهد بود و این مهم به عهده سازمان هاي مسئول در کشور می باشد تا با اعمال مدیریت جامع در مراتع، جهت برنامه ریـزي و نظارت در تحقق این اهداف گام بردارند. در کنار آن بهره برداري از جنگلها به منظـور تهیـه سـوخت، قاچـاق چـوب و... از معضلات دیگري است که پیش روي ما قرار دارد.
نزدیک به نیم قرن است که فعالیت هاي مطالعه، مدیریت و اصلاح مراتع در ایران آغاز شده است. طـی ایـن سـالهـا اقدامات زیادي صورت گرفته است.
در هر برنامهریزي اولین قدم جمعآوري اطلاعات مربوط به عوامل موثر و سپس تجزیه و تحلیل آنها میباشد. عوامـل بسیار در شکل گیري اکوسیسـتم یـک منطقـه دخالـت داشـته و ایـن عوامـل تـاثیرات متقابـل بـر روي یکـدیگر دارنـد. در تصمیمگیري جهت بهبود روند نزولی میبایستی کلیه این عوامل یکجا و با تاثیرات متقابل مورد بررسی قرار گیرد.
.1 جنگل
حدود 90 درصد بیوماس در سطح کره زمین در جنگلها انباشته شده است .بیوماس بصـورت تیـر ، شـاخه ، سـاقه ، برگ و ریشه همراه با جانوران و میکروارگانسیم ها را شامل میشود . درحقیقت جنگلها عمده در بر گیرنده ، جرم و ماده آلی زنده و مرده می باشند . تولید بیوماس سالیانه در جنگلها حدود 50 میلیارد تن می باشـد . بـراي ایـن مقـدار تولیـد عظـیم سالیانه میلیونها لیتر گاز کربنیک مصرف و میلیون ها لیتر اکسیژن از طریق گیاه به هوا پس داده می شـود . قسـمت اعظـم بیوماس جنگل به وسیله علف خوران ، حشرات ، میکروارگانیسم مصرف می شود . این موجودات جـانوري اکسـیژن مصـرف نموده و گاز کربنیک پس میدهند . پس یک سیکل بسته و منظم بین تولید کننده ها و مصرف کننده ها از نظر تولیـد گـاز کربنیک و اکسیژن بر قرار است. امروزه مشاهده میکنیم جنگلهایی که هزاران هزار سال بخزان رفته حجم خزان برگها فقـط چند سانتی متر به ارتفاع سطح جنگل اضافه کرده اند ح در بعضی از جنگلها تاج درختان در بالاترین نقطه بهم فرو رفته لـذا بنام جنگل بسته ودر بعضی دیگر بعلت نفوذ آفتاب بسطح جنگل ، جنگل باز میگویند . در حال حاضر 44 میلیـون کیلـومتر مربع از سطح کره زمین را جنگلها پوشانده اند و فقط 27میلیون کیلومتر مربـع از سـطح کـره زمـین در کمـر بنـد منـاطق مرطوب و گرمسیري و بارانی استوانی است که از مرکز قاره آمریکا شروع شده حتی در نواحی سردسـیري جنـوب و شـمال آمریکا ، مرکزي آفریقا ، جنوب شرق آسیا تا اقیانوسیه پیش می روند ودر مناطق متعدله و سرد سیري شامل آلاسکا ، کانادا
، اروپاي غربی ، اسکاندیناویا ، روسیه ، سیبري ، شمال چین و ژاپن را شامل می شود .
سهم سرانه جنگل در دنیا 0/5 متر مکعب و در ایران حدود 0/1 متـر مکعـب اسـت .مـدیریت در کاشـت ، داشـت و برداشت جنگل از اهمیت خاصی برخوردار است ح امروزه درجهان بیش از یـک میلیـارد نفـر در صـنعت چـوب از برداشـت ، مصرف در حال فعالیت و اشتغال می باشند . جنگلهاي ایران باتوجه به اینکه بجز نوار شمالیکثراً در نواحی نیمه خشـک و کم باران هستند باید مورد توجه ، مراقبت و کشت دستی قرار گیرند تا نسلهاي آینده از آن بهـره بـرداري زیسـت محیطـی بنمایندح همچنین با کشت جنگلهاي دست کاشت می توان درحد امکان مبارزه با بیابان زایی نمود و پیشروي کویر و بیابـان را در حاشیه شهرها کنترل نمائیم واز خسارات بیشتر عوامل مخرب طبیعی پیشگیري نمود.
.2 مراتع
مراتع ایران یکی از مهمترین و با ارزشترین منابع ملی کشور می باشد که بهره برداري صحیح توأم با عملیات اصلاح و احیاء آنها می تواند نقش اساسی در جهت حفظ آب و خاك و تأمین نیازمندیهاي کشور در زمینه فرآورده هاي پروتئینـی داشته باشد. پروتئین ماده اي است که در سلامت و بقاء انسان موثر است و در بین پروتئین ها نوع حیوانی آن داراي مزیتی خاص و منحصر بفرد است که خود از منابع گیاهی تأمین می گردد. در حال حاضر مهمترین عامل محدود کننده تولیـد در دامپروري ، تغذیه و تامین غذاي کافی و مناسب براي دام می باشد. با توجه به نیاز روزافزون کشور به فرآورده هـاي دامـی و بی نیاز شدن از واردات آنها، طبیعی است که بایستی تولیدات دامی با میـزان مصـرف داخلـی کشـور و یـا افـزایش آنهـا در سالهاي آینده تناسب داشته باشد. بدین منظور علاوه بر احیاي مراتع و افزایش سطح زیر کشت و بازده نباتات علوفه اي لازم است از پس مانده هاي زراعی و ضایعات کارخانجات محصولات غذایی بنحو مطلـوب در تغذیـه دام اسـتفاده نمـودمسـلماً.
هزینه تولید فرآورده هاي دامی زمانی به حداقل می رسد که دام قسمتی از سـال را از رسـنتی هـاي مراتـع طبیعـی تغذیـه نماید. هر چه سطح کاشت گیاهان علوفه اي بیشتر شود و چراگاههاي احداثی گسترش یابنـد هزینـه تولیـد فـرآورده هـاي دامی نیز افزایش خواهد یافت و تنها راه کاهش دادن آنها استفاده از مراتع طبیعی خواهد بود. اکنون هم هر اندازه کشاروزي نوین پیشرفت کند و وسایل و تکنیک هاي جدید، عرضه گردد باز براي پایین آوردن هزینـه تولیـد، بهـره بـرداري از مراتـع طبیعی لازم و مقرون به صرفه است زیرا کاشت گیاهان علوفهاي در همه جا به علت محدودیت آب و خاك امکان پذیر نمـی باشد. بطور معمول وقتی صحبت از مرتع می شود فقط جنبه تولید علوفه آن به نظر می آید در حالیکه جنبه حفاظـت آب و خاك این منبع خدادادي اهمیتی به مراتب بیشتر از تولید علوفه دارد و متاسفانه به حساب گرفته نمی شـود. بـروز سـیلاب هاي سهمگین سال هاي اخیر و اعداد و ارقام نجومی مربوط به فرسایش خاك در این کشور بر کسی پوشـیده نیسـت. ولـی این بلایا اغلب در مناطقی فراوان ترند که پوشش مرتعی آن از بین رفته و یا تخریب شده است.
