بخشی از مقاله
برنامه ريزي استراتژيک با استفاده از تجزيه و تحليل ماتريس SWOT و ارائه راهکارهاي بهبود توسط ماتريس روش چند معياره ACCEPT (مطالعه موردي شرکت بهپاک بهشهر)
چکيده
صنعت روغن هاي خوراکي يکي از مهمترين بازارهايي است که رشد و پيشرفت فناوري ماشين آلات ، بهره مندي از تجربيات افراد متخصص ،توسعه رشته هاي صنايع غذايي و نيز پيشرفتهاي علمي موجود در اين زمينه ، محيطي بسيار پر رقابت ايجاد نموده است ؛ به طوري که هر شرکت براي ورود به بازار روغن هاي خوراکي و حفظ بقاي خود لازم است از يک سلسله شاخص هايي همچون توان مالي، بخش R&D قوي، پيگير و پيشرو، بازاريابي علمي و تخصصي، مديريت توزيع و فروش سامانمند و علمي، پرسنل متعهد، با تجربه و تحصيلکرده با روند ارتقاي شغلي مشخص و امنيت شغلي برخوردار باشد تا بتواند به راحتي خود را با تغييرات محيطي تطبيق دهد .مقاله حاضر با مطالعه موردي شرکت بهپاک بهشهر به عنوان يکي از شرکتهاي فعال در عرصه توليد روغن هاي گياهي و انواع مارگارين ، مطالعات ميداني و تعيين نقاط قوت ، ضعف ، فرصتها و تهديدها به شيوه SWOT به ارائه استراتژي هاي مناسب آن سازمان به عنوان نمونه اي از صنعت روغن خوراکي در کشور پرداخته شده است .در گام بعد، استراتژي هاي ارائه شده با استفاده از روش ماتريس روش چند معياره Accept اولويت بندي شده است .بر اساس نتايج بدست آمده وضعيت شرکت بهپاک بهشهر در حالت رقابتي (تنوع محصولي) قرار دارد و تدوين و اجراي برنامه هاي استراتژيک مناسب در جهت تقويت و حمايت از فرايندهاي داخلي لازم و ضروري به نظر مي رسد.
واژگان کليدي : مديريت استراتژيک ، ماتريس SWOT، نيروهاي پورتر،تجزيه و تحليل محيط , مدل
١ -مقدمه
امروزه يکي از مهمترين مواردي که مديران شرکتها بايد به آن توجه کنند، بحث تطابق با تغييرات محيطي به طور همزمان و يا حتي پيش بيني تغييرات محيطي (فرصتها و تهديد ها) است .در اين راستا، مديران با شناسايي و ارزيابي نقاط قوت و ضعف خود، از فرصتها و تهديدهاي بوجود آمده در اثر تغيير و تحولات اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي در بازارهاي رقابتي بهره مي جويند؛ که اين مهم (شناسايي نقاط قوت و ضعف ، فرصتها وتهديدها ) بايد به صورت کاملاً جدي، دقيق و با هدف حفظ و ارتقاي جايگاه فعلي شرکت در بين مشتريان خود انجام گيرد. برنامه هاي استراتژيک ، متناسب و مطابق با فرهنگ سازماني، نقاط قوت و ضعف وتهديدها و فرصتهاي محيطي برگزيده و اجرا مي شوند .در اين بين استفاده از تجارب مديران تحصيلکرده ، با تجربه و متعهد سازمان مي تواند بسيار مفيد واقع شود؛ لذا مديران عالي سازمان قبل از هر نوع تصميم گيري و برنامه ريزي استراتژِيک لازم است مراحل مديريت استراتژيک را از نظر گذرانده و کمي به محتواي مراحل آن توجه و تمرکز نمايند تا بتوانند از ماحصل تمرکز و توجه خود و بر پايه نقاط قوت و ضعف داخلي و فرصت و تهديدهاي محيطي بهترين استراتژي را که جهت رقابت در اين دهکده جهاني مناسب است ، اتخاذ نمايند.
مفهوم مديريت استراتژِيک
مديريت استراتژيک ١ مجموعه تصميم ها و فعاليت هاي مديريتي است که عملکرد آتي يک شرکت را تعيين مي کند مديريت استراتژيک عبارت است از بررسي محيط , تدوين استراتژي ٢, اجراي استراتژي , ارزيابي و کنترل بنابر اين مديريت استراتژيک بر نظارت و ارزيابي بر فرصت ها و تهديد هاي خارجي در سايه توجه به نقاط ضعف و قوت يک شرکت به منظور تدوين و اجراي يک جهت گيري استراتژيک براي يک سازمان تاکيد دارد.مديريت استراتژِک، برنامه اي هماهنگ ، جامع و پيوسته است که استعداد ممتاز سازمان را با محيط پيوند مي دهد و منظور از آن ، تحقق هدف هاي سازمان در چارچوب اجراي صحيح مديريت است .
براي تدوين استراتژي بايد با ماهيت رقابت سازمان در صنعت روغن خوراکي آشنايي کامل داشت ماهيت رقابتي در صنعت روغن هاي خوراکي براساس تجزيه و تحليل پنج نيروي پورتر به عوامل زير بستگي دارد:
١)رقباي بالقوه : تهديد رقباي تازه وارد با سرمايه گذاريهاي کامل و نصب و راه اندازي خط کامل توليد محصولات روغن خوراکي؛
٢) شدت رقابت :ماشين آلات مدرن و بروز و آموزش نيروي انساني ماهر(مزيت هاي رقابتي) ؛
٣) تهديد محصولات جايگزين با صنعت روغن خوراکي
٤) درت چانه زني تأمين کنندگان مواد اوليه ؛
٥)قدرت چانه زني مشتريان و مصرف کنندگان روغن هاي خوراکي
عوامل گفته شده در بالا، نوع مزيت رقابتي، قدرت نسبي شرکت و سود شرکت در صنعت روغن هاي خوراکي را تعيين مي کند که مي توان آن را به صورت نمودار زير نمايش داد برنامه ريزي و مديريت استراتژيک يکي از ارکان مهم مديريت در يک سازمان و صنعت است .بررسي عوامل دروني و بيروني بخش مهمي از برنامه ريزي و مديريت استراتژيک است ؛ چراکه فرآيند مديريتي هر صنعت متأثر از فرآيند تعامل آن با محيط بيروني است .ماتريس نقاط قوت ١، ضعف ٢، فرصتها و 3 تهديدها٤ (SWOT) يکي از الگوهاي معروف برنامه ريزي و مديريت استراتژيک است .روش تجزيه و تحليل SWOT ٥مدل تحليلي مختصر و مفيدي است که به شکلي نظام يافته هر يک از عوامل قوت ، ضعف ، فرصتها و تهديدها را شناسايي کرده و استراتژي هاي متناسب با موقعيت کنوني حرفه مورد بررسي را منعکس مي سازد.
مدل SWOT در حالت معمولي متشکل از يک جدول مختصاتي دو بعدي است که هر يک از چهار نواحي آن نشانگر يک نوع استراتژي است ؛ لذا با استفاده از اين الگو مي توان عوامل دروني و بيروني صنعت روغن خوراکي را به خوبي شناسايي و با بهره برداري بهينه از آنها در جهت مديريت بهتر شرکت بهپاک بهشهر گام نهاد در ماتريس SWOT چهار عامل کليدي به صورت زير مطرح مي باشد:
١.نقطه قوت (S): نقطه قوت يک سازمان يک کاربرد موفق از يک شايستگي يا بهره برداري از يک عامل کليدي در جهت توسعه رقابت پذيري شرکت است .
٢.نقطه ضعف (W): نقطه ضعف يک سازمان يک کاربرد ناموفق از يک شايستگي يا عدم بهره برداري از يک عامل کليدي است که رقابت پذيري شرکت را کاهش مي دهد.
٣.فرصت (O): يک فرصت ، يک حالت خارجي است که مي تواند به صورت مثبت بر پارامترهاي عملکردي شرکت تأثير گذاشته و مزيت رقابتي که ايجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را بهبود بخشد.
٤.تهديد (T): يک تهديد، يک حالت خارجي است که مي تواند به صورت منفي بر پارامترهاي عملکردي شرکت تأثير گذاشته و مزيت رقابتي که ايجاد کننده اقدامات مثبت در زمان مناسب است را کاهش دهد.
به طور کلي چهار نوع استراتژي در اين ماتريس مطرح مي شود:
١)استراتژِ ي هاي SO : در قالب اين استراتژي ها، سازمان يا صنعت با استفاده از نقاط قوت داخلي مي کوشد از فرصتهاي خارجي بهره برداري نمايد و با بهره گيري از نقاط قوت ، فرصتها را به حداکثر برساند.
٢)استراتژي هاي WO : هدف از اين استراتژي ها، بهبود بخشي از نقاط ضعف داخلي آن سازمان يا صنعت با بهره برداري از فرصتهاي موجود در محيط داخل است .
٣)استراتژي هاي ST : سازمانها يا صنايع با اجراي اين استراتژي ها مي کوشند تا با استفاده از نقاط قوت خود، اثرات ناشي ازتهديدات موجود را کاهش داده و يا آنها را از بين ببرند.
٤)استراتژي هاي WT : صنايع با بکارگيري اين استراتژي، حالت تدافعي به خود مي گيرند .هدف از اين استراتژي، کم کردن نقاط ضعف داخلي و پرهيز از تهديدات ناشي از محيط خارجي است .
براي اولويت بندي استراتژي هاي استخراج شده از ماتريس SWOT از ماتريس روش چند معياره Accept استفاده مي شود Accept براي ارزيابي امکان پذيري و پايداري راهکارهاي پيشنهادي در مواجهه با شرايط محيطي و وضع موجود سازمان است .درصورتي که در اين ارزيابي، يک استراتژي توانايي مواجهه با شرايط درون و بيرون سازمان را نداشته باشد، بايد از ليست استراتژي هاي قابل اولويت بندي حذف گردد
٢ -روش تحقيق :
فرآيند گردآوري اطلاعات مورد نياز در دو مرحله اساسي انجام شده است .کتب موجود در کتابخانه برخي از دانشگاهها، پايان نامه هاي دانشجويي، تارگاه هاي اينترنتي مرتبط ، مقالات ،نشريات و همايش هايي با موضوعات صنعت روغن خوراکي و صنايع غذايي و مديريت استراتژيک به منظور جمع آوري اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته است .
به منظور رسيدن به اهداف تحقيق ، از طريق مصاحبه آزاد و پرسشنامه باز از خبرگان و مسئولان ذيربط به جمع آوري اطلاعات و تعيين عوامل کليدي داخلي و خارجي پرداخته شد .با تحليل جواب ها و شناسايي نقاط قوت و ضعف ، فرصتها وتهديد ها ، ابتدا ماتريس ارزيابي عوامل داخلي و ماتريس ارزيابي عوامل خارجي تشکيل شد .سپس با کمک نتايج حاصل از اين ماتريس ها و تشکيل ماتريس ارزيابي عوامل داخلي و خارجي به تجزيه و تحليل وضعيت شرکت بهپاک بهشهر پرداخته شد.
در گام بعد، نقاط قوت و ضعف ، فرصتها و تهديدهاي شناسايي شده را وارد ماتريس SWOT کرده و استراتژي هاي ترکيبي استخراج مي شود .در مرحله آخر، پس از استخراج استراتژي هاي ترکيبي حاصل از ماتريس SWOT و براي اولويت بندي استراتژي ها، براساس اهميت آنها از نظر خبرگان موضوعي کمک گرفته شد .به همين منظور پرسشنامه اي جهت سنجش جذابيت هر يک از عوامل داخلي (نقاط قوت و ضعف ) و عوامل خارجي (فرصتها و تهديدها) تنظيم گرديد و از نظرات ٥ نفر از مديران باتجربه و تحصيلکرده در اين زمينه بهره برده شد .براي سنجش نظرات خبرگان (مديران با تجربه ) درباره تأثير عوامل برروي استراتژي ها از پيوستار پنج گزينه اي زير استفاده گرديد:
١)جذابيت بسيار کم ( ١ امتياز )
٢)تا حدودي جذاب ( ٢ امتياز )
٣)جذاب ( ٣ امتياز )
٤)بسيار جذاب ( ٤ امتياز )
٥)بي تفاوت ( صفر امتياز )
سپس ميانگين امتيازهاي اختصاص داده شده به هر عامل محاسبه و براساس ماتريس برنامه ريزي استراتژيک کمي Accept به اولويت بندي استراتژي هاي حاصل اقدام گرديد.
٣ -نتايج تحقيق :
ماتريس ارزيابي عوامل داخلي (IFE) :
از طريق اين ماتريس عوامل داخلي تاثيرگذار (نقاط قوت وضعف ) بر صنعت يا سازمان ارزيابي مي گردند.
براي تهيه اين ماتريس از نظر خبرگان (مديران با تجربه و تحصيلکرده ) استفاده شده است .
گامهاي تهيه ماتريس (IFE):
تهيه ماتريس ارزيابي عوامل داخلي ١ در پنج مرحله زير انجام مي پذيرد:
١)پس از شناسايي عوامل داخلي، نقاط قوت و ضعف سازمان مشخص مي شود؛ نخست نقاط قوت و سپس نقاط ضعف نگاشته مي شود.
٢)در اين ماتريس براساس نظر خبرگان به هر يک از عوامل برحسب اهميت ، نمره وزني بين صفر بي اهميت تا يک بسيار مهم اختصاص داده مي شود .مجموع وزن هاي(ضرايب اهميت ) کليه عوامل بايد برابر يک گردد.
٣)وضع موجود هر عامل با امتيازي(رتبه ) بين ١ تا ٤ مشخص مي شود.
تذکر: نقاط ضعف فقط امتياز ١ يا ٢ را دريافت مي نمايد و نقاط قوت فقط نمرات ٣ و ٤ را به خود اختصاص ميدهد؛ به اين صورت که خيلي قوي٤ =، قوي٣ =، ضعيف ٢ =و خيلي ضعيف ١= است .
٤)امتياز وزن دار (نمره نهايي) هر عامل محاسبه مي شود؛ بدين منظور امتياز هر رديف از عوامل درون سازماني در وزن استاندارد شده آن ضرب و در يک ستون جديد درج مي گردد.
٥)جمع امتيازات وزن دار (نمره نهايي) محاسبه مي شود که حداقل ١ و حداکثر ٤ و داراي ميانگين
٢.٥ است .اگر امتياز وزني سازماني بزرگتر از ميانگين باشد، سازمان از نظر عوامل دروني در مجموع داراي قوت و اگر نمره کمتر از ميانگين باشد، سازمان از نظر عوامل داخلي در مجموع دچار ضعف است .
عدد ٢.٥٣ بدست آمده از ماتريس IFE بيانگر غلبه نقاط قوت بر نقاط ضعف شرکت مي باشد
ماتريس ارزيابي عوامل خارجي (EFE) :
گام هاي تهيه ماتريس ( EFE):
گام هاي تهيه ماتريس ارزيابي عوامل خارجي ١ نيز همانند ماتريس ارزيابي عوامل داخلي تکرار مي شود.
